.svg)
نگاهی جامعهشناسانه به نوستالژی دهه ۶۰
پارسینه: یک جامعهشناس معتقد است: با گسترش شبکههای اجتماعی و در کنار آن مستندهای تاریخی شبکههای ماهوارهای، چند سالی است که توجه حافظه جمعی آرامآرام از دهه شصت به سمت دهه پنجاه درحرکت است.
فردین علیخواه بیان کرد: شخصیتها، چهرهها، فیلمها و اشیای دهه پنجاه بهتدریج رسانهای میشوند. این توجه در اخبار تشیع پیکر ناصر ملکمطیعی قابلدرک است. در شبکههای اجتماعی، تاریخ معاصر ایران به قبل و بعد از دهه پنجاه تقسیم میشود و دهه شصت در حال کمرنگ شدن است.
او ادامه داد: ولی نکتهای را نباید فراموش کرد. در روایت نخست از دهه شصت، امر سیاسی هیچ حضوری ندارد و گویی حافظه جمعی هم علاقهای ندارد تا به سیاست در دهه شصت بپردازد. حافظه جمعی فقط از شامپو تخممرغی، نان ساندویچی و اخبار گفتنِ مرحوم قاسم افشار حرف میزند. ولی در تصویرسازی حافظه جمعی از دهه پنجاه درباره همهچیز شامل سیاست، فرهنگ، اقتصاد و اجتماع سخن به میان میآید و بهعلاوه بدون هیچ نگاه نقادانهای، نسبت به همه این عرصهها نوعی نوستالژی در حال شکلگیری است.
این جامعهشناس گفت: چیپس دهه شصتی، نان باگتِ دهه شصتی، کافۀ دهه شصتی! دهه شصت در حافظۀ جمعیِ ما ایرانیان جای مشخصی دارد بهطوریکه دهههای قبل و دهههای بعدازآن همیشه در پسزمینه قرار داشتهاند.
او ادامه داد: حافظه جمعی یکی از عرصههای مطالعات علوم اجتماعی است و با افکار، قضاوتها، خاطرات و روایتهای ما از یک دوره، یک رویداد، یک مکان یا یک شخصیت تاریخی سروکار دارد. مثلاً چه چیزی از آنها به یاد میآوریم و چه احساسی نسبت به آنها داریم؟ چه جنبههایی از آنها را برجسته، چه جنبههایی را کماهمیت و چه جنبههایی را نادیده میگیریم؟ حافظه جمعی را میتوان بر اساس منابع مختلفی ازجمله گفتگوهای مردم در کوچه و خیابان، فیلمها، تصاویر و نوشتههای موجود در رسانهها شناخت.
این جامعهشناس با بیان اینکه کلمه حافظه، در «حافظه جمعی» دارای اهمیت است، افزود: حافظه ویژگیهایی دارد. برای مثال حافظه میتواند قوی یا ضعیف باشد. حافظه میتواند دچار فراموشی شود، یا اینکه حافظه میتواند با دیدن بعضی چیزها، چیزهایی را دوباره به خاطر آورد. در همین راستا، حافظه جمعیِ بعضی جوامع قوی و حافظه جمعی بعضی دیگر ضعیف است. بعضی جوامع حافظه جمعی فراموشکاری دارند و بعضی دیگر بسیار دقیق رویدادها را در حافظه خود ثبت میکنند.
علیخواه ادامه داد: محققان این عرصه معتقدند زمانی که رسانههای جمعی، در کنار سایر نهادها مانند مدرسه، در دست دولتها بود مدیریت و هدایت حافظه جمعی آسانتر بود و دولتها بهواسطه رسانههایشان میتوانستند روایت و برداشت موردپسند خودشان از تاریخ را به جامعه عرضه کنند. با ظهور رسانههای رقیب، این امکان دشوار شده است چراکه روایتهای رقیب از رویدادهای تاریخی به جامعه عرضه میشود و این امر تصویرسازی حافظه جمعی را تحت تأثیر قرار میدهد.
او با بیان اینکه دهه شصت برای جامعه ایرانی با نوعی نوستالژی عمیق همراه است، اعلام کرد: دهه شصت در درجه نخست با آثار و تولیدات رسانهای و در درجه دوم با اشیای رایج آن دهه معنا میشود. در این روایت، دهه شصت یعنی علی کوچولو، خانواده دکتر ارنست، آنشرلی، اوشین، دختری به نام نل، پت و مت، باز مدرسهام دیر شد، بیسکویت مادر، شامپو تخممرغی داروگر، دفتر مشق تعاونی، کیهان بچهها، پاککن دورنگ سلیکون و غیره. برخی از این نشانهها در فیلمهای نهنگ عنبر، نفس و سریال وضعیت سفید به تصویر کشیده شده است.
این جامعهشناس اضافه کرد: در این نوع روایت از دهه شصت، خبری از ارزشهای ایدئولوژیک و انقلابی جمهوری اسلامی نیست. همچنین امر سیاسی در این روایت غائب است و درواقع روایتی سیاستزدایی شده از دهه شصت ارائه میشود. در مواردی امر سیاسی تنها به مأموری تقلیل مییابد که از نسبت بین یک زوج در داخل یک ماشین سؤال میکند.
علیخواه با انتشار این مطلب با عنوان «وقتی دهه پنجاه بهتدریج رقیب دهه شصت میشود» در صفحه شخصی خود در فضای مجازی نوشت: با ظهور شبکههای ماهوارهای، گروههای مخالف جمهوری اسلامی بهتدریج روایتهای متفاوتی از دهه شصت عرضه کردهاند. همانطور که گفته شد در روایت قبلی، فضای سیاسی دهه شصت در سایه قرار دارد. در روایت جدید، جنبههای سیاسی در مقایسه با جنبههای رسانهای و اجتماعی آن دهه پررنگتر میشود. اما با همه این تلاشها، روایت جدید از دهه شصت نتوانسته بر روایت نوستالژیک اصلی چیره شود. دهه شصت همچنان نوستالژی خود را دارد. مانتوهای اپلدار، مقنعههای چانه دار، نوار کاست و دستگاه ویدئو همچنان تصویرسازی غالب دهه شصتاند. اگر از بالا به دهه شصت نگاه کنیم میبینیم که دهه شصت دهۀ پرالتهابی است ولی در حافظه جمعی، دهۀ سرخوشیهای گذراست.
این جامعهشناس گفت: بدون تردید توجه به دهه پنجاه دلایل جامعهشناختی متعددی دارد که در نوشتهای مستقل قابلبررسی است.
ارسال نظر