نگاهی متفاوت به رفتار رسانه ای صداوسیما

پارسینه/محمد تاج احمدی: از زمان روی کار آمدن دولت روحانی صداوسیما با درپیش گرفتن مشی انتقادی نسبت به عملکرد دولت شائبه هایی مبنی بر زیرپا گذاشتن اخلاق رسانهای را در ذهن بسیاری ایجاد کرده است.

شاید اگر مسئولان صداوسیما درک واقع بینانهتری نسبت به فضای موجود کشور داشتند چنین رفتاری را در پیش نمیگرفتند. مسئولان این سازمان باید متوجه باشند که مردم هنوز حمایتهای بیشائبه این سازمان از دولت احمدی نژاد را فراموش نکرده اند. رفتار متناقض این سازمان که بیش از هرچیز در بخشهای خبری نموده یافته است اینروزها به زیرپا گذاشتن اخلاق در رسانه ملی منتهی شده است.

اشاره نگارنده بیش از هرچیز به اخباری درباره تجاوز و مسائل جنسی است که اخیرا از آنتن تلویزیون پخش شد. رفتاری که این نهاد در پخش این گزارش داشت از دو زاویه زیر سوال است.

1- ISAS BC-9001:2003 and ISAS P-9001:2005, Ethics

علامت فوق مخفف استانداردهای بین المللی اعتبارسنجی سازمان های رسانه ای است که براساس آن میبایست اصولی را به عنوان نمادهای حرفهای فعالیت سازمانهای رسانهای جهت حفظ حقوق افراد و مخاطبان در نظر گرفت:

The pursuit of truth : پیروی از حقیقت: رعلیت این اصل پایهای تنها به دلیل رعایت اخلاق رسانهای نبوده و نیست. چراکه مخاطب امروز با توجه به دایره گسترده انتخاب خود، تنها رسانهای را برای دیدن و شنیدن برمیگزیند که فارغ ازنگاه های جناحی و گروهی به بیان صادقانه خبر بپردازد و قضاوت را به عهده مخاطب بگذارد. رعایت اصلی بیطرفی در بازنمایی اخبار رخداده و اطمینان از صحت و سقم خبری که منعکس میشود همه از کارویژههای این اصل بنیادین رسانهایست

Respect for individual rights, integrity and privacy : احترام به حقوق افراد،صداقت، و محرمانه بودن اطلاعات شخصی. احترام به حریم خصوصی افرادی که به عنوان موضوع یا منبع خبر انتخاب میشوند یکی از مهمترین استانداردها در اخلاق رسانهایست.

هر فردی در زندگی شخصی خود حافظ اسراریست که تنها و تنها به خود وی مربوط میشود و انعکاس آن به هرشکل و به هر بهانهای به معنای نقض حریم خصوصی افراد خواهد بود. اما یکی دیگر از اصولی که اینروزها بیش از هرزمان دیگری اهمیت یافتهاست حفظ امنیت منبع و یا شوژه خبریست. خروجی خبر یا گزارش خبری نباید باعث شود که امنیت افراد به خطر بیفتد و آنها را در معرض خطرات و قضاوتهای نادرست افکار عمومی قرار دهد. این اتفاق عمدتا در مواردی رخ میهد که یک رسانه تصمیم میگیرد فرد یا جریانی را تخریب و امنیت اجتماعی را ازوی سلب کند. در چنین مواقعی رسانهها به حریم خصوصی فرد تجاوز کرده و اخباری را منعکس میکنند که نه تنها منبع موثقی برای آن ندارند بلکه موجبات نا امنی را برای فرد مهیا میسازند.

Independence of judgment : قضاوت مستقل. اگرچه روایت اخبار و گزارشات میبایست به نحو بیطرفانهای صورت پذیرد و قضاوت به عهده مخاطب گذارده شود، اما در انعکاس هر خبر یا گزارشی رسانه میباید حد اقلی از قضاوت را در مورد سوژه خود بکار گیرد. که همین حداقل نیز میبایست قضاوتی مستقل و فارغ از ملاحظات جناحی و بدون سوء نیت! و قصد تخریب طرف مقابل صورت پذیر.

حال در این میان سوالی که مطرح میشود اینست که رسانه ملی ما کدامیک از این اصول را رعایت میکند؟

متاسفانه مسئولان و سیاست گذاران این سازمان به دلیل نداشتن تحلیل درست از جامعه گمان میکنند که فضای امروز درست شبیه به فضای رسانه ای سالهای اصلاحات است که مردم بغیر از رسانه ملی و رسانههای مکتوب و محدود داخلی هیچ منبع دیگری برای دریافت خبر ندارند. درحالی که امروز نه تنها فضایی متکثر در حوزهی رسانه های حرفهآی ایجاد شده بلکه زمینهای برای شکلگیری رسانه های ارتباط جمعی در شبکههای اجتماعی نیز مهیا شده است. و مردم نسبت به روایتها و اخبار مغرضانه رسانه به سرعت در شبکههای اجتماعی واکنش نشان میدهند.

اما دومین منظری که این رفتار صداوسیما را زیر سوال میبرد، عدم رعایت اصولیست که صداو سیما هرروز به تبلیغ آن میپردازد. مذهب و شرع مقدس!

برطبق روایات و احادیث معتبری که از ائمه اطهار و معصومین بجامانده ونیز آیات قرآن مجید، نسبت دادن اتهام زنا به فردی توسط هر شخصی مسئولیت بزرگی را متوجه آن شخص میسازد. به نحوی که شخص اتهام زننده میبایست اتهام خود را با حضور شاهدان عادل و بیطرف اثبات نماید، و اگر جنین نکند و نتواند اتهام خود را اثبات نماید، به دلیل انتساب نادرست و غیر واقع امری ناپسند به فردی بیگناه، (یعنی تهمت زدن ناروا) مجرم شناخته شده و مستوجب حد است!

در حیطه ی فعالیت رسانهای نیز ارائه هرگونه گزارش ناصحیح، دروغ پردازی و درج سخنان دروغ و بیهوده، میتواند از مصادیق تهمت زنی تلقی شده و چه از نظر اصول حرفهای و چه از منظر شرعی محل اشکال باشد.

رعایت عدالت و صادقانه بودن گزارش، و انعکاس اخبار توسط گزارشگران درستکار و اطمینان حاصل کردن از صحت و سقم خبر و سوژه گزارش هم از اصولیست که در شرع اسلام نیز اکیدا به رعایت آن توصیه شده.

اگر رسانه آی بخواهد براساس حدس و گمان خبری را انعکاس دهد و یا اینکه در روایت یک سوژه تنها بخشی از حقیقت ماجرا را بیان کند خود را اعتبار انداخته و موجب بیاعتمادی مخاطبان خود خواهد شد.

هرروز در تلوزیون جمهوری اسلامی چندین ساعت از وقت آنتن به برنامه های مذهبی اختصاص مییابد که بخش قابل توجهی از این برنامهها (و شاید بتوان گفت تمام آنها) توصیه به رعایت همین اصول اخلاقی و دینی فوق الذکر در رفتار و کردار روزمره افراد جامعه است. اما گزارشات نادرست صداوسیما این شائبه را در ذهن بسیاری از مخاطبان خود ایجاد میکند که رسانه ملی ما به تولید و تبلیغ اصولی میپردازد که خود به آنها اعتقاد ندارد و در اخبار و گزارشات همین اصول را زیر پا میگذارد.