تصویر آینده کسب و کارهای ایرانی در دوران «پساکرونا»/ روایت میلیاردر‌هایی که کرونا، ثروتمندترشان کرد

تحریریه پارسینه-محمد مهدی حاتمی: شیوع ویروس کووید-۱۹ جهان را به پیش و پس از خود تقسیم کرده است و فضای کسب و کار هم از این موضوع مستثنی نیست. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، بازار کار ایران بر اثر شیوع کرونا بین ۱۲ تا ۲۵ درصد از تمام مشاغل خود را از دست خواهد داد و این جدای از تعطیلی تقریباً سراسری کسب و کار‌ها و شرکت‌ها در حوزه‌هایی همچون گردشگری و کافه و رستوران داری است. آیا کسب و کار‌ها باید خود را با شرایط جدید تطبیق دهند؟

کارشناسان بسیاری، همچون «نیال فرگوسن»، تاریخدان مشهور و عضو حزب جمهوری خواه در آمریکا معتقدند که اساساً چیزی به نام «پساکرونا» وجود ندارد و هر چه هست، ما به تغییرات رخ داده عادت خواهیم کرد. از آن سو، چند روز پیش رییس سازمان جهانی بهداشت گفت که می‌توان به پشت سر گذاشتن ویروس کرونا تا ۲ سال آینده خوشبین بود و اطلاعات رسیده از تلاش‌ها برای ساخت واکسن کرونا هم نشان می‌دهند که با وجود تبلیغات کشور‌هایی مانند روسیه، زمانی زودتر از این برای خلاصی از دست این ویروس متصور نیست.

میلیاردر‌هایی که ثروتمندتر شدند

در این میان، فضای کسب و کار در ایران و جهان هم به شدت از وقوع این همه گیری تاثیر پذیرفته و شاید برای همیشه دستخوش تغییر شده است. نخست اینکه خبر‌های جسته و گریخته از اطراف جهان نشان می‌دهد که شرکت‌هایی که فعالیت آن‌ها قابلیت «آنلاین شدن» نداشته، عمدتاً به شدت متضرر و حتی ورشکست شده اند و در مقابل، شرکت‌هایی که قادر بودند تمام یا بخشی از فعالیت خود را آنلاین کنند، حتی سودآوری داشته اند. به عنوان نمونه، در همین مدت قیمت سهام شرکت‌هایی همچون «آمازون» که بستری برای خرید آنلاین است، به شدت رشد کرد.

در مقابل، بر اساس گزارش «بیزینس اینسایدر»، میلیاردر‌های جهان تا ابتدای ماه آگوست (اوایل مرداد جاری) شاهد رشد حدود ۶۳۷ میلیارد دلاری ثروت خود بودند، این در حالی بود که تولید ناخالص داخلی آمریکا حدود ۳۰ درصد افت کرده بود. اما این میلیاردر‌ها دقیقاً در کسب و کار‌هایی حضور داشتند که مناسب زمانه کرونا و «آنلاین» بودند. به عنوان نمونه، «جف بزوس»، مدیرعامل و بنیانگذار «آمازون» به عنوان ثروتمندترین مرد جهان، از آغاز بروز همه گیری حدود ۴۸ میلیارد دلار ثروتمندتر شده و بنیانگذار پلتفرم ویدئوکنفرانس موسوم به «زوم» هم در همین مدت حدود ۲.۵ میلیارد دلار بر ثروت خود افزود.

«دورکاری» شاید برای همیشه

تغییر جدی دیگری که به دلیل شیوع کرونا در فضای کسب و کار ایران و جهان رخ داد، «پدیده دورکاری» بود. دورکاری در ابتدا برای کسب و کار‌ها یک انتخاب از سر اجبار بود، اما خیلی زود، شرکت‌های بزرگ تصمیم گرفتند از این الگو حتی پس از پایان همه گیری هم استفاده کنند.

در آمریکا، شرکت‌های «اپل» و «توئیتر» اعلام کردند که سیاست دورکاری دائمی را در دستور کار قرار می‌دهند و در ایران هم برخی استارتاپ‌های بزرگ و پیشرو همین مسیر را دنبال کردند.

از آن سو، سایت «ایران تلنت» در یک نظرسنجی که در مرداد ۱۳۹۹ انجام شد، وضعیت نیرو‌های انسانی شاغل در شرکت‌ها را در دوران کرونا بررسی کرد. براساس داده‌های منتج از این نظرسنجی، شرکت‌ها در مواجهه با شیوع ویروس کرونا با مشکلات و موانعی نظیر کاهش بهره‌وری کارکنان، کاهش تقاضای محصولات تولیدی از سوی مشتریان، دشواری تامین مواد اولیه و وصول مطالبات و تامین نقدینگی روبه رو بوده اند.

اصلی‌ترین مشکل «کاهش بهره وری کارمندان» بود که حدود ۶۵ درصد از پاسخ دهندگان به آن اشاره کرده بودند. «دشواری سفر کاری» (۵۵ درصد) و «کاهش تقاضا برای محصولات/خدمات» (۴۴ درصد) در رتبه‌های دوم و سوم مورد اشاره شرکت‌ها قرار گرفته بودند.

شغل‌هایی که می‌روند و شغل‌هایی که می‌آیند

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی چند روز پیش در گزارشی به ارزیابی ابعاد اقتصاد کلان شیوع ویروس کرونا در ایران پرداخت و خسارت‌های ناشی از وقوع این همه گیری را بررسی کرد. بر اساس این گزارش، ایران تا پایان سال ۱۳۹۹ درگیر تبعات اقتصادی این ویروس خواهد بود و بین ۲ میلیون و ۸۷۰ هزار تا ۶ میلیون و ۴۳۱ هزار شغل (بر اساس سناریو‌های خوشبینانه تا بدبینانه) از شاغلان در بازار کار ایران شغل خود را به دلیل شیوع این ویروس از دست خواهند داد.

بازار کار در ایران حدود ۲۵ میلیون فرد شاغل دارد و اگر داده‌های این گزارش قابل اعتماد باشند، بر اثر شیوع کرونا بین ۱۲ تا ۲۵ درصد از تمام مشاغل در بازار کار کشور طی این مدت از بین خواهند رفت. چنین اتفاقی طی دست کم یک قرن اخیر هرگز در ایران رخ نداده و بروز آن می‌تواند تبعات بی سابقه اجتماعی در پی داشته باشد.

در این میان، اما در ایران و جهان برخی حوزه‌های کسب و کار آسیب‌های جدی تری دیدند. نتایج بررسی‌های «بیزینس اینسایدر» نشان می‌دهد که به دلیل شیوع ویروس کووید-۱۹، در ماه‌های آتی جمعیت بیکارشدگان در حوزه‌های مختلف مرتبط با گردشگری به دو سوم کل شاغلان در زمان قبل از کرونا خواهد رسید. این در حالی است که همین حالا هم یک سوم نیروی کار گردشگری در جهان، یعنی حدود ۱۰۰ میلیون نفر، مشاغل خود را از دست داده اند. گزارش‌های مشابهی هم از تعطیلی حدود ۷۰ درصد از کافه‌ها و رستوران‌ها در شهر‌هایی مانند تهران منتشر شده است.

در مقابل، برخی حوزه‌ها شاهد رشد فرصت‌های شغلی بوده اند. به عنوان نمونه، استارتاپ‌های ورزش در منزل، پزشکی از راه دور، تحویل مرسولات و بسته ها، خدمات آموزش آنلاین و نیز استارتاپ‌های حوزه «فین تک»، از جمله حوزه‌هایی بوده اند که شیوع کرونا موجب رشد آن‌ها شده است.

تردیدی نیست که کرونا فضای کسب و کار را برای همیشه یا دست کم برای طولانی مدت تغییر داده است. در این میان، کسب وکار‌هایی که نتوانند با رخداد‌های پیش بینی نشده‌ای همچون بروز این همه گیری کنار بیایند از بین می‌روند و جای خود را به کسب و کار‌های تازه خواهند داد. خوب یا بد، این قانون کسب و کار است.