ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻬﺴﺘﺎن (دودﮐﺶ ﺟﻦ) + تصاویر

راه های دﺳﺘﺮﺳﯽ: ﭘﺲ از زﻧﺠﺎن وارد آزادراه زﻧﺠﺎن-ﺗﺒﺮﯾﺰ ﺷﻮﯾﺪ. ۳۵ ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﭘﺲ از زﻧﺠﺎن ﺧﺮوﺟﯽ ﻣﺎﻫﻨﺸﺎن را در ﻣﻨﻄﻘﻪای ﺑﻪ اﺳﻢ ﻧﯿﮏﭘﯽ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ. اﯾﻦ ﺟﺎده در ﺿﻠﻊ ﺟﻨﻮﺑﯽ آزادراه اﺳﺖ و ﺑﻌﺪ از ۶۰ ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ راﻧﻨﺪﮔﯽ در آن، ﻗﺒﻞ از ﻣﺎه ﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺴﺘﺎن ﻣﯽرﺳﺪ. ﺑﻌﺪ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻪ راﻫﯽ اﯾﻠﯽﺑﻼغ، ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺴﯿﺮ را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﺎﻫﻨﺸﺎن اداﻣﻪ ﺑﺪﻫﯿﻢ و از روﺳﺘﺎی ﻣﯿﺮآﺧﻮرﻫﻢ ﺑﮕﺬرﯾﻢ. ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺘﻦ از روی ﭘﻞ ﻗﺰل اوزن، ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺎده ﻓﺮﻋﯽ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﻢ. اﯾﻦ ﺟﺎده از روﺳﺘﺎﻫﺎی ﺳﺮﯾﮏ و ﺗﮏآﻏﺎج و ﺑﻬﺴﺘﺎن رد ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ دودﮐﺶ ﺟﻦ و در ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻬﺴﺘﺎن ﻣﯽرﺳﺪ.

ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻣﺎﻫﻨﺸﺎن، ﯾﮑﯽ از ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎی اﺳﺘﺎن زﻧﺠﺎن و ﺷﻬﺮ ﻣﺎﻫﻨﺸﺎن ﻣﺮﮐﺰ اﯾﻦ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن اﺳﺖ. اﯾﻦ ﺷﻬﺮ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ۱۱۳ ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮی ﻏﺮب زﻧﺠﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. اﯾﻦ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻗﺪﻣﺘﯽ ۴۰۰۰ ﺳﺎﻟﻪ دارد و در زﻣﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮت آرﯾﺎﯾﯽﻫﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه، ﮔﻮاه اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻫﻢ وﺟﻮد ﺑﻨﺎﯾﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﺜﻞ ﮐﻬﻦ دژ ﯾﺎ ﻫﻤﺎن ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻬﺴﺘﺎن اﺳﺖ. ﺟﻨﺲ ﻗﻠﻌﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﺲ دودﮐﺶﻫﺎ از ﺧﺎک ﺳﻔﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺷﮑﻞ اﯾﻦ ﻗﻠﻌﻪ، درواﻗﻊ ﻧﻮﻋﯽ ﺳﻨﮓ (ﺧﺎک ﺧﯿﻠﯽ ﺳﻔﺖﺷﺪه) ﻗﺎرﭼﯽﺷﮑﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه و ﺑﻪ ﻣﻨﺎر‌های ﺑﻠﻨﺪ و ﻧﺎزک ﺷﺒﯿﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻨﮓ دﯾﮕﺮی روی آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ.

در اﺻﻄﻼح زﻣﯿﻦﺷﻨﺎﺳﯽ «دودﮐﺶ ﭘﺮی» (Hoodoo) ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد. ﻧﻤﺎی ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دﯾﻮار‌های از دودﮐﺶﻫﺎی ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ و ﺗﻌﺪادی دودﮐﺶ ﺟﺪا اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻔﺮهﻫﺎی ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻗﻠﻌﻪ، ﻇﺎﻫﺮی ﻣﺮﻣﻮز ﺑﺪان ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ. ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺮدم ﻣﺤﻠﯽ اﯾﻦ آﺛﺎر را ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺷﮑﻞ ﻋﺠﯿﺒﺸﺎن «دودﮐﺶ ﺟﻦ» ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ و ﺑﺮﺧﯽ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﻗﻠﻌﻪ را ﺗﺨﺖ دﯾﻮ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ زﯾﺮا ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ دﯾﻮﻫﺎ روی ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮓﻫﺎی ﻣﺴﻄﺢ ﺑﺎﻻی ﺳﺘﻮنﻫﺎ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ.

ﺑﺮﺧﯽ، ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ اﯾﻦ دژ را ﺑﻪ زﻣﺎن ﻣﺎد ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽدﻫﻨﺪ. ﻣﺎدﻫﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺼﺐ و ﮐﻨﺎرهﻫﺎی رودﺧﺎﻧﻪ ﻗﺰل اوزن وارد ﻓﻼت اﯾﺮان ﺷﺪﻧﺪ و در روﺳﺘﺎﻫﺎﯾﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺎدآﺑﺎد در ۱۵ ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮی ﺷﻬﺮ ﻣﺎهﻧﺸﺎن ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺪﻧﺪ؛ و وﺟﻮد ﻗﻠﻌﻪﻫﺎی دﻓﺎﻋﯽ ﻫﻤﭽﻮن» ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻬﺴﺘﺎن «در ۱۲ ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮی ﻣﺎهﻧﺸﺎن ﻣﻌﻤﺎری زﯾﺒﺎ و ﻫﻨﺮﻣﻨﺪاﻧﻪای را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ.

اﻣﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎی ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ ﺗﺎﮐﻨﻮن، ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ اﯾﻦ دژ ﺑﻪ دوره ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﯿﺪهاﺳﺖ. اﯾﻦ دژ در دوره ﭘﺲ از اﺳﻼم و ﺗﺎ ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ ﺑﻮده و ﮐﺎرﺑﺮد داﺷﺘﻪاﺳﺖ. ﺳﻔﺎلﻫﺎﯾﯽ در اﯾﻦ ﻗﻠﻌﻪ ﭘﯿﺪا ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دوران اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ. وﺟﻮد ﺳﻔﺎلﻫﺎی ﺑﺪون ﻟﻌﺎب ﺳﺎده و ﻃﺮح زﯾﻨﺘﯽ و ﺗﻨﻬﺎ دارای ﺷﮑﻞﻫﺎی ﻫﻨﺪﺳﯽ، ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﭘﯿﺪا ﺷﺪن ﻗﻄﻌﺎت ﺳﻔﺎلﻫﺎی ﺑﺎ زﯾﺮﻟﻌﺎبﻫﺎی ﺑﺎ رﻧﮓ ﺳﺒﺰ و ﮐﺮم ﺣﯿﺎت در اﯾﻦ ﻗﻠﻌﻪ ﺗﺎ ﻗﺮون ﭘﻨﺠﻢ ﻫﺠﺮی ﻗﻤﺮی ﻣﺼﺎدف ﺑﺎ دوره اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ. ﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن ﻗﻠﻌﻪ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻦ ﻃﺮح اوﻟﯿﻪ، اﻗﺪام ﺑﻪ ﮐﻨﺪن ﮐﻮه و ﺗﺨﻠﯿﻪ ﺧﺎکﻫﺎ و ﺳﻨﮓﻫﺎ ﮐﺮدهاﻧﺪ و اﺗﺎقﻫﺎ را ﺑﻪ وﺟﻮد آوردﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﻌﺪادی ﮐﻪ ﺑﻪ اﺗﺎقﻫﺎی آن اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه راهﻫﺎی ارﺗﺒﺎﻃﯽ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت داﻻنﻫﺎﯾﯽ اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ.

ﻃﺒﻘﺎت ﺑﺎﻻی اﯾﻦ ﻗﻠﻌﻪ ﺑﺮای دﻓﺎع و ﻃﺒﻘﺎت ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ ﺑﻪﻋﻨﻮان زاﻏﻪ و ﻣﺤﻞ ﻧﮕﻬﺪاری آذوﻗﻪ ﻣﺮدم اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﺪ.. اﯾﻦ ﻗﻠﻌﻪ ﺑﺎ ۶۴ اﺗﺎق و دو راه ﭘﻠﻪ در ﻟﯿﺴﺖ آﺛﺎر ﻣﻠﯽ ﻗﺮار دارد و ﺑﺎزدﯾﺪ از آن ﺑﺴﯿﺎر ﺧﺎﻃﺮه اﻧﮕﯿﺰ اﺳﺖ. ﻓﻀﺎی ﮐﻠﯽ ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺷﺎﻣﻞ اﺗﺎقﻫﺎ، داﻻنﻫﺎ و راهﭘﻠﻪﻫﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪهاﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺎه دارای ﺳﻘﻔﯽ ﺗﯿﺰهدار و دارای ﻣﺤﻞﻫﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺜﻠﺚ ﯾﺎ ﻣﺪور روی دﯾﻮارﻫﺎ ﺑﺮای ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭘﯿﻪﺳﻮز ﺑﻮدهاﺳﺖ. اﯾﻦ دژ دارای راهﭘﻠﻪﻫﺎی زﯾﮓزاﮔﯽ در ﺿﻠﻊﻫﺎی ﻏﺮﺑﯽ و ﺷﺮﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ روزﮔﺎری از ﭘﺎﯾﯿﻨﯽﺗﺮﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺿﻠﻊ ﺷﻤﺎﻟﯽ آن ﺷﺮوع ﻣﯽﺷﺪه و ﺣﺎﻻ ﺟﺰ وﯾﺮاﻧﻪای ﺗﺤﻤﯿﻞ ﺷﺪه

ﺑﺮ ﻫﺴﺘﻪ اﺻﻠﯽ ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻪ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی ﺷﺒﯿﻪ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻃﺒﻘﺎت زﯾﺮﯾﻦ آن، ﺗﺮدد در اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ ﺧﻄﺮﻧﺎک و ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻧﺎﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ. اﺗﺎقﻫﺎﯾﻘﻠﻌﻪ دارای اﻧﺪازهﻫﺎی ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ. در ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎی ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ، اﺑﻌﺎد اﺗﺎقﻫﺎ ۵ در ۲/۶ ﻣﺘﺮ و ارﺗﻔﺎع آن از ﮐﻒ ﺗﺎ ﺳﻘﻒ ﺑﻪ ۲/۷۰ ﻣﺘﺮ ﻣﯽرﺳﺪ و ﺳﻘﻒ ﻣﺴﻄﺤﯽ دارﻧﺪ. در ﻗﺴﻤﺖ اﻧﺘﻬﺎﯾﯽ ﺑﻌﻀﯽ از اﯾﻦ اﺗﺎقﻫﺎ ﻓﻀﺎی ﮐﻮﭼﮏﺗﺮ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ﯾﮏ در ﯾﮏ ﻣﺘﺮ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻇﺎﻫﺮا ﻧﻮﻋﯽ اﻧﺒﺎری ﺑﻮده اﺳﺖ. راهﭘﻠﻪﻫﺎی ﺿﻠﻊ ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﯽ ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻣﻨﺎﻃﻖ دﺳﺖ ﻧﺨﻮرده و ﺳﺎﻟﻢ دژ ﺑﻬﺴﺘﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻻی اﯾﻦ ﭘﻠﻪ ﻫﺎ، اﺗﺎﻗﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻃﺎق ﻣﺤﺮابﻫﺎی ﻣﺴﺠﺪ دوران اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺰﺋﯿﻦ ﺷﺪه ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دوره اﺳﻼﻣﯽ وﺟﻮد دارد و راهﭘﻠﻪﻫﺎی زﯾﺎد ﺑﺎ ﻋﺮض ﯾﮏ ﻣﺘﺮ ﻧﯿﺰ اﻗﺘﺒﺎس از اﯾﻦ ﺳﺒﮏ ﻣﻌﻤﺎری اﺳﺖ.

ﻫﻢ اﮐﻨﻮن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﺨﺮﯾﺐ زﯾﺎد ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﮐﻮﻫﻨﻮردی ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮ ﺑﺎﻻی ﻗﻠﻌﻪ ﺑﺎ ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮓﻫﺎی ﻋﻈﯿﻢ ﻣﺴﻄﺢ آن رﺳﯿﺪ. ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎﻻی ﻗﻠﻌﻪ ﺑﺎ ﮔﭻ اﻧﺪوده ﺷﺪه و داﺧﻞ آن ﺣﻮﺿﯽ ﺑﺎ اﺑﻌﺎد ۷ در ۳ ﻣﺘﺮ و از ﺟﻨﺲ ﺳﻨﮓ و ﺳﺎروج ﻗﺮار دارد ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻟﻮﻟﻪﻫﺎی آب ﮔﻠﯽ ﻧﯿﻢﻣﺘﺮی ﺑﻪ اﺳﻢ» ﮔﻨﮓ آب آن ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽﺷﺪهاﺳﺖ. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﺲ ﺧﺎص اﯾﻦ ﻗﻠﻌﻪ (ﺧﺎک ﺳﻔﺖﺷﺪه) ﺑﻪ ﻋﻠﺖ وزش ﺑﺎدﻫﺎی ﺗﻨﺪ، ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ، ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﺒﻮر رودﺧﺎﻧﻪ ﻗﺰلاوزن از ﮐﻨﺎر ﻗﻠﻌﻪ، ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ در ﺣﺎل ﺗﺨﺮﯾﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪﻫﺎی ﺳﻨﮕﯽ دارد. ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد در اﯾﺎم ﻏﯿﺮ ﺳﺮد ﺑﻪ اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮوﯾﺪ و اﮔﺮ ﺑﺎد ﺑﻮد ﺑﺮ ﻟﺐ ﭘﺮﺗﮕﺎﻫﻬﺎ ﻧﺮﻓﺘﻪ و از ﻧﻘﺎط ﺣﺎدﺛﻪ ﺧﯿﺰ دوری ﮐﻨﯿﺪ.