آیا جنگ اوکراین به شورش دوباره در غرب آسیا منجر خواهد شد؟

تحریریه پارسینه - حامد کشاورز شاهباز | روز گذشته آنتونیو گوترش درباره «فروپاشی غذایی» جهان هشدار داد و پیش از آن هم سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو) گزارش داده بود که قیمت غلات رکورد سال‌های منتهی به بهار عربی در ۲۰۱۱ و موج گرسنگی ۲۰۰۸-۲۰۰۷ را شکسته است. به نظر می رسد که جنگ اوکراین دست در دست خشکسالی و بحران کرونا داده تا اوضاع بحرانی خاورمیانه و شمال آفریقا را وخیم تر کند.

روسیه و اوکراین روی هم رفته ۲۹% گندم جهان را تولید و ۱۲% از کالری‌های مبادله شده در سراسر جهان را صادر می‌کنند. دو کشور جزو ۵ تولیدکننده بزرگ بسیاری از غلات و دانه‌های روغنی همچون جو، ذرت و آفتابگردانند. روسیه به تنهایی بزرگترین تولیدکننده مواد اولیه کود شیمیایی است.

اکونومیست در گزارشی می‌نویسد که پیامد‌های جنگ از سه طریق احساس خواهد شد:

۱- اختلال در حمل و نقل فعلی غلات به دلیل بسته بودن بنادر اوکراین، به صرفه نبودن مسیر‌های جایگزین زمینی و بی میلی شرکت‌های بیمه به بیمه کردن کشتی ها.

۲- برداشت کم یا غیرقابل دسترس آتی در اوکراین و روسیه به دلیل شرایط جنگی، افزایش قیمت‌ها به ویژه قیمت سوخت، کمبود نیروی کار، و تحریم‌های اعمال شده علیه روسیه.

۳- کاهش تولید در سایر نقاط جهان به دلیل افزایش قیمت‌ها و کمبود کود که موجب می‌شود دانه‌ها کوچک‌تر و کم کیفیت‌تر شوند (۳۸ درصد تولید پتاس، از مواد اصلی تولید کود، در اختیار روسیه و بلاروس است که هر دو تحت تحریم اند).

در کنار این‌ها یک پای ثابت تشدید بحران که در قضیه واکسن کرونا هم مشهود بود، حمایتگرایی دولت‌ها است. از همین حالا علاوه بر روسیه و اوکراین، بسیاری از کشور‌های صادرکننده محصولات کشاورزی مثل ترکیه، آرژانتین، مجارستان و اندونزی محدودیت‌هایی را برای صادرات اعمال کرده اند.

در جمع خریداران هم کشور‌های ثروتمند بیشتر از نیاز فوریشان خرید و انبار خواهند کرد و در نتیجه دود این کمبود بیشتر از همه به چشم کشور‌های فقیرتر به ویژه در شمال آفریقا و غرب آسیا خواهد رفت که مشتریان اصلی غلات روسیه و اوکراین اند و در سال‌های اخیر درگیر خشکسالی هم بوده اند.

مصر، لبنان، لیبی، یمن و سودان که هریک به نوعی درگیر بحرانند احتمالا بیشترین آسیب را خواهند دید و می‌توانند شاهد بدتر شدن اوضاع در ماه‌های آینده باشند. ایران، ترکیه و پاکستان هم از دیگر کشور‌های مهم وابسته به گندم وارداتی‌اند.

در مورد ایران خبر بد این است که برآورد می‌شود تولید گندم در سال زراعی جاری نزدیک به ۳۰ درصد کاهش داشته باشد، و خبر خوب اینکه واردات امسال بسیار بیشتر از گذشته بوده است.

مهرماه گذشته رویترز به نقل از شرکت مشاوره کشاورزی پروزرنو گزارش داده بود که صادرات گندم روسیه به ایران در فاصله اول ژوییه تا ۲۷ سپتامبر به ۲.۴ میلیون تن رسیده، در حالی که این رقم برای کل فصل ۲۱-۲۰۲۰ نزدیک به ۱.۴ میلیون تن بوده است.
مدیرکل هماهنگی توزیع و فروش شرکت بازرگانی دولتی ایران هم اوایل اسفندماه خبر داد که تا پایان بهمن بیش از ۶.۲ میلیون تن گندم وارد کشور شده است.

با وجود این، باز هم به نظر می‌رسد که به دلیل افزایش قیمت در بازار جهانی، کمبود کود و نگرانی از وضع آینده، سال پرالتهابی در انتظار بازار مواد خوراکی باشد و پیش از آنکه افزایش بیش از پیش مواد غذایی کمر طبقات فرودست را بشکند، بهتر است که مسئولان فکری برای کنترل قیمت‌ها کنند.