تیروئید کم‌کار، شایع‌ترین بیماری غدد درون‌ریز

زمانی که غده تیروئید نتواند به اندازه کافی هورمون تولید کند بیماری کم کاری تیروئید بروز می‌کند. به این بیماری اصطلاحاً هیپوتیروئیدی (Hypothyroidism) یا کم‌کاری غده تیروئید نیز گفته می‌شود که پس از دیابت شایع‌ترین بیماری در بین بیماری‌های غدد درون ریز است. این بیماری در زنان شایع‌تر از مردان است.

تیروئید یک غده درون‌ریز است که در قسمت عرضی حنجره جلوی گلو قرار دارد و دو نوع هورمون با نام‌های تری یدوتیرونین (T3) و تیروکسین (T4) تولید می‌کند. وظیفه این هورمون‌ها تنظیم مصرف انرژی، تولید گرما و تسهیل رشد در بدن است. بدن ما با این دو هورمون پیام‌هایی برای سوزاندن انرژی و همچنین تنظیم متابولیسم دریافت می‌کند. به این ترتیب تیروئید با آن قد و قواره کوچک خود مسئولیت توانمندی بدن در سوزاندن چربی‌ها، تنظیم وزن و مدت زمان خواب را بر عهده دارد و اگر دچار اختلال و کم کاری شود مشکلات فراوانی را برای افراد مبتلا به همراه دارد. تشخیص به موقع و شروع درمان سریع در کنترل این اختلال بسیار مهم است.

نقش ید در تنظیم عملکرد تیروئید

مژگان کریمی‌فر، متخصص غدد ، در خصوص اختلالات تیروئید در بدن می‌گوید: غده تیروئید در قدام گردن قرار دارد و شامل دو لوب راست و چپ است که توسط یک تنگه به هم متصل شده است؛ این غده به طور طبیعی بین ۱۲ تا ۲۰ گرم وزن دارد و بسیار پر عروق است و قوام نرمی دارد.

وی ادامه می‌دهد: غده تیروئید دو هورمون مرتبط با هم تولید می‌کند که تیروکسین و تری‌یدوتیرونین نام دارد و نقش بسیار مهمی در تمایز سلول‌ها طی مراحل تکاملی بدن ایفا می‌کند؛ همچنین این غده به حفظ دمای بدن و سوخت و ساز در بدن افراد بالغ نیز کمک می‌کند.

این متخصص غدد با اشاره به اختلالات غده تیروئید، می‌افزاید: اختلالات غده تیروئید گاهی مربوط به عملکرد آن است که در این صورت این غده پرکار و یا کم کار می‌شود و گاهی مربوط به ساختمان آن است که ممکن است باعث شکل‌های مختلف سرطان تیروئید شود و می‌توان آن را به وسیله معاینه فیزیکی شناسایی کرد.

اختلالات غده تیروئید می‌تواند سبب تحریک تیروئید و یا تولید بیش از حد هورمون‌های تیروئید شود که در این صورت غده تیروئید دچار پرکاری شده است و یا اینکه در صورت تخریب ساختمان غده تیروئید منجر به کاهش تولید هورمون‌های آن و کم کاری تیروئید می‌شود.

وی با تاکید بر اینکه ید در تنظیم عملکرد تیروئید نقش دارد، تصریح می‌کند: جذب ید اولین مرحله در ساخت هورمون تیروئید است. غده تیروئید ید را از جریان خون استخراج می‌کند و ید از طریق رژیم غذایی به بدن انسان می‌رسد. در مناطقی که کمبود ید وجود دارد، گواتر یا بزرگی تیروئید شایع است اگر این کمبود ید تشدید شود منجر به کم کاری تیروئید و عقب افتادگی رشد جسمی و ذهنی خواهد شد. این بیماری بیشتر در اطفالی که در مناطق دچار کمبود ید زندگی می‌کنند و تحت درمان با ید یا هورمون تیروئید قرار نمی‌گیرند، رخ می‌دهد.

کریمی‌فر می‌گوید: اضافه کردن ید به نمک طعام سبب کاهش قابل ملاحظه کمبود ید در بدن افراد خواهد شد، از طرفی مصرف بیش از حد ید از طریق خوردن مکمل‌های حاوی ید و غذاهای غنی از ید با افزایش بروز بیماری‌های خود ایمنی تیروئید همراه است. میزان متوسط روزانه دریافت ید حدود ۱۵۰ میکروگرم در افراد بالغ، ۹۰ تا ۱۲۰ میکروگرم برای کودکان حدود ۲۲۰ میکروگرم برای زنان باردار و شیرده است.

علل کم کاری تیروئید چیست؟

وی با اشاره به علت کم کاری تیروئید اظهار می‌کند: کمبود ید همچنان شایع‌ترین علت کم‌کاری تیروئید در تمام دنیا است. در مناطقی که کمبود ید وجود ندارد بیماری‌های خود ایمنی و بروز کم کاری تیروئید به دنبال درمان پرکاری تیروئید است. کم کاری تیروئید ممکن است یک مشکل مادرزادی باشد و نوزاد با این مشکل متولد شود. علت کم‌کاری تیروئید مادرزادی، عدم تکامل غده تیروئید در دوران جنینی و در رحم مادر است؛ البته با انجام آزمایش‌هایی که در بدو تولد از نوزادان گرفته می‌شود این اختلال شناسایی و درمان از همان دوران نوزادی شروع می‌شود.

این متخصص غدد در خصوص علائم کم کاری تیروئید در نوزادان، اضافه می‌کند: وزن و قد نوزاد مبتلا به کم‌کاری تیروئیدی در هنگام تولد طبیعی است، با اینکه نوزاد ظاهری طبیعی دارد، اما اندازه سرش کمی بزرگ است، این نوزادان دچار مشکلات تغدیه‌ای مانند بی‌اشتهایی هستند و به اندازه کافی شیر نمی‌خورند، زبان بزرگ این نوزادان باعث ایجاد مشکلات تنفسی در آن‌ها شده و سبب آکنه، وقفه تنفسی، تنفس صدادار و انسداد بینی می‌شود. ممکن است گریه‌های این بچه‌ها بی‌صدا باشد، دهان این بچه‌ها معمولاً باز و زبانشان کمی بیرون است و دیر دندان درمی‌آورند. همچنین یبوست مقاوم به درمان، شکم بزرگ، فتق نافی، پوست معمولاً سرد، عروق ریز قرمز روی پوست، ورم نواحی تناسلی و اندام‌های آن، بزرگ بودن قلب، کم‌خونی مقاوم به درمان، آبریزش مداوم از بینی و خواب‌آلودگی از جمله نشانه‌های این بیماری در نوزادان است.

شیوع کم کاری تیروئید در زنان بیشتر است

وی با اشاره به اینکه کم کاری تیروئید در زنان شایع‌تر است، تاکید می‌کند: ضعف و خستگی (که می‌توانند در سنین بالا نشانه‌های روشنی از این بیماری باشند)، خواب‌آلودگی، پوست خشک و خشن، تحمل کم در مقابل سرما، کاهش تعریق، زبان بزرگ (معروف‌ترین علامت در دوران نوزادی)، ورم صورت، فراموش کاری، یبوست، نفخ، افزایش وزن، اختلالات قاعدگی، خارش پوست، سقط‌های مکرر، تأخیر در رفلکس‌ها، سیاهی زیر چشم، کم‌خونی و درد مفاصل و عضلات از علائم کم کاری تیروئید هستند. این بیماری در بالغین سیر کندی دارد و تدریجی است.

کریمی‌فر خاطرنشان می‌کند: وقتی هورمون‌های حیاتی این غده در بدن زنان سطح پایینی داشته باشد در تخمک‌گذاری اختلال ایجاد شده و احتمال باروری آنها را کم می‌کند، مشکلات سیستم ایمنی بدن که باعث نوعی کم‌کاری تیروئید می‌شود، نیز از عوامل شایع ناباروری زنان به شمار می‌رود.

وی می‌گوید: تشخیص قطعی این بیماری با اندازه‌گیری سطح هورمون‌های تیروئید در خون قابل انجام است. درمان معمولاً مصرف دائمی قرص لووتیروکسین سدیم است که نتایج رضایت بخشی دارد. نیمه عمر لووتیروکسین هفت روز است و در بافت‌ها به T3 (تری یودوتیرونین) تبدیل می‌شود و سطح مناسبی از T3 که هورمون فعال‌تری می‌باشد ایجاد می‌کند. همچنین تیروئید کم کار را می‌توان با استفاده از هورمون تیروئید مصنوعی درمان کرده و جلوی ابتلاء به بیماری‌های احتمالی دیگر را گرفت.

کاهش ضریب هوشی و عقب‌ماندگی ذهنی نوزادان در کم کاری مادرزادی تیروئید

مرضیه دلوی اصفهانی، کارشناس تیروئید دانشگاه علوم پزشکی اصفهان ، در خصوص کم کاری مادرزادی تیروئید می‌گوید: تشخیص کم کاری تیروئید در نوزادان و درمان به موقع آن بسیار مهم است و اکثر نوزادان مبتلا به کم کاری مادرزادی غده تیروئید علائم و نشانه‌های کم کاری غده تیروئید را هنگام تولد نشان نمی‌دهند؛ بنابراین برنامه غربالگری برای تشخیص این بیماری توصیه شده است. امروزه در اکثر کشورهای دنیا از جمله در ایران برنامه غربالگری با گرفتن یک نمونه خون دو تا پنج روز بعد از تولد از پاشنه پا انجام می‌شود.

وی ادامه می‌دهد: کم کاری مادرزادی تیروئید یکی از علل اصلی و قابل پیشگیری عقب افتادگی ذهنی در کودکان است.

بدون علامت بودن کم کاری تیروئید در بدو تولد

کارشناس تیروئید دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با بیان اینکه کم کاری تیروئید در بدو تولد علائمی ندارد، اضافه می‌کند: غده تیروئید عضوی در قسمت جلویی گردن است که هورمون تیروئید را تولید می‌کند و وجود این هورمون به رشد جسمی و تکامل مغزی کودکان کمک قابل توجهی دارد.

وی با اشاره به علائم اختلال تیروئید کم کار در نوزادان، می‌گوید: نوزادان مبتلا به کم کاری تیروئید در بدو تولد کاملاً طبیعی به نظر می‌رسند. علائم این اختلال با تأخیر خودنمایی می‌کند و باعث می‌شود که نوزاد ضریب هوشی خود را در درجات مختلف از دست بدهد، اما اگر نوزاد هرچه زودتر تحت غربالگری قرار گیرد، اقدامات درمانی به موقع عوارض بیماری را کاهش می‌دهد.

دلوی اصفهانی تصریح می‌کند: درمان بیماری کم کاری تیروئید با شناسایی به موقع کم هزینه است و در حال حاضر غربالگری کم کاری تیروئید در تمام کشور برای شناسایی نوزادان مبتلا انجام می‌شود؛ چرا که زمان غربالگری کم کاری تیروئید ۷۲ ساعت پس از تولد است و برای غربالگری کم کاری تیروئید باید ۷۲ ساعت کامل از تولد نوزاد گذشته باشد.

شیوع اختلالات تیروئید در زنان باردار

وی با تاکید بر اینکه غده تیروئید بزرگترین غده درون ریز بدن است، خاطرنشان می‌کند: عملکرد این غده بر دیگر اعضای بدن نیز تأثیر جدی دارد. میلیون‌ها بیمار مبتلا به اختلالات تیروئیدی در جهان در حال درمان هستند. اختلالات تیروئید در زنان باردار شایع است و درمان نکردن آن در بروز اختلالات جنینی نقش مؤثری خواهد داشت.

منبع:ایمنا