نسل جدید عروسک‌های ایرانی در راه است+ عکس

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سال 1344 با هدف ایجاد امکانات لازم برای رشد و پرورش فکری و ذوقی کودکان و نوجوانان تأسیس شده است؛ این نهاد هم‌اکنون زیر نظر وزارت آموزش و پرورش فعالیت می‌‌کند.

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با بیش از 500 کتابخانه و مرکز فرهنگی ثابت، سیار شهری، سیار روستائی و پستی در سراسر ایران و ارائه فعالیت‌های فرهنگی، هنری با مخاطبان کودک و نوجوان خود ارتباط برقرار می‌کند.

آثار فرهنگی، ادبی و هنری تولید شده در این نهاد مخاطبان گسترده‌ای را در سراسر کشور تحت پوشش خود قرار می‌دهد. انتشار کتاب، تولید فیلم‌های کوتاه، بلند، زنده، مستند و پویانمایی، تولید ده‌ها عنوان نوار موسیقی، نمایش عروسکی، سرگرمی‌های سازنده، اسباب‌بازی و نرم‌افزارهای آموزشی رایانه‌ای از فعالیت‌های این مرکز است.

مرکز سرگرمی‌های سازنده کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در خیابان خالداسلامبولی تهران واقع شده است که این مرکز به تولید و طراحی عروسک و سازه‌هایی برای گروه سنی کودک و نوجوان اهتمام دارد.

از جمله عروسک‌هایی که این مرکز تاکنون برای گروه سنی کودکان تولید و منتشر کرده است می‌توان به عروسک‌های «دارا» و «سارا»، «مبارک»، «بند انگشتی» و در آینده نزدیک نسل جدید عروسک‌های «دارا» و «سارا» اشاره کرد.

عروسک‌های «دارا» و «سارا» سال 1379 برای گروه سنی «الف (آمادگی و سال اول دبستان)» از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر و روانه بازار شد. طراح گرافیک این عروسک‌ها، «امیرحسن سلام‌زاده» و «مجید قادری»، طراح «فرزانه بابایی»، نمونه‌ساز «فرزانه بابایی» و ناظر فنی و هنری آن «مجید قادری» است.

عروسک‌های «دارا» و «سارا» یک برادر و خواهر دو قلو هستند که با توجه به ویژگی‌های فرهنگ ایرانی طراحی شده‌اند، دختر بچه‌های ایرانی علاوه بر اینکه با این عروسک‌ها بازی و سرگرم می‌شوند، می‌توانند با مبانی فرهنگ ایرانی نیز آشنا شوند.

عروسک‌های «دارا» در 20000 هزار عدد و «سارا» در 80000 عدد با لباس‌های ساده‌ با قیمت 12500 تومان و با لباس‌های محلی با قیمت 17500 تومان با جنس PVC و پارچه از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر و روانه بازار شده است.

یکی دیگر از تولیدات مرکز سرگرمی‌های سازنده کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان عروسکی با عنوان «مبارک» است.

این عروسک در نمایش‌های عروسکی همواره در نقش خدمتکاری شوخ و بزله‌گو است که از نصایح و صحبت‌ها نتیجه معکوس می‌گیرد و در عین‌ حال نقشه ریاکاران را نقش برآ ب می‌کند و صاحبان زر و زور و تزویر را به باد استهزاء و ریشخند می‌گیرد.

یکی از ویژگی‌های عروسک «مبارک» حاضر جوابیش در پاسخگویی به دیگران است و بیشتر گفتار و گاه اعمالش متناسب با حال و هوای تماشاگران، به صورت بداهه توسط مرشد بیان می‌شود.

مبارک به دلیل مهربانی و نمایندگی قشر محروم جامعه، شخصیتی دوست داشتنی و جذاب است؛ در نمایش‌های عروسکی برای صدای مبارک از «صفیر» استفاده می‌شود. صفیر یا سوتک دو قطعه فلزی است که بین‌ آنها پارچه‌ای گذاشته شده و با نخ، محکم به هم بسته شده ‌است. صفیر را استاد خیمه شب‌بازی در دهان می‌گذارد و در آن می‌دمد و صدای عروسک‌ها را به وجود می‌آورد، مرشد این صداها را برای تماشاگران معنی یا به اصطلاح ترجمه می‌کند.

عروسک «مبارک» که در مرکز سرگرمی‌های سازنده کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تولید شده‌ است، برداشت آزادی از عروسک سنتی نمایش‌های مبارک است.

عروسک «مبارک» از گروه «سرگرمی فرهنگی هنری» از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برای گروه سنی 5 سال به بالا ساخته شده است که طراح و نمونه‌ساز این عروسک «فرزانه بابایی»، طراح گرافیک و بسته‌بندی «امیرحسن سلام‌زاده»، ناظر فنی و مدیر هنری «مجید قادری» است.

عروسک «مبارک» سال 1389 با جنس PVC و پارجه با قیمت 6000 تومان از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برای کودکان بالای 5 سال منتشر شده است.

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان چندی پیش به دلیل استقبال خوب کودکان از عروسک‌های «دارا» و «سارا» تلاش کرد تا نسل جدیدی از این عروسک‌های را در اندازه‌ 30 سانتی ساخته و روانه بازار کند.

عروسک‌های جدید «دارا» و «سارا» یک برادر و خواهر 8 ساله و دو قلو با چهره‌ای شرقی هستند که هر کدام قامتی حدود 30 سانتی متر دارند؛ دارا و سارای نسل جدید در حال حاضر با یک مدل لباس شهری عرضه شده‌اند، البته عروسک سارا با دو مدل موی سر (بافته و باز) و دو رنگ لباس عرضه شده و در آینده‌ای نه چندان دور انواع لباس‌های مشاغل گوناگون، اقوام ایرانی، ورزشی و حتی تاریخی به مجموعه لباس‌های عروسک‌های «دارا» و «سارا» افزوده خواهد شد.

طراحان و سازندگان عروسک‌های «دارا» و «سارا» آرزو دارند که هدیه کوچک‌شان مورد قبول بچه‌های ایرانی قرار گیرد، آنها مصمم هستند در آینده با استفاده از پیشنهادهایی که از طرف مخاطبان در اختیارشان قرار می‌گیرد کیفیت این دو عروسک را بالا برده و آن را با شیوه‌ای هر چه زیباتر روانه خانه‌های مردم کشورمان کنند.

طراح گرافیک و بسته‌بندی نسل جدید عروسک «دارا» و «سارا» توسط «مجید قادری» و «امیرحسن سلام‌زاده»، طراحی پروژه و مدیریت هنری توسط «مجید قادری» و طراحی و نمونه‌سازی از سوی «فرزانه بابایی» صورت گرفته است.

جنس نسل جدید عروسک‌های «دارا» و «سارا»، PVC و پارچه است که با قیمت 7950 تومان منتشر و با مخاطبان این عرصه، ارائه شده است.

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان در سال 1384 اقدام به ساخت‌ عروسک‌های بندانگشتی کرد؛ مجموعه عروسک‌های بندانگشتی شامل پدر، مادر، خواهر، برادر، پدربزرگ، مادربزرگ و تعدادی از حیوانات به همراه کتاب و نوار قصه است.

کودکان می‌توانند سرهای عروسک‌ها را داخل سرانگشت خود کرده و به صورت فردی یا گروهی با داستان‌سرایی یک بازی سرگرم کننده داشته باشند.

این مجموعه ضمن غنی کردن اوقات فراغت کودکان، نکات مختلفی را در زمینه «همکاری گروهی»، «چگونه زیستن در کنار یکدیگر» و «مهارت در فن بیان» را به آنان می‌آموزد.

از اهداف سرگرمی مجموعه عروسک‌های بندانگشتی می‌توان به «معرفی اعضای خانواده از پدربزرگ و مادربزرگ تا نوه‌ها»، «معرفی حیوانات اهلی و جنگلی»، «ایجاد ارتباط با اولیا با استفاه از هنر نمایش»، «آموزش مهارت‌های کلامی و نمایشی به کودکان»، «ترویج فرهنگ قصه‌گویی برای کودکان» و «آموزش امکان استفاده فردی و جمعی از سرگرمی به کودکان» اشاره کرد.

عروسک‌های بند انگشتی یک محصول فرهنگی _ آموزشی برای گروه سنی 3 تا 7 سال است که طراح بسته‌بندی این مجموعه «امیرحسن سلام‌زاده»، طراح عروسک‌ها و نمونه‌ساز «فرزانه بابایی» و طراح پروژه «مجید قادری» به شمار می‌روند.

جنس عروسک‌های بندانگشتی پودر و PVC است که با قیمت 7000 تومان از سوی مرکز سرگرمی‌های سازنده کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر و به کودکان 3 تا 7 سال ارائه شده است.

چند سال گذشته بنا به پیشنهاد سیدصادق رضایی، مدیرعامل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سال 1389 مبنی بر شناسایی و احیاء عروسک‌های بومی و محلی ایران زمین، دو معاونت تولید و معاونت فرهنگی در اقدامی هماهنگ و شایسته مؤفق به شناسایی 50 عدد شخصیت عروسکی در سال 1390 شدند.

نتیجه چشمگیر همکاران مربی و کارشناس در استان‌ها‌ی سراسر کشور در مرکز سرگرمی‌‌های سازنده ثبت و دسته‌بندی شد؛ در این راستا با تشکیل و تصمیم شورای تخصصی تولیدات عروسکی مرکز سرگرمی‌های سازنده، مؤظف شد در مرحله اول 3 عنوان از نمونه‌های جمع آوری شده را با توجه به ویژگی‌های فرهنگی جامعه مخاطب امروز و الزامات تولیدی به تولید انبوه برساند.

از عناوین این عروسک‌ها می‌توان به «عروسک نمایش تکم»، «عروسک لیلا» و «عروسک باران خواه» اشاره کرد.

واحد طراحی مرکز سرگرمی‌های سازنده کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان پس از این ابلاغ، اقدام به طراحی 2 مدل عروسک تکم کرد و بعد از بررسی‌های اولیه روی نمونه‌های ارائه شده، تولید انبوه این عروسک‌ها در سال 90 کلید خورد.

نقش اهمیت عروسک‌های تکم با توجه به پیشینه آن می‌تواند فرصت‌های بی‌شماری در خلق قصه‌ها و روایت‌ها و همچنین توسعه قصه‌خوانی از طریق نمایش را در فضایی شاد برای کودکان و نوجوانان فراهم آورد.

واژه «تکم(Takam)» از دو بخش «تکه» و «م» تشکیل شده ‌است، «تکه» در زبان ترکی به معنی بز نر قوی هیکلی است که همیشه در رأس گله حرکت می‌کند و گله را به چراگاه و محل‌‌های معین هدایت می‌کند و «م» ضمیر ملکی اول شخص مفرد است و «تکم» به معنای «بز نر من» است.

«بز» در تاریخ خاورمیانه و در تاریخ ایران زمین در اکثر داستان‌ها آمده است و یکی از اساسی‌ترین مؤلفه‌های اسطوره‌ای و به معنی «برکت» و «زایش» است و بر اساس تصاویر به دست آمده از دل غارها، از دوران قبل از شهرنشینی هم اهمیت آن شناسایی شده است.

انسان عهد باستان برای رسیدن به پاسخ‌ها و غلبه بر ترس خود همیشه در ارتباط با اسطوره‌ها، آیین‌هایی را انجام می‌داده که آیین «تکم خوانی» نیز یکی از اشکال نمایشی آن در منطقه آذربایجان محسوب می‌شود.

آیین «تکم (تکم‌خوانی و تکم‌گردانی)» عمری دراز در خطه آذربایجان دارد و متأسفانه مثل بعضی از آیین‌های اصیل این مرز و بوم در حال فراموشی است. با نزدیک شدن عید نوروز «تکم‌چی‌ها» در گوشه و کنار شهر و روستا دیده می‌شدند؛ افراد پاکدلی که به نیت خوشحال کردن مردم و یا کسب لقمه نانی برای اهل و عیال خود در کوی و برزن می‌گشتند و با صدای گرم خود، حتی برای یک لحظه، بر روی لب‌ها گل لبخند می‌نشاندند.

نکته قابل توجه اینکه در این مراسم معمولاً دسته‌هایی از کودکان در کنار تکم‌چی قرار می‌گرفته و او را خانه به خانه همراهی می‌کردند.

عروسک «تکم» اغلب به شکل ساده و راحت ساخته می‌شد به طوری که از تخته یا تکه چوبی مجسمه‌ای به شکل بز درست کرده و آن را با تکه‌های پارچه و یا پشم پوشش داده و از گردنش نیز زنگوله‌ای آویزان می‌کردند؛ به شکم بز، چوب کوچکی را وصل کرده و از سوراخ تخته‌ای که بز بر رویش قرار می‌گرفت، می‌گذراندند. وقتی چوب بالا و پایین برده می‌شد، بز روی تخته به رقص در می‌آمد؛ صدای پاهای بز با تخته و زنگوله، آهنگ دل‌نوازی را ایجاد می‌کرد که صدای گرم و دلنشین عروسک‌گردان با آن همراه می‌شد.

به کسی که «تکم» را می‌رقصاند، «تکم چی» می‌گفتند که اشعار مخصوص «تکم» را با هماهنگی خاص می‌خواند، عروسک «تکم» شاید به خودی خود دارای ارزش چندانی نباشد ولی افرادی که به آنها «تکم‌خوان» یا «تکم‌گردان» می‌گفتند با خواندن اشعار متناسب با عید و زندگی روزمره مردم هویت خاصی به آن می‌بخشیدند.

در ایام قدیم معمولاً «تکم‌خوان‌ها» از کوهستان‌ها می‌آمدند و اشعاری را درباره‌ نوروز، زایش و نوزایش می‌خواندند و علامت مشخصه آنها نیز همین بز تزئین شده و «تکم» بوده ‌است.

عروسک نمایشی «تکم 1» و «تکم 2» از مجموعه عروسک‌های سنتی و آیینی ایران است که کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان آن را برای گروه سنی 4 سال به بالا اوایل سال 1391 با تعداد 5000 عدد و هر کدام از این عروسک‌ها را با قیمت 10000تومان روانه بازار کرده است.

از اهداف ساخت این سرگرمی می‌توان به «ایجاد ارتباط مربیان و اولیاء با کودکان با استفاه از هنر نمایش» و «آموزش مهارت‌های کلامی و نمایشی به کودکان و نوجوانان» اشاره کرد.

جنس عروسک‌های «تکم»، چوبی (MDF) با جعبه مقوایی است که دست‌اندرکاران ساخت این عروسک‌ها نیز «مجید قادری» به عنوان مدیر هنری و طراح گرافیک، «فرزانه بابایی» به عنوان مدل‌ساز عروسک و «امیرحسن سلام‌زاده» به عنوان طراح بسته‌بندی به شمار می‌روند.