چه کسی باید جلوی «بهمن» نقدینگی را بگیرد؟

تحریریه پارسینه - گروه اقتصادی : حجم نقدینگی در اقتصاد ایران روز به روز بزرگ‌تر می‌شود و اعداد متناظر در این حوزه، دائماً غیر قابل فهم‌تر می‌شوند. بر این اساس، نقدینگی کشور در حالی در پایان اردیبهشت ماه سال جاری به رقم ۳ هزار و ۶۰۱ هزار میلیارد تومان رسیده که به نظر می‌رسد نقش چند دولت اخیر در ایجاد این حجم از نقدینگی هم تقریباً مساوی بوده و وضعیت الزاماً در دوره ریاست جمهوری حسن روحانی نامساعدتر از دوره‌های پیشین نبوده است. اما آیا راه حلی برای خروج از این چرخه باطل وجود دارد؟

سرعت و حجم رشد نقدینگی در اقتصاد ایران به ابعاد بی سابقه‌ای رسیده است. برآورد‌ها نشان می‌دهند که در اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۰، به طور میانگین ۹۰۳ میلیارد تومان در روز پول چاپ شده و این درحالی است که میانگین چاپ پول روزانه در سال ۱۳۹۹، تنها ۳۱۵ میلیارد تومان بوده است. در واقع رشد چاپ پول (در مقیاس روزانه) در اردیبهشت ماه امسال ۲.۸ برابر متوسط سال گذشته بوده است.

از آن سو، کل مقدار پایه پولی در پایان اردیبهشت ماه با افزایشی ۶ درصدی نسبت به فروردین ماه سال جاری، به رقم ۴۸۹ هزار میلیارد تومان رسیده که این افزایش به ارزش ۲۸ هزار میلیارد تومان بوده است. درصد رشد ماهانه پایه پولی در اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۰، از اسفند سال ۱۳۹۸ تاکنون بی سابقه بوده است. افزایش دو ماهه این متغیر پولی نیز ۷.۲ درصد به ثبت رسیده و به بیان دیگر، از ابتدای سال جاری تا پایان اردیبهشت ماه ۳۳ هزار میلیارد تومان پول چاپ شده است.

رکورد‌ها شکسته می‌شوند

همزمان، بررسی‌ها نشان می‌دهند که حجم نقدینگی موجود در اقتصاد ایران در پایان اردیبهشت ماه جاری به عدد ۳ هزار و ۶۰۱ هزار میلیارد تومان رسیده، این در حالی است که براساس آمار‌های بانک مرکزی ایران، سهم نقدینگی ایجاد شده در طول دوران فعالیت دولت‌های هفتم و هشتم نسبت به کل نقدینگی ایجاد شده معادل ۴/ ۸۰ درصد، در دولت‌های نهم و دهم معادل ۴/ ۸۱ درصد و در دولت‌های یازدهم و دوازدهم نیز معادل ۴/ ۸۳ درصد بوده است.

این آمار و ارقام نشان می‌دهد که رشد نقدینگی در کشور بالا است و البته تفاوت بین دوره‌های مختلف چندان زیاد نیست. این در حالی است که در طول زمان فعالیت دولت‌های اخیر، این رشد از استاندارد‌های جهانی و به‌ویژه در کشور‌های توسعه یافته فاصله زیادی داشته است؛ بنابراین مشکل نقدینگی در کشور به احتمال زیاد قبل از اینکه مرتبط با این یا آن دولت باشد ناشی از مسائل و چالش‌های ساختاری است.

چه باید کرد؟

اما آیا راه حلی برای خروج از این چرخه باطل وجود دارد؟ مهران کامران فر، پژوهشگر اقتصاد پولی، در پاسخ به این پرسش به «پارسینه» گفت: نسبت نقدینگی به تولید ناخالص داخلی در ایران نشان دهنده این واقعیت است که از سال ۱۳۸۳ به این سو، نقدینگی عمدتاً به بازار‌های غیرمولد سرازیر شده و به این ترتیب، نقشی در تولید ملی نداشته است.

او ادامه داد: صحبت از «هدایت نقدینگی» علمی نیست، اما اگر قرار باشد سیاست گذار بتواند نقدینگی را به شکلی مورد استفاده قرار دهد که به نفع تولید در کشور تمام شود، قاعدتاً نقدینگی موجود باید سر از بانک‌ها یا بازار سرمایه در بیاورد تا به سرمایه در گردش بانک‌ها بدل شود. اما مشکل اینجا است که بانک‌ها هم خودشان در ترازنامه شان مشکل دارند و به همین دلیل، منابع مالی تجمیع شده در بانک ها، سر از بازار‌های غیرمولد در می‌آورد و به در اختیار تولید کننده قرار نمی‌گیرد. به این ترتیب، حتی اگر سیاست گذار تلاش کند با سیاست‌های انقباضی مردم را به سپرده گذاری طولانی مدت در بانک‌ها ترغیب کند، باز هم در نهایت نقدینگی به بازار‌های غیرمولد سرریز می‌کند و در واقع، روز از نو و روزی از نو

کامران فر افزود: در واقع شاید بشود گفت راه حل بیش از آنکه فنی باشد، سیاسی است. در واقع سیاست گذاری باید از سطوح بالاتر انجام شود و جلوی بازدهی در بازار‌های غیرمولد را بگیرد و سرمایه گذاری در بازار‌های مولد را سودآور کند. اما این کار، اراده‌ای می‌خواهد که عملاً در حوزه سیاست است و نه سیاست گذاری.