از تبعید تا پیروزی: زندگینامه، مقالات و مصاحبه‌های آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی

«از تبعید تا پیروزی: زندگینامه و مجموعه مقالات و مصاحبه‌های آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی» به عنوان پنجاه‌وششمین کتاب تحقیقی تولید شده در دفتر ادبیات انقلاب اسلامی » در 241 صفحه با شمارگان 2500 نسخه و بهای 99 هزار ریال توسط انتشارات سوره مهر منتشر شده است. میرزاباقر علیان‌نژاد، تدوین‌کننده و نویسنده این اثر در مقدمه کتاب «از تبعید تا پیروزی: زندگینامه و مجموعه مقالات و مصاحبه‌های آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی» چگونگی شکل‌گیری و فرازهایی از آن را شرح داده است.

علیان‌نژاد درباره انگیزه خود از نگارش این کتاب می‌نویسد: هنگام نگارش مجموعه کتابهای روزشمار انقلاب اسلامی (دی و بهمن 1357)، خصوصاً نگارش وقایع پس از 16 دی 1357 که مطبوعات به اعتصاب 61 روزه خود پایان داده بودند، با چاپ اعلامیه‌ها، مقالات، سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های افرادی با گرایش‌های مختلف از جمله آقایان سیدمحمود طالقانی، سیدکاظم شریعتمداری، ناصر مکارم شیرازی، سیدمحمدصادق روحانی، کریم سنجابی، مهدی بازرگان، علی‌اصغر حاج‌سید‌جوادی، غلام‌حسین ساعدی، رضا براهنی، حسن صدر، محمدعلی اسلامی‌ندوشن، سیدمحمد محیط طباطبایی و ... در مطبوعات روبه‌رو می‌شویم.

مخالفان حکومت پهلوی از گروه‌های مختلف (مذهبی، ملی، چپ و ...) در نشریات گوناگون دیدگاه‌های خود را درباره مسائل جاری کشور منتشر می‌کردند. یکی از این افراد آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی بود؛ او که مبارزه خود با رژیم پهلوی را از ابتدای دهه 40 آغاز کرده و در خرداد 1342 نیز توسط حکومت شاه مدتی زندانی شده و پس از آزادی مبارزات خود را از سر گرفته بود، بعد از قیام نوزده دی 1356 قم نیز به «اتهام اقدام علیه امنیت و اخلال در نظم و آسایش عمومی» در 21 دی‌ماه همان سال به چابهار و در ادامه به مهاباد و انارک نائین تبعید شده بود، در مرداد ماه 1357 از تبعید رهایی یافت و با شدت گرفتن حوادث انقلاب، به تهران آمد.

آیت‌الله مکارم شیرازی که در زمینه‌های مذهبی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی صاحب قلمی توانمند بود و از سال 1337 ماهنامه درسهایی از مکتب اسلام را منتشر کرده بود، پس از رهایی از تبعید، در نیمه دوم سال 1357 مقالات و مصاحبه‌هایی در روزنامه‌های کثیرالانتشار اطلاعات و کیهان منتشر کرد.

نوشته‌های ایشان در هنگام نگارش روزشمار انقلاب اسلامی بیش از نوشته‌های دیگران نظرم را جلب کرد. برخی از ویژگی‌هایی که این مقالات را از دیگر نوشته‌ها متمایز می‌کرد عبارت بودند از: استمرار مقالات (تقریباً هر پنج روز یک مقاله)، منسجم بودن ساختار مقالات، به روز بودن موضوع مقالات با توجه به مسایل جاری کشور، مستند و شیوا و قابل فهم بودن مقالات برای عامه مردم، پیش‌بینی‌ها و توصیه‌هایی که پس از انقلاب محقق شدند، فراگیری (خطاب به مردم، نظامیان، شاپور بختیار و ...) و انتشار در نشریه‌های کثیرالانتشار آن هم در زمان حاکمیت رژیم پهلوی.

این ویژگی‌های قلم آیت‌الله مکارم شیرازی در مجموع الگویی از چگونگی استفاده هوشمندانه یک شخصیت مبارز از رسانه‌های حکومت مستقر برای سرنگونی آن رژیم را ارایه می‌کند.

در سال 1391 مرحله اجرایی و پژوهشی کار در دفتر ادبیات انقلاب اسلامی آغاز شد. در ابتدا روزنامه‌های کیهان و اطلاعات در سال 1357 بررسی شد و در مجموع سیزده مطلب از آیت‌الله مکارم شیرازی شامل یازده مقاله و یادداشت و دو مصاحبه استخراج گردید.
کتاب از تبعید تا پیروزی در دو بخش تدوین شده است. بخش اول کتاب به زندگی‌نامه آیت‌الله مکارم شیرازی اختصاص دارد. به نوشته علیان‌نژاد از آنجایی که تاکنون زندگی‌نامه مستقل و کاملی ، خصوصاً درباره مبارزات آیت‌الله مکارم شیرازی در دوران انقلاب اسلامی، منتشر نشده است. در این بخش برای آشنایی بیشتر مخاطبان، زندگینامه سیاسی- اجتماعی آیت‌الله مکارم شیرازی با استفاده از منابع موجود در آرشیو واحد فرهنگ ناموران معاصر ایران و بانک اطلاعات واحد تدوین تاریخ انقلاب اسلامی (حوزه هنری) و همچنین فیش‌برداری از شصت عنوان کتاب و دوازده عنوان نشریه و چندین پایگاه اینترنتی آمده است. زندگی‌نامه آیت‌الله مکارم در ذیل عناوینی چون: ورود به حوزه علمیه، هجرت به نجف اشرف و نائل شدن به درجه اجتهاد، نگارش یک شاهکار علمی؛ فیلسوف نماها، انتشار مجله درسهایی از مکتب اسلام، لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، بازداشت توسط ساواک در شب 15خرداد،لایحه کاپیتولاسیون و تبعید امام خمینی، پایه‌گذاری جامعه مدرسین، تاکید بر مرجعیت امام خمینی، برگزاری مراسم چهلم آیت‌الله سیدمصطفی خمینی در مدرسه امیرالمومنین، مقاله روزنامه اطلاعات و اوج گرفتن اعتراضات،بازداشت و تبعید به چابهار، مهاباد و انارک، درس بزرگ از تبعید، تلگرام به ژیسکاردستن، شروع انتشار مقالات،اوج‌گیری انقلاب و تحصن در مسجد دانشگاه تهران، استقبال از امام خمینی و پیروزی انقلاب اسلامی، تدوین قانون اساسی، مرجعیت،چهارده ساعت کار روزانه، نگاهی به آثار آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی،دسترسی آسان مقلدین،ساخت مراکز دینی آمده است.

بخش دوم کتاب مقالات و مصاحبه‌های آیت‌الله مکارم شیرازی اختصاص دارد. در این بخش یازده مقاله و یادداشت و دو مصاحبه‌ ایشان از روزنامه‌های کیهان و اطلاعات در سال 1357 فراهم آمد و برای آشنایی خواننده با موقعیت انقلاب اسلامی ایران در زمان انتشار مقاله یا مصاحبه، برای هر یک از آنها با توجه به اوضاع جاری ایران و محتوای مقاله با استفاده از منابع مختلف اشاره‌ای نگاشته شد. علاوه بر این، برای برخی مقالات گویا سازی در پاورقی انجام شد.

در اینجا اشاره کوتاه بر این بخش داریم:
1- آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی در چهارم و ششم آبان‌ماه 1357 در دو مقاله با عناوین «7 ماه در تبعید» و «بلاى استبداد و ریاکارى» که در روزنامه کیهان چاپ شد، به بیان خاطرات خود از دوران تبعید به نقاط مختلف کشور پرداخت. او که در جریان قیام 15 خرداد 1342 طعم زندان شاه را نیز چشیده بود، در پایانِ خاطرات خود از زندان و تبعید این‌گونه نتیجه گرفت: «زندان عناصر انقلابی را پخته‌تر، آگاه‌تر و مقاوم‌تر می‌کند، و تبعید ندای انقلاب را به نقاط دور و نزدیک می‌رساند.»

2- آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی در مصاحبه‌ای با خبرنگار روزنامه اطلاعات که در 14 آبان 1357 و در آستانه روی کار آمدن دولت نظامی غلامرضا ازهاری، به چاپ رسید، تشكيل حكومت اسلامي در ایران را امكان‌پذير دانست و تاکید کرد که حكومت اسلامي براساس عدالت، ‌آزادي، مبارزه با فساد طبقاتي و مبارزه با فساد در تمام دستگاه‌هاست.

3- پس از پایان اعتصاب مطبوعات و با شدت گرفتن حوادث انقلاب در دی و بهمن 1357 آیت‌الله مکارم شیرازی نیز بر فعالیت رسانه‌ای خود افزود. او در 23 دی1357 با انتشار مقاله‌ای در روزنامه کیهان تحت عنوان «حکومت اسلامی چگونه حکومتی است؟» تاکید کرد: «مفهوم «حکومت اسلامى» ؛ قطع پیوند با جهانیان، بستنِ درِ چاههاى نفت بر روى مردم دنیا، مبارزه‌ با صنعتى شدن کشور، بازگشت به‌ زندگى سنتى قرون وسطا، گذراندن اقلیت‌ها از دم شمشیر، محرومیت زنان از حقوق اجتماعى، حذف دمکراسى از برنامه‌ حکومت، و روى آوردن به‌ خشونت و استبداد، آنچنان که‌ دکتر اوئن و همفکرانش در شرق و غرب پنداشته‌اند، نیست؛ بلکه‌ حکومت اسلامى تلاشى است سازنده‌، و انقلابى است پویا در جهت عکس آن.»

4- آیت‌الله مکارم شیرازی در حالی که به تبیین مفهوم حکومت اسلامی می‌پرداخت، از حمله به دولت بختیار نیز غافل نبود. او با انتشار نامه‌ای سرگشاده خطاب به بختیار، با عنوان «دولت شما فقط يك عيب دارد!» در روزنامه اطلاعات (3 بهمن 1357) نوشت: «درست است كه شما مرغ طوفانيد، اما اين باد، طوفان نيست، صاعقه آتش‌زاست. ... خودتان هم كم و بيش احساس كرده‌ايد پايگاهي در ميان مردم براي شما نيست و همين است يك عيب شما! و نيز همين است دليل غيرقانوني بودن حكومت شما!»

5- آیت‌الله مکارم شیرازی با انتشار مقاله‌ای با عنوان «10 اصل براي پيروزي انقلاب؛ سهم همه گروه‌ها[ی مبارز] در انقلاب ايران بايد محترم شمرده شود» در روزنامه کیهان (4 بهمن 1357) ضمن برشمردن ده اصل براي پيروزي انقلاب تاکید کرد: «اين انقلاب به همان نسبت كه به هدف نهایي نزديك‌تر مي‌گردد، پيچيده‌تر، حساس‌تر و شكننده‌تر خواهد بود، و كمترين اشتباه و غفلت در موضع‌گيري صحيح انقلابي، ممكن است ضربه‌هاي دردناکي بر ما وارد سازد، و چون اين بار با تمام سرمايه وجود خود پا به ميدان نهاده‌ايم، اگر خداي ناكرده نتيجه عقيم بماند، چنان ضربه‌اي بر ما وارد مي‌شود كه به آساني كمر راست نخواهيم كرد و همه چيز را از دست خواهيم داد.»

6- در این روزها، دولت شاپور بختیار با اتکا به نظامیان و حامیان غربی و در راس آنان امریکا، برای پیدا کردن پایگاه اجتماعی با همراهی گسترده نظامیان و خانواده‌هایشان در پنجم بهمن اجتماعی در تهران برپا کرد. آنان اعلام کردند این تظاهرات در حمایت از «قانون اساسی» است. از سوی دیگر، نظامیان در برخی نقاط دست به مانور و رژه زدند. در چنین اوضاع و احوالی، آیت‌الله مکارم شیرازی با انتشار مقاله‌ای با عنوان «بيایيد از يك فاجعه خونين جلوگيري كنيم!» در روزنامه اطلاعات (5 بهمن 1357) سعی کرد بدنه ارتش را به سوی مردم جلب کند.

7- بختیار پس از آنکه موفق شد موقتاً از ورود امام خمینی به کشور ممانعت کند و با کمک نظامیان و خانواده‌هایشان چندین تظاهرات در تهران و برخی از شهرها در طرفداری از قانون اساسی راه بیندازد، تصور کرد می‌تواند با ترساندن مردم و به راه انداختن کشتاری دیگر، مخالفان را عقب براند. اما مردم و روحانیون بر عزم خود برای ساقط کردن حکومت پهلوی افزودند و روحانیون، از جمله آیت‌الله مکارم شیرازی، در اعتراض به بسته شدن فرودگاه‌ها از صبح 8 بهمن 1357 در مسجد دانشگاه تهران دست به تحصن زدند؛ تحصنی که با استقبال گروه‌های مختلف رو‌به‌رو شد.

8- در روزهای اوج‌گیری انقلاب، حامی اصلی دولتِ بختیار نظامیان بودند؛ لذا آیت‌الله مکارم شیرازی با انتشار مقاله‌ای با عنوان «سخني با امراي ارتش؛ اگر از ما نيستيد در صف دشمنان ما هم نباشيد» در روزنامه اطلاعات (10 بهمن 1357) به نظامیان تاکید کرد: «فردا كه دادگاه ملت تشكيل گردد تو را هم‌چون ساير ماموران ناپذيرفته ‌عذري كه هم‌اكنون در كنج زندان در انتظار محاكمه‌هاي پر سر و صدا به سر مي‌برند به پاي ميز محاكمه و دادگاه عدالت خواهند كشيد. هر قدر زورمند باشي از هويداها و نصيري‌ها كه روزي مردم از سايه‌ آنها نيز وحشت داشتند زورمندتر نيستي؛ سری به زندان‌ها بزن و حال و روزگار آنها را ببين و عبرت گير!»

9- سرانجام شاپور بختیار در اثر فشار مردم و روحانیون مجبور شد فرودگاه‌ها را بازگشایی کند.
با قطعی شدن ورود امام خمینی به کشور، آیت‌الله مکارم شیرازی با انتشار مقاله‌ای با عنوان «اصول اساسي حكومت اسلامي» در روزنامه کیهان (11 بهمن 1357) این اصول را برشمرد: 1ـ حق مشاركت مردم، 2ـ استفاده از صاحب‌نظران هر رشته و3ـ نظارت فقيه.

10- آیت‌الله مکارم شیرازی، که از مسائل اجتماعی غافل نبود، در 15 بهمن1357 با خبرنگار روزنامه کیهان درباره «نقش زن در حکومت اسلامی» و مسائل مربوط به كار كردن زنان در مشاغل مختلف اجتماعي در سيستم حكومت اسلامي گفت‌وگو کرد.

11- در شب 15بهمن1357، شاپور بختیار در گفتگویی با رادیو تهران گفت: «جمهوری اسلامی برای من به تمام معنا مجهول است.» بختیار درباره احتمال اعلام جهاد علیه دولتش گفت من به عنوان یک مسلمان تا به حال نشنیده بودم که جهاد مربوط به یک مسلمان با مسلمانان دیگری باشد. فردای آن روز آیت‌الله مکارم شیرازی در یادداشتی در روزنامه کیهان با عنوان «بختیار و مسئله جهاد و جمهوری اسلامی» به سخنان بختیار واکنش نشان داد. آیت‌الله مکارم شیرازی نوشت بختیار جهاد را تنها در برابر دشمن غیرمسلمان دانسته در حالی‌ که دوران حکومت حضرت علی (ع) در مبارزه با سه گروه به ظاهر مسلمان ناکثین، قاسطین و مارقین خلاصه می‌شود.

12- پس از آنکه امام خمینی در 15 بهمن1357 مهدی بازرگان را به نخست‌وزیری موقت برگزید و حکومت مستبد پهلوی در آستانه سقوط قرار گرفت، اتهام استبداد به نیروهای انقلابی داده ‌شد. آيت‌الله مكارم شيرازي با انتشار مقاله‌ای با عنوان «استبداد اتهام بزرگ روز!؛ چرا دشمن ما را متهم به استبداد مي‌كند و چه كنيم تا به استبداد متهم نشويم؟» در روزنامه اطلاعات (18 بهمن 1357) تاکید کرد: «اين بسيار طبيعي است كه يك اكثريت نيرومند و قاطع را در معرض چنين اتهامي قرار دهند، زيرا اين بهترين وصله‌اي است كه دشمن مي‌تواند بچسباند و روي آن تكيه كند؛ و نيز طبيعي است كه گاهي قاطعيت كه براي پيش‌برد هر مبارزه انقلابي شرط است با استبداد اشتباه شود، زيرا مرز اين دو كاملاً به هم نزديك مي‌باشد.»

13- سرانجام در 22 بهمن 1357 انقلاب اسلامی ایران، که نقطه آغاز آن قیام خونین 15 خرداد 1342 بود، با رهبری الهی و هوشمندانه امام خمینی و همراهی آگاهانه و گسترده مردم ایران به پیروزی رسید و زمستان 1357 به بهار بیداری اندیشه‌های الهی پیوند خورد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی عده‌ای در صدد انحلال برخی از سازمان‌ها برآمدند. این عده به شدت در صدد انحلال ارتش بودند، اما آيت‌الله مكارم شيرازي با انتشار مقاله‌ای با عنوان «توطئه خطرناك!» در روزنامه اطلاعات (15 اسفند 1357) تاکید کرد: «ارتشيان انقلابي ما سهم بسيار مهمي در به ثمر رسانيدن انقلاب اسلامي ما دارند.» آيت‌الله مكارم شيرازي ضمن مخالفت شدید با انحلال ارتش نوشت: «البته سازمان منظمي براي پاسداري انقلاب كاملاً ضروري است، ولي قلمرو آن از قلمرو ارتش جدا است. چنين سازماني نه لازم است و نه مي‌تواند جانشين ارتش گردد. چنين سازماني نبايد به صورت گروه‌هاي چريكي خودرو باشد، و نه به صورت دولت در دولت كه كانون هرج و مرج است و عامل توليد نارضایي گسترده، بلكه بايد كاملاً تحت انضباط و رهبري باشد.» این توصیه آیت‌الله مکارم شیرازی به سرعت محقق شد. در اواخر فروردین 1358، امام خمینی دستور تشکیل «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» را زیر نظر شورای انقلاب اسلامی صادر کردند و در دوم اردیبهشت 1358 تشکیل این نهاد رسماً اعلام شد.

در پایان کتاب تصویر برخی از مقالات و دهها سند و تصویر از آرشیوهای اختصاصی آیت‌الله مکارم شیرازی ، واحد تدوین تاریخ انقلاب اسلامی و موسسه اطلاعات ، که برخی از آنها برای اولین بار منتشر می‌شود، آمده است.

فهرست مطالب کتاب:
-----------------------------------------

یادداشت آیت‌الله‌ ناصر مکارم شیرازی
پیش‌گفتار: انگیزه نگارش کتاب
بخش اول: زندگی‌نامه سیاسی- اجتماعی آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی
تولد
ورود به حوزه علمیه
هجرت به قم
هجرت به نجف اشرف و نائل شدن به درجه اجتهاد
بازگشت به قم
نگارش یک شاهکار علمی؛ فیلسوف نماها
انتشار مجله درسهایی از مکتب اسلام
آغاز نهضت اسلامی.
لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی
با جوانان و دانشجویان
گزارش ساواک از سفر به تبریز
ماموریت از طرف امام خمینی
سخنرانی علیه حکومت پهلوی در مسجد هدایت
بازداشت توسط ساواک در شب پانزدهم خرداد
روایت چگونگی بازداشت و زندان
برنامه‌های آموزشی در زندان
یادگارهای ماندنی از زندان
دیدار آیت‌الله آملی با زندانیان
خاطره‌ای از زندان
آزادی از زندان و از سرگیری مبارزه
لایحه کاپیتولاسیون و تبعید امام خمینی
پایه‌گذاری جامعه مدرسین
نامه به هویدا در اعتراض به تبعید امام خمینی
نامه به مراجع
تلگرام به امام خمینی
نامه به امام خمینی
برنامه مذهبی حسینیه بنی‌فاطمه
ارسال اطلاعات برای امام خمینی
تاکید بر مرجعیت امام خمینی
فعالیت در مسجد ارک
ممنوع ‌القلم مشروط
تلگرام تسلیت به امام خمینی
برگزاری مراسم چهلم آیت‌الله سید مصطفی خمینی در مدرسه امیرالمومنین
سفر کارتر به ایران
مقاله روزنامه اطلاعات و اوج گرفتن اعتراضات
بازداشت و تبعید به چابهار
حکم تبعید
روایت آیت‌الله مکارم از وضعیت چابهار
گزارش ساواک
گزارش شهربانی سیستان و بلوچستان
تغییر محل تبعید به مهاباد
تبعید به انارک نائین
خبر انتقال به تبعیدگاه چهارم (جیرفت)
پایان تبعید و آغازمجدد فعالیتهای انقلابی
درس بزرگ از تبعید
تلگرام به ژیسکاردستن
شروع انتشار مقالات
تلگرام به امام خمینی
اوج‌گیری انقلاب و تحصن در مسجد دانشگاه تهران
استقبال از امام خمینی و پیروزی انقلاب اسلامی
تدوین قانون اساسی
مرجعیت
چهارده ساعت کار روزانه
نگاهی به آثار آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی
قرآنی
در زمینه نهج البلاغه
فقهی و اصولی
اعتقادی
فلسفی
اخلاقی
زندگی معصومین (علیهم السلام)
فلسفه احکام
دعا و زیارت
رساله‌های علمیّه و احکام
کتاب‌های برگرفته از تفسیر نمونه
دسترسی آسان مقلدین
ساخت مراکز دینی
منابع و مآخذ
اسناد و تصاویر


بخش دوم: مقالات و مصاحبه‌ها
7 ماه در تبعید
بلاى استبداد و ریاکارى
دولت نظامي با جهاد روبه‌رو خواهد شد
حکومت اسلامى چگونه‌ حکومتى است؟
نامه سرگشاده به ‌آقاي دكتر بختيار
10 اصل براي پيروزي انقلاب
بيایيد از يك فاجعه خونين جلوگيري كنيم!
سخني با امراي ارتش
اصول اساسي حكومت اسلامي
زن كالاي تزیيني و مصرفي نيست
بختیار و مسئله جهاد و جمهوری اسلامی
استبداد اتهام بزرگ روز!
توطئه خطرناك!
بریده روزنامه‌ها