۳ کلید حل معمای دوحه؛ جام جهانی، مذاکره مستقیم یا مسائل منطقه‌ای

تحریریه پارسینه- حامد کشاورز : در ماه‌های گذشته تماس‌های دیپلماتیک مقامات قطری با ایران، آمریکا و کشورهای اروپایی افزایش قابل توجهی داشته است که مهمترین آن‌ها سفر سید ابراهیم رئیسی به قطر در اسفند ۱۴۰۰ و سفر متقابل امیر قطر به ایران در اردیبهشت ۱۴۰۱ بود. پس از این سفر امیر قطر بود که گمانه زنی‌ها درباره نقش فعالانه دوحه در نزدیک کردن دیدگاه‌های ایران و آمریکا بیشتر شد.

شیخ تمیم بن حمد آل ثانی روزی وارد تهران شد که انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و مذاکره کننده ارشد اروپایی‌ها درباره برنامه هسته‌ای ایران، تهران را ترک کرد.

امیر قطر همچنین یک هفته بعد راهی اروپا شد و از آلمان، فرانسه و انگلیس دیدن کرد و در برلین نسبت به توافق ایران و آمریکا ابراز خوشبینی کرد.

برخی کارشناسان علت فعال‌تر شدن قطر در این بازه زمانی را برگزاری جام جهانی ۲۰۲۲ در دوحه و جلب همکاری ایران در میزبانی از تماشاگران خارجی می‌دانند. البته با توجه به حجم سرمایه گذاری و ساخت و ساز قطری‌ها و همچنین محدودیت‌های اجتماعی ایران برای گردشگران خارجی بعید به نظر می‌رسد که جزیره کیش بتواند کمک قابل توجهی به قطری‌ها ارائه بدهد. اما می‌توان این مساله را در نظر گرفت که دوحه به دنبال تامین امنیت حداکثری و کاهش تنش‌ها در منطقه باشد تا در امر میزبانیش اختلالی ایجاد نشود و رفع اختلافات میان ایران و آمریکا می‌تواند نقش مهمی در این امر داشته باشد.

نکته دیگری که مورد توجه ناظران قرار گرفته است احتمال دیدار مستقیم میان مذاکره‌کنندگان ایرانی و آمریکایی است که از زمان خروج واشنگتن از برجام در سال ۲۰۱۸ محقق نشده و با ترور سردار قاسم سلیمانی ، باب این دیدار بیش از پیش بسته شد.

انتقال محل مذاکره از وین به دوحه و سابقه مذاکره مستقیم دو طرف در عمان پیش از مذاکرات منجر به برجام، مانع از آن می‌شود که این احتمال هرچند اندک، دور از نظر بماند.

افشار سلیمانی، سفیر سابق ایران در باکو و کارشناس مسائل بین المللی و منطقه ای، چنین نظری داشته و در این باره به خبرگزاری آناتولی گفت: «انتقال مذاکرات به قطر این پیام را می‌دهد که روند وین به مذاکره مستقیم ایران و آمریکا تبدیل خواهد شد. ما نیز طی چند وقت اخیر بار‌ها تاکید کرده‌ایم که مذاکره مستقیم انجام بدهید که احتمالا این بار چنین خواهد شد.»

با وجود این، مقامات رسمی دو کشور تاکید کرده اند که مذاکره همچنان غیرمستقیم خواهد بود. سعید خطیب زاده در آخرین نشست خبری خود به عنوان سخنگوی وزارت خارجه که دوشنبه ۶ تیر برگزار شد، مذاکره مستقیم طرفین را رد کرد و گفت که این مذاکرات به صورت غیرمستقیم برگزار خواهد شد.

همزمان یک سخنگوی وزارت خارجه آمریکا هم گفت که مذاکرات دوحه به صورت غیرمستقیم خواهد بود.

کلید نهایی حل معمای دوحه احتمالا مربوط به دستورکار مذاکرات باشد.

علاوه بر آن، سعید خطیب زاده هم روز گذشته تاکید کرد که دوره تازه مذاکرات درباره ابعاد هسته‌ای نیست، چرا که این موضوع یکبار جمع‌بندی شده و مذاکرات در خصوص بخش‌های اختلافی است که درباره رفع تحریم‌ها باقی مانده است.

به گفته سخنگوی سابق وزارت خارجه چیزی به توافقات انجام شده در وین افزوده نخواهد شد و هیچ چیزی هم کاسته نخواهد شد و آنچه که بین دوطرف محل مناقشه است موضوعات محتوایی است و صرفا بر اساس موارد اختلافی است.

خبرگزاری رویترز روز یکشنبه به نقل از یک دیپلمات ایرانی و یک دیپلمات آمریکایی گزارش داد که دو موضوع از جمله مساله تحریم‌ها همچنان به صورت حل نشده باقی مانده است.

اگرچه رویترز به جزئیات این دو اختلاف اشاره‌ای نکرده است، اما آن گونه که از صحبت‌های ماه‌های اخیر برمی آید، حضور سپاه پاسداران در فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی آمریکا و همچنین تضمین واشنگتن مبنی بر انتفاع اقتصادی ایران از رفع تحریم‌ها و عدم کارشکنی دولت‌های آینده این کشور در اجرای توافق، دو مساله اصلی باقی مانده اند.

در این بین به نظر می‌رسد مساله رفع موثر تحریم‌ها برای ایران اهمیت بیشتری داشته باشد.

حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه کشورمان، اوایل خردادماه در حاشیه مجمع جهانی اقتصاد در داووس سوئیس، این چنین گفت: «اگر بخواهم صادقانه بگویم چه چیزی باعث مکث در مذاکرات شده درخواست‌ها و مطالبات اقتصادی ما در مسیر تجارت جهانی است و نباید مسئله را به یک موضوع تقلیل داد. در واقع موضوع قراردادشتن سپاه در لیست تروریستی آمریکا یک مسئله فرعی است که از طرف لابی اسرائیلی بزرگ‌نمایی شده است. اولویت برای ما منافع ملت ایران است و تمرکز بر موضوع دیگر رفتار و واکنش مناسبی نیست.»

هفته گذشته هم وبسایت «میدل ایست آی» به نقل از منابع آگاه مدعی شده بود که ایران در پیشنهادی تازه به آمریکا درخواست حذف سپاه از فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی آمریکا را کنار گذاشته است، و در مقابل خواسته است که تحریم‌های اعمال شده علیه قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا و چند نهاد دیگر برداشته شود.

در سوی مقابل آمریکایی‌ها درخواست‌های ایران پیرامون سپاه را فرابرجامی خوانده و آن را به حل مسائل مربوط به امنیت منطقه و نفوذ ایران منوط می‌کنند. دولت جو بایدن همچنین اظهار می‌کند که نمی‌تواند در مقابل تصمیمات کنگره یا دولت‌های بعدی تضمینی ارائه کند.

از این رو، انتقال مذاکرات از اروپا به کشوری در حاشیه خلیج فارس این گمانه را مطرح می‌کند که مسائل منطقه‌ای هم مورد بحث خواهند بود.

سفر اخیر مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق، به عربستان سعودی و از آنجا به ایران هم می‌تواند چشم انداز تازه‌ای به این برداشت اضافه کند.

الکاظمی پس از دیدار با رئیسی در نشست خبری مشترک از توافق طرفین برای برقراری ثبات و آرامش در منطقه سخن گفت و به طور مشخص به حمایت از آتش بس و حل بحران یمن اشاره کرد.

روزنامه العرب هم در گزارشی سفر الکاظمی به عربستان و ایران را در راستای ایجاد گزینه‌هایی با هدف خدمت به سفر بایدن به منطقه دانسته و نوشت: آرامش میان ریاض و تهران منجر به تسریع در روند گفتگو‌های هسته‌ای خواهد شد.

مذاکرات دوحه چه با موفقیت به سرانجام برسد و چه به شکست بیانجامد، با توجه به رفت و آمد‌های دیپلماتیک فشرده روز‌های اخیر و آمادگی سریع ایران و آمریکا برای از سرگیری مذاکرات، بعید نیست که آخرین دور از مذاکرات جدی برای احیای برجام باشد و حل مسائل منطقه‌ای در آن نقشی کلیدی خواهد داشت.