امکان سنجی مناسبات ایران و سازمان همکاری شانگهای

در آغاز شکل گیری این سازمان با توجه به ابهام در راهبرد بلند مدت و کلان، تحلیگران آینده روشنی برای این سازمان متصور نبودند اما این سازمان طی سال های گذشته از نظر اهمیت امنیتی و اقتصادی رشد چشمگیری داشته است و توانسته برای منافع آمریکا و همچنین ناتو چالشی جدی به حساب آید.

یکی از اهداف بلند مدت روسیه از تشکیل این سازمان، همگرایی برای اهداف بین المللی خود است و سازمان همکاری شانگهای را بهترین وسیله برای دستیابی این هدف می داند. همچنین چین به دلایل استراتژیک به شدت از محاصره خود توسط آمریکا نگران است و حضور آمریکا در منطقه آسیای مرکزی به ویژه استقرار پایگاه های نظامی آمریکا در اطراف خود را مغایر با امنیت نظامی و منافع اقتصادی خود می داند، از این رو تلاش می کند با تقویت هرچه بیشتر سازمان همکاری شانگهای از آن به عنوان ابزاری برای تقابل با سیاست آمریکا در آسیای مرکزی استفاده کند. برای روسیه به عنوان یکی از اعضای بنیانگذار سازمان همکاری شانگهای گسترش روابط با ایران در راستای پروژه همگرایی منطقه ای بسیار حائز اهمیت است.

در سند راهبردی جدید سیاست خارجی روسیه در سال 2013 جمله ای درباره روابط با ایران آمده است، در بند 89 این سند چنین آمده است: ما مایل به حفظ روابط ویژه با ایران هستیم و هدف ما حفظ نظام فعلی در این کشور است. همچنین برای چین تقویت سازمان ها و مکانسیم های منطقه ای برای ایجاد محیط امنیتی با ثبات یک ضرورت به حساب می آید و با توجه به ظرفیت ها و تجربیاتی که جمهوری اسلامی ایران در حوزه امنیتی دارد انتقال و بهره برداری از این تجربیات برای سازمان شانگهای در خصوص کاهش تهدیدات منطقه ای بسیار مورد اهمیت است.

با این وجود پانزدهمین نشست سران سازمان همکاری شانگهای با حضور سران کشورهای عضو و ناظر (ده کشور در سطح رئیس جمهور و نخست وزیر) و نمایندگان دیگر سازمان های منطقه ای و بین المللی در شهر اوفا روسیه در حالی برگزار شد که روابط اقتصادی جمهوری اسلامی با اعضای سازمان همکاری شانگهای در سال 2014 با وجود تحریم ها به حدود 90 میلیارد دلار رسیده است. گسترش مناسبات جمهوری اسلامی ایران با سازمان همکارهای شان های را باید با اصل تعامل سازنده دولت یازدهم منطبق دانست.

با توجه به ظرفیت کنونی و دارا بودن نیمی از جمعیت و یک چهارم سرزمین های جهان و منابع عظیم نفتی و معدنی این سازمان و همچنین با توجه به این نکته که نیمی از اعضای سازمان همکاری شانگهای جزء همسایگان آبی و خاکی ایران می باشند، تعامل گرایی و گسترس روابط ایران و سازمان همکاری شانگهای می تواند منافع اقتصادی زیادی را برای جمهوری اسلامی ایران به ارمغان آورد.

در واقع سازمان همکاری شانگهای فرصت نوینی از منطقه گرایی را برای بسیاری از کشورها در منطقه به وجود آورده است که هر کدام از کشورهای عضو و ناظر بدون در نظر گرفتن نقش این سازمان به طرح و جستجوی اهداف خود می پردازند و ایران نیز با توجه به تاکید استراتژی منطقه گرایی در سیاست خارجی خود و همچنین نقش مهمی که در شاه راههای منطقه داشته و استفاده از عضویت خود در بانک سرمایه گذاری زیرساخت آسیا(AIIB) که در راستای مقابله با بانک جهانی تاسیس شده است و حمایت از راهبرد "یک کمربند- یک جاده " که توسط چین مطرح شده است، حتی بدون عضو شدن در این سازمان و داشتن تعهدی در رابطه با سیاست های سازمان همکاری شانگهای می تواند از طریق گسترش تجارت و ترانزیت از منافع زیادی برخوردار شود.

حامد نوریان/ کارشناس مسائل سیاسی