هر روز منتظر یک فرونشست در تهران باشید

کمتر از یک هفته، زمین در بازار تهران دو بار فرونشست و هربار در بخشی متفاوت... این جملات فقط برای یک شب و دو شب نیست، پیش از این نیز بارها در بخش‌های شهر تهران این حرف‌ها را شنیده و خوانده‌ایم. اتفاقی که به نظر می‌رسد، از نخستین هشدارها برای فاجعه‌ای در آینده خبر می‌دهند.

شاید هم بتوان گفت «این اتفاق خود، زلزله‌ای قبل از بروز زمین‌لرزه‌ای است که همه هشدارِ ‌آن را می‌دهند و با این وجود، مجوزِ تخریب در بخش‌های تاریخی تهران هر روز امضا می‌شود.»

از سوی دیگر بیش از یک ماه پیش دو نقطه در چهارراه گلوبندک در ابتدای بازار تهران، دو نقطه برای احداث زیرگذر در نظر گرفته و گودبرداری شد، اقدامی که تا امروز مسئولان میراث فرهنگی تهران به صورت شفاهی اعلام کرده‌اند که نقشه‌ی طرح آن برای اجرائی شدن به میراث فرهنگی ارائه نشده است، اما پروژه از آن زمان تا امروز کار خود را ادامه می‌دهد.

هرچند میراث فرهنگی از همان ابتدا دست‌کم ضوابطی را برای بازار تاریخی تهران اعلام کرده بود، اما کمتر مورد توجه قرار گرفتند.

ضوابط بازار تهران را نادیده گرفته‌اند

مهدی معمارزاده، کارشناس ارشد میراث فرهنگی در این زمینه به ایسنا توضیح می‌دهد: از سال ۱۳۵۶ ضوابطی مشخص برای بازار تهران تهیه و اعلام شد، اما از همان اوایلِ اعلامِ ضوابط، آن‌ها رعایت نشدند، هرچند در دوران جنگ و چند سال پس از آن مردم، درگیر مسائل مادی و سوداگری نبودند، اما متاسفانه در این ۲۰ سال اخیر ضوابط بیشتر رعایت نمی‌شود و میراث فرهنگی نیز آن را به صورت رسمی اعلام نمی‌کند و از سوی دیگر در برخی مواقع خود نیز به گونه‌ای آن ضوابط را نادیده می‌گیرد.

او از مهمترین نکات مصوب شده در این ضوابط را ممنوع بودن ساخت پاساژ، تغییر کاربری بناها و احداث زیرزمین در بیشتر نقاط تهران به خصوص در کنار گذرها در بازار تهران بیان می‌کند و می‌گوید: با این وجود جالب است که این ضوابط به گونه‌ای با اغماض، کوتاهی و نادیده گرفتن دیده نمی‌شوند.

وی با این وجود تاکید می‌کند: در بسیاری از این اتفاقات که بعضا به صورت غیرقانونی رخ می‌دهند، نمی‌توان همیشه تقصیر را به گردن میراث فرهنگی و شهرداری انداخت. اتفاقاتی مانند لاغرکردن جرز دیوارها و ساختِ سازه‌های موقت روی پشت بام‌ها که به مرور تبدیل به یک فضای انباری و تجاری می‌شود.

مهمترین معضل امروز تهران، نادیده گرفتن ضوابط است

این مدرس دانشگاه، مهم‌ترین معضل امروز استان تهران را رعایت نکردن ضوابط میراث فرهنگی می‌داند و می گوید: مدیران شهری تهران باید در این زمینه جوابگو باشند، که چرا وقتی براساس ضوابط نباید برای بازار تهران مجوز ساخت پاساژ می دهند، برای بازارچه «حاج قاسم» مجوزِ ساختِ پاساژ داده می‌شود و دارنده مجوز به خود اجازه می‌دهد ۲۰ دهنه طاق در این بازار اواخر قاجاری را تخریب کند، در واقع این اتفاقات نشان می‌دهد، ما در این موارد کوتاهی می‌کنیم.

او با بیان این‌که فرونشست‌های زمین در نقاط مختلف تهران ادامه‌دار هستند و به مرور به یک فاجعه‌ی بزرگ تبدیل می‌شوند، ادامه می‌دهد: ضوابطی که میراث فرهنگی برای بازار تاریخی و ارزشمند تهران مصوب کرده بود، پس ازسنجیدن کامل شرایط بازار بود، آن‌ها در گذشته متوجه شدند که هر نوع گودبرداری، تعریض گذر و ایجاد سازه‌ی ناهماهنگ این بافت تاریخی را خداشه‌دار می‌کند و باعث یکسری معضلات برای بازار می‌شود.

هر شب و روز باید منتظر یک اتفاق جدید باشیم

وی احتمال تکرار این اتفاق را در هر روز و شب بعید نمی‌داند و می گوید: احتمال تکرار این اتفاق در هر لحظه وجود دارد. از سوی دیگر فرو رفتن زمین در نقاط مختلف بازار تهران با بروز اتفاقاتی که هر روز شاهد آن هستیم، اصلا دور از ذهن نیست.

گودبرداری در بازار تهران ممنوع است

این کارشناس اداره کل میراث فرهنگی استان تهران با اشاره به ممنوع بودن گودبرداری در این منطقه از تهران براساس ضوابط آن ادامه می‌دهد: می‌گویند «در این منطقه گودبرداری انجام نده»، هرچند بالا آمدن آب‌های سطحی در زیرزمین برای بناهای تاریخی و قدیمی «ماسونری» _ ساختمانی که مصالحِ آن بنایی دارد _، در فصل‌هایی از سال طبیعی است، اما چون این بناها تحت وزن هستند و پی آن‌ها وزن زیادی را تحمل می‌کند، زمانی‌که زمین زیرِ پی آب از حدی که مورد نیاز پی است، پایین‌تر برود، خاک زیر دچار فرسایش شده و تراکم لازم را از دست می‌دهد و آن دچار نشست می‌شود.

او نمونه‌ی این اتفاق را ترک‌هایی می داند که در داخل بناها به وجود می‌آیند و می‌افزاید: این نوع ترک‌ها به دنبال همین تغییرات پی‌ها رخ می‌دهد که آن نیز در اثر تغییر رطوبت است.

معمارزاده گودبرداری‌های انجام شده در سال‌های گذشته در بازار تهران را از جمله عوامل این فرونشست‌ها می داند و بیان می‌کند: به عنوان نمونه گودبرداری انجام شده به جای سرای قاجاری دلگشا باعث شد تا آب‌های سطحی در اثر وجود این گودال، ناگهان افت پیدا کند و به ارتفاع پایین‌تری برود. در ادامه خاکِ زیر این پی‌ها باعث می‌شود تا رطوبتی که باعث انسجام خاک است و وجود آن باعث می‌شود تا به پی‌های اهکی برسد، از دست می‌رود و طبیعتا وزن زیاد باعث فشار می‌شود و گاهی به شکل فرونشست‌های زمین در چند روز گذشته در بازار تهران خود را نشان می‌دهد.

این مدرس دانشگاه در ادامه توضیح می‌دهد: قوانین موجود در این زمینه مصوبه مجلس را دارند و از آن‌ها به عنوان متولی آثار تاریخی یاد می‌شود، آن‌ها ضوابطی را دارند که سازمان میراث‌فرهنگی به عنوان متولی میراث‌فرهنگی اتخاذ کرده، اما متایفانه مردم به عنوان ارزش‌های فرهنگی از آن یاد نمی‌کند.

او اضافه می‌کند: معتقدم قصور اصلی از سوی میراث فرهنگی رخ می‌دهد و روحیه‌ی کاسب‌کارانه شهرداری تهران برای کاسبی هر چه بیشتر در این شهر باعث بروز این اتفاقات شده است.

آمار خیانت به بافت‌ تاریخی تهران را منتشر کردند

معمارزاده در ادامه با اشاره به آماری که شهرداری منطقه ۱۲ تهران درباره‌ی ساخت‌وسازهای انجام شده در این منطقه ارائه کرده است، نیز می‌گوید: اخیرا در آخرین جلسه‌ای که شهردار منطقه ۱۲ آخرین اقدامات خود را در سطح شهر معرفی می‌کرد، شهردار رسما اعلام کرد که شهرداری منطقه ۱۲ بیشترین مجوز ساخت‌وساز را به نسبت دیگر مناطق تهران صادر کرده است. این یعنی فاجعه، خیانت به بافت‌های تاریخی و حماقت مدیریت شهر درمقابل ارزش‌های تاریخی شهر.

وی تاکید می‌کند: نتیجه این است که با یک زلزله در آینده صدها هزار نفر کشته می‌شوند و بدتر از آن در هر منطقه تهران با توجه به این همه گودبرداری و ساخت و سازهای غیرمجاز و غیراصولی شهر از بین می‌رود.

باید جلوی اجرائی شدن طرح تفصیلی تهران را بگیریم

او تهیه و اجرائی شدن طرح تفصیلی تهران را طرحی خارج از طرح جامع تهران می‌داند و بیان می‌کند: طرح تفضیلی را با تحلیل از طرح جامع تهیه اجرائی می‌کنند، این اقدام اشتباه است.

وی در مقصران این نوع اتفاقات را کسانی می‌داند که درگیر این نوع ساخت و سازها هستند و ادامه می‌دهد: باید از همین امروز جلوی این‌ساخت وسازها را در ۹۰ درصد شهر تهران گرفت، باید بارگذاری‌ها با منطق و درایت و در گوشه‌های خاصی از شهر ادامه پیدا کند. اما متاسفانه هر روز چنین مجوزهایی صادر می‌شود و این گودبرداری‌ها رخ می‌دهد. هیچ راه دیگری نداریم جز این که باید هر چه زودتر جلوی اجرایی شدن طرح تفصیلی را بگیریم.

زیرگذر گلوبندک، بروز یک فاجعه‌ی بدتر است

معمارزاده اجرایی شدن طرح زیرگذر در محدود خیابان گلوبندک را یکی دیگر از عواملی می‌داند که بی‌تاثیر در فرو رفتن زمین در منطقه بازار تهران نیست و می‌گوید: این کار نیز اشتباه است در آن منطقه و درست جایی که این زیرگذر در حال احداث است، مترو قرار دارد، بنابراین یا باید زیرگذر را از زیر مترو یا از بالای آن عبور دهند که احتمال نخست قطعی‌تر است. این یعنی بروز یک فاجعه بدتر.

وی اضافه می‌کند: این کار نیز در فرونشست‌ها بی‌تاثیر نیست. هر گودبرداری در بافت تاریخی می‌تواند در تخریب پلاک‌های کناری هم موثر باشد.

دوره‌ی ناصرالدین شاه تهران تراموا داشت، حالا چه؟

این مدرس دانشگاه با بیان اینکه ۱۲۰ سال پیش در دوره ناصرالدین شاه تراموا استفاده می‌شد در حالی که امروز حتی یک خط از آن اتفاق انجام نمی‌شود، بیان می‌کند: در مکان‌های تاریخی اجازه عبور ماشین بدهیم، اما تهران یا هر شهری در ایران با بدترین وضعیت ممکن در بناهای تاریخی‌اش رفتار می‌کند.