خیانت، معلق ماندن بین سنت و مدرنیته

تحریریه پارسینه - کنار آمدن با خیانت در زندگی مشترک، شرایط دشواری است که معمولا به جدایی منجر می شود. وقتی یکی از طرفین خیانت می کند، اعتماد بین آن ها به طور قابل ملاحظه ای خدشه دار می شود. زنده کردن اعتماد از دست رفته، انرژی و اراده بسیار زیادی می طلبد و این چیزی است که بسیاری از زوج ها ترجیح می دهند که انجام ندهند.

هر چند تا دو دهه قبل، آمار خیانت مردان به زنان در زندگی زناشویی به شکل قابل ملاحظه ای بیشتر بود، متأسفانه در سال های اخیر اخبار غیر رسمی حاکی از افزایش این آمار، از سوی زنان است.

خیانت چه از سوی مرد و چه از سوی زن هم در قانون و هم در عرف جامعه مورد قبول نیست، بر این اساس مدتی است که خیانت از سوی زنان متاهل در جامعه بیشتر از مردان از گوشه و کنار به گوش می رسد. گرچه جامعه اسلامی، صیغه را با توجه به چند مصداق آن مد نظر قرار داده و آن را نقد می کند، اما سوء استفاده مردان از یک قانون نمی تواند باعث بد دانستن آن قانون شود.

خیانت از سوی زنان در حالی رو به علنی شدن است که به نظر می رسد آمار خیانت ازسوی زنان متاهل بیشتر از مردان باشد. هر چند که آمار دقیقی از این امر در دست نیست و حتی عده ای از صاحب نظران ترجیح می دهند این موضوع را کتمان کنند و عفت و پاکدامنی را به همه زنان بسط دهند چرا که اطلاع رسانی برخی موارد در سطح جامعه خود باعث هنجارشکنی خواهد بود.

اما دکتر امان الله قرایی مقدم، جامعه شناس و استاد دانشگاه، در گفت وگو با خبرنگار اجتماعی پارسینه، با اشاره به تحقیقات میدانی که در یکی از استان های همجوار تهران انجام داده بود در این باره توضیح داد که خیانت از جانب زنان متاهل رو به فزونی است که علت و عوامل متعددی از جمله، ناتوانی جنسی همسر، دور شدن از همسر به واسطه شغل یا غیره...، فاصله گرفتن از فرهنگ و گرایش های اخلاقی، تربیت ناصحیح خانواده ها دارد.

زنان متاهلی که در تحقیق دکتر قرایی مقدم و شاگردانش شرکت داشتند در توضیح نوع روابط و حس خود نسبت به این عمل غیر اخلاقی گفته بودند که این کار امری عادی است. به عقیده آنها کسانی که شریکی در زندگی مشترک خود با دیگری ندارند عقب افتاده هستند!

البته به گفته دکتر قرایی مقدم، ۳۳درصد این زنان جامعه آماری روابط نامشروع در کنار زندگی مشترک خود داشتند که ۲۳درصد آنها این امر را عاادی می دانستند. این در حالی است که هفت درصد این زنان رضایتی از این روابط نامشروع خود نداشتند.

اما نکته ای که در این امر برای مردان و زنان حائز اهمیت است و باعث می شود تا دلیل محکمی برای خیانت تلقی شود، بحث ازدواج اجباری است. کم نیستند دختران و پسرانی که به زور خانواده و یا رسم دیرینه تن به ازدواجی می دهند که هرگز از آن راضی نیستند. به گفته قرایی مقدم ازدواج های سنتی از جمله مهم ترین دلایل برای خیانت و یا طلاق های عاطفی میان زوج ها هستند.

از آنجایی که جامعه ایران به طور کامل از فضای سنتی خارج نشده است و میان جامعه مدرنیته و سنتی معلق مانده است طبیعی است که در ایجاد روابط آزاد میان افراد به دور از بحث جنسیت دچار تشویش و التهاب شود و کم کم به سمتی پیش رود که روابط ناصحیح و غیرعقلانی توجیهی برای آن چیزی باشد که باعث نارضایتی فرد شده است. وقتی پای صحبت زنان و مردانی که خیانت کرده اند مینشینی چیزی جز توجیه هرچند با اظهار ندامت و عذاب وجدان از آنها نمی شنوی.

این در حالی است که زنان و دخترانی که پا به زندگی دیگری می گذارند نیز از این موضوع نارحت نیستند و جدا از بیان حس دوست داشتن می گویند که او خرجم را می دهد و همین برایم کافی است. به گفته قرایی مقدم، ضعیف شدن و از بین رفتن ارزش های اخلاقی ودینی که ثبات اخلاقی فرد را ارتقا می بخشد باعث خیات ها و بی اخلاقی ها در جامعه می شود.

کمرنگ شدن ارزش‌های اخلاقی و باورهای دینی در خانواده، بی علاقگی زن و شوهر به یکدیگر، وجود ضوابط عاطفی قبل از ازدواج و تداوم آن به بعد از ازدواج، انتقام‌جویی از شوهر از سوی زن به دلایل مختلف و اعتیاد مرد، از جمله عوامل ایجاد روابط فرا زناشویی هستند.

اما شاید جالب است بدانید که خیانت مردان در دهه دوم و سوم زندگی به دلیل تنوع ‌طلبگی بعد از تولد اولین فرزند و بی‌توجهی همسر، دوره دوم برقراری ارتباط فرا زناشویی است. در دهه دوم و سوم زندگی به لحاظ تنوع‌ طلبی و نبود تمکین زن به ایفای نقش زناشویی نوع دیگری از خیانت در زندگی مطرح می‌شود. متاسفانه در دهه‌های دوم و سوم به دلیل ناجوانمردی برخی از مردان نسبت به همسرانشان خیانت رخ می‌دهد.

اما رقیه رضایی، کارشناس ارشد زنان در خاورمیانه، در گفت وگوی اختصاصی خود با خبرنگار اجتماعی پارسینه در بحث خیانت زنان و مردان متاهل که گویی نسبت به خیانت یکدیگر واکنشی نشان نمی دهند، توضیح می دهد که این موضوع نمی تواند صحت داشته باشد و با توجه به باقی ماندن زندگی سنتی در جامعه ایران و آنچه که هم اسلام و هم عرف به مرد اجازه داده است که با زن خیانت کار برخورد شدید داشته باشد که در قانون به روشنی نوع برخوردها مطرح شده است.

او در توضیح بیشتر در مورد واکنش زوج ها نسبت به خیانت، گفت که نمی توان با قطعیت گفت که واکنشی از سوی افراد صورت نمی گیرد و یا در مورد زنان بگوییم که به دلیل وابستگی های اقتصادی که زن به مرد دارد واکنشی نشان نمی دهد. حتی اگر افراد با آگاهی از این موضوع همچنان زیر یک سقف زندگی کنند، دلیل بر پذیرفتن و بی تفاوت بودن نسبت به این امر نیست. رفتار قهرگونه نیز نوعی واکنشی به این امر است.

این فعال زنان اما در مورد چرایی خیانت نیز می گوید که ازدواج در معنای سنتی، نیاز امروز افراد جامعه را تامین نمی کند، نیاز به خوشحال بودن، نیاز به مورد توجه قرار گرفتن و نیاز در اجتماع بودن از جمله نیازهای اساسی است که برای افراد در جامعه امروز حائز اهمیت است. به گفته رضایی از آنجایی که این نیازها تامین نمی شود راه خیانت و ارتباط موازی را پیش روی فرد می گذارد. که البته این امر ضعف ازدواج سنتی نیست بلکه تغییر و تحولات اطراف آن باعث این خلاء شده است.

این فعال زنان همچنین در توضیح به روز شدن ازدواج بر اساس نیازها توضیح می دهد که ساختار اجتماعی دچار بحران سازی شده است که در کنار آن جامعه همچنین مطالباتی دارد که در مقابل مطالبات اجتماعی و ساختارهای اجتماعی مقاومتی وجود دارد و با توجه به اینکه دین مبین اسلام، دینی است که در چارچوب معینی بر اساس نیازهای جامعه تغییر می کند اما با این حال در قانون تغییراتی بر موازین اسلامی صورت نگرفته است و این امر خود می تواند تاثیر به سزایی در روابط موازی زندگی مشترک افراد داشته باشد.

به گفته او، از سوی دیگر اقتصاد خانواده در جامعه ایران همچنان بر مبنای مردسالاری و پدر سالاری حاکم است. به عنوان مثال زن در جامعه ایران کار می کند، تحصیل می کند و مرتبه اجتماعی خود ارتقا می دهد و در همین راه با مردی ازدواج می کند هم سطح خود و تحصیل کرده است، اما ترجیح می دهد که مهریه و نفقه ای که در دین و قانون برای او در نظرگرفته شده است را دریافت کرده و درآمد خود را نیز پس انداز کند. در قبال این، مرد تحصیلکرده در مقابل زنی که مستقل است به لزوم مرد سالاری، برخی از حقوق آزادی را از او می گیرد و این پرسش برایش ایجاد می شود که چرا باید برخی آزادی ها را همچنان برای او باقی بگذارد.

در کنار علل متنوع جدایی ها که خیانت از عوامل اصلی آن به شمار می رود و موجب افزایش آمار طلاق شده، ازدواج سفید نیز به عنوان چالش یک دهه گذشته مطرح شده است که به گفته رضایی، با توجه به بحران در ساختار اجتماعی جامعه که باید چاره سازی شود به نظر نمی رسد ازدواج سفید بتواند راهکاری برای رهایی از امر روابط موازی باشد و این موضوع در موضع دیگری قابل بحث است.