.svg)
جدال غول‌های اوپک برای تزلزل ایران
پارسینه: ایران چگونه مقام دوم اوپک را واگذار کرد از تولید روزانه ٦/٦ میلیون بشکه سال ٥٤ تا ١/١میلیونی ٩٢
ایران با بیش از صد‌سال سابقه در صنعت نفت، یکی از باسابقه‌ترین و موثرترین کشورها در بازار جهانی انرژی و پایه‌گذار اوپک (کشورهای صادرکننده نفت) و یکی از ٥کشوری است که اوپک را به وجود آورد.
نخست ایران و ونزوئلا این کارتل را به‌وجود آوردند اما در نهایت، همراهی عربستان سعودی، کویت، ونزوئلا و عراق سازمان این نهاد را شکل داد. یکی از دلایل تصمیم ٢کشور ابتدایی در این نهاد، آن بود که بتوانند از ذخایر نفت خود محافظت کنند و به جای آن‌که کشورهای توسعه‌یافته قیمت نفت را دیکته کنند، آنها خود بهای ذخایر ملی‌شان را تعیین کنند. اوپک حاصل اتحادی بود که ماموریتش هماهنگ‌سازی سیاست کشورهای تولید‌کننده نفت بود. این کشورها می‌خواستند که جریان درآمد مداومی برای کشورهای عضو ایجاد کنند و علاوه‌بر آن به وسیله ابزارهای اقتصادی روی قیمت‌های نفت جهان تاثیرگذار شوند.
در سال‌های بعدی لیبی، امارات متحده عربی، اندونزی، الجزیره، نیجریه، اکوادور، آنگولا و گابن عضو اوپک شدند، اما پر واضح است که قدرت اصلی و همچنین ذخایر اصلی نفت در دست ٣ کشور عربستان سعودی، ایران و عراق بوده و هنوز هم هست. طی سالیان پس از تأسیس اوپک هرچند که عربستان به دلیل وجود ذخایر فراوان و همکاری با شرکت‌های بزرگتر، از قدرت بیشتری برخوردار بوده، ایران همیشه یکی از کشورهای تاثیرگذار در بهای نفت بوده است.
نوسان جایگاه ایران در اوپک
از همان بدو تأسیس این سازمان ایران رده دومین صادرکننده بزرگ آن را دردست داشت اما جایگاه و نقش ایران در این سازمان به‌عنوان یکی از بزرگترین سازمان‌های جهانی در زمینه تولید و صادرات انرژی با افت و خیز بسیاری همراه بوده است. با افزایش تولید و در نتیجه صادرات گاه به مقام نخست صادرکننده اوپک چنگ انداخته و گاه به مقام چهارم سقوط کرده است.
نگاهی به جایگاه ایران در سازمان اوپک حکایت از نوسانی بودن این جایگاه است که البته طی سال‌های اخیر بیشتر روند نزولی داشته است. بر این اساس درحالی‌که تولید نفت ایران در سال ١٣٥٤ به ٦/٦میلیون بشکه در روز می‌رسید و در ١٣٥٦ ایران را به دومین تولید‌کننده و صادرکننده نفت خام در اوپک و چهارمین صادرکننده در جهان تبدیل کرده بود، در سال ١٣٥٧ تولید روزانه نفت ایران به یک باره به ٤٢٥٢هزار بشكه افت کرد. در سال‌های بعد روند نزولی تولید نفت ایران متوقف نشد به‌طوری که پس از انقلاب اسلامی و در ١٣٥٨، توليد روزانه نفت ايران كاهش چشمگيري پیدا کرد و به ٣٤٣٣ هزار بشكه رسید. در همین زمان جنگ ایران و عراق نیز شعله‌‌ور شد که تاثیری منفی روی تولید و صادرات نفت ایران داشت. طی این جنگ بسیاری از منابع نفتی ایران غیرقابل دسترسی شدند و از سوی دیگر امکان بهره‌برداری از برخی چاه‌های نفت نیز از بین رفت. براساس آمار ارایه شده در سال‌های ١٣٥٩ تا ١٣٦٥ جنگ ایران و عراق سبب نوسان زیادی در تولید نفت ایران شد اما با این وجود روند افزایش تولید ادامه داشت.
جنگ و روزهای سخت تولید
در سال ١٣٥٩ یعنی هنگام آغاز جنگ تحمیلی، تولید نفت ایران بیش از پیش کاسته شد و به روزانه ١٤٧٦ بشکه نفت رسید. با این وجود در سال ١٣٦١ میزان تولید نفت ایران به ٢٦٨٤هزار بشکه در روز افزایش یافت. در سال ١٣٦٧، توليد روزانه نفت ايران به ٢٥٥٧هزار بشكه در روز رسید و از این مقطع به بعد سال به سال توليد نفت ايران افزايش مي‌يابد. در ١٣٦٨ توليد روزانه نفت ايران به ٢٩٤٧هزار بشكه رسید و در سال بعد، كه آخرين سال دهه ٦٠ خورشیدی است، ميانگين توليد روزانه نفت ايران با ٣٢٣١هزار بشكه به ثبت رسید که ميانگين توليد در دهه ٦٠ شمسي را به نزديك ٢٥٠٠هزار بشكه در روز رساند. بدین ترتیب ایران توانست قدرت رقابت خود را حفظ کند و همچنان دومین تولید‌کننده اوپک باقی بماند.
جایگاه دومی ایران
پس از جنگ ایران و عراق، دولت ایران تصمیم گرفت صادرات نفت خام را افزایش دهد تا رشد اقتصادی را به حداکثر برساند. در تمام این مدت جنگ قدرت میان ٣ کشور ایران، عراق و عربستان سعودی برای تولید بیشتر ادامه داشت. جنگ میان عراق، ایران و پس از آن جنگ خلیج فارس میان کویت و عراق سبب شد عربستان‌سعودی چنان قدرت بگیرد که بتواند سیاست‌های اوپک را دیکته کند. چرا که این جنگ‌ها روی صنعت نفت ایران، عراق و کویت تأثیر منفی گذاشته بود و در خلأ آنها عربستان نهایت استفاده را کرد. طی این سال‌ها ایران دومین صادرکننده بزرگ اوپک بود و همچنان با عربستان رقابت می‌کرد. در ٧سال نخست دهه ٧٠ نیز، سير صعودي توليد نفت ايران ادامه یافت. در نخستین سال این دهه متوسط توليد روزانه نفت به ٣٣٦٦هزار بشكه در روز رسید و در سال ١٣٧١، این رقم به ٣٤٨٤ رسید. در سال ١٣٧٢، اين رقم از مرز ٣٥٠٠هزار بشكه در روز نیز گذشت و خود را به ٣٦٠٩هزار بشكه در روز رساند.
رقابت سخت ایران و عربستان
در سال١٣٧٩شمسی اوضاع تغییر کرد؛ پس ازحادثه ١١ سپتامبر، آمریکا جنگ علیه تروریسم را شروع کرد و در سال‌های بعد به ترتیب افغانستان و عراق را اشغال کرد. پس از اشغال عراق توسط آمریکا بازار نفت دچار بی‌ثباتی شد، از قدرت دلار کاسته شده بود و جهان در آستانه بحران مالی قرار گرفت، تمام این موارد سبب شد بهای نفت به بالای ١٠٠ دلار به ازای هر بشکه برسد. با وجود آن‌که این امر سرمایه‌های سرشاری به کشورهای خاورمیانه ازجمله ایران سرازیر کرد، اما بیم آن می‌رفت که بهای نفت در آینده به شدت کاهش یابد.
براساس تخمین برخی کارشناسان ایران در ١٣٨٣ شمسی حتی ظرفیت تولید ٥ میلیون بشکه در روز را نیز داشت اما برای دستیابی به آن نیازمند سرمایه‌گذاری خارجی بود و به همین دلیل در این مقطع زمانی نرخ ثابت تولید نفت در کشور تنها روزانه ٨/٣میلیون بشکه بود. در سال ١٣٨٤ ایران اعلام کرد، ٥/١٣٢میلیارد بشکه ذخیره نفت درجا دارد، یعنی ١٥درصد ذخایر ثابت شده اوپک و ٤/١١درصد ذخایر تثبیت شده نفت دنیا در اختیار این کشور بود. کمی بعد در ١٣٨٦، تولید نفت ایران به ٩/٣میلیون بشکه در روز رسید که ٤/٢میلیون بشکه در روز از آن را صادر می‌کرد. به این ترتیب ٥درصد نیاز تولید نفت دنیا از طریق ایران تأمین می‌شد. این درحالی بود که ٨١درصد نفت کل دنیا در خاورمیانه قرار داشت.
تحریم نفس تولید را گرفت
در سال ١٣٨٤ شمسی(٢٠٠٦ میلادی) قرار شد در یک برنامه ١٠ ساله یعنی تا سال ١٣٩٤، ١٥٠میلیارد دلار در صنعت نفت ایران سرمایه‌گذاری شود. برنامه دولت برای افزایش تولید نفت باعث شد تا در سال ١٣٨٨ توليد نفت ايران به يك‌باره از مرز ٤ ميليون بشكه در روز گذشته و به ٤١٠٦هزار بشكه در روز برسد البته میانگین تولید در این سال ٣٥٥٧هزار بشکه بود. در سال بعد نیز ميانگين توليد روزانه نفت ايران در همین حدود حفظ و برابر با ٤٠٥١هزار بشكه در روز ثبت شد.
اما از میانه ١٣٨٩ و ١٣٩٠ (٢٠١١ و ٢٠١٢ میلادی) آمریکا و کشورهای غربی تصمیم به تحریم ایران گرفتند. این اتفاقات سبب شد ایران از دومین صادرکننده بزرگ اوپک به چهارمین صادرکننده پس از عربستان، عراق و امارات متحده عربی سقوط کند.
درباره توليد نفت ايران در سال ١٣٨٩، به دليل حساسيت‌هايي كه مجلس به خرج داد اظهارات و آمار متناقضي اعلام شده است، با اين همه به‌نظر نمي‌رسد توليد نفت خام، نسبت به سال ١٣٨٨ افزايشي داشته، بلكه در خوشبينانه‌ترين حالت توليد در همان حد سال ١٣٨٨ ثابت مانده است. به این ترتیب با وجود ذخایر بسیار زیاد به دلیل تحریم‌ها قدرت تولید نفت ایران بسیار محدود شد، تجهیزات این صنعت کهنه شده بودند و از طرف دیگر بخش‌هایی از آن همچنان نیازمند سرمایه‌گذاری بود. این شرایط سبب شد نوعی بی‌ثباتی در بازار نفت ایجاد شود. کشورهای عضو اوپک نیز مجبور بودند به تولیدات خود بیفزایند تا بتوانند پاسخگوی تقاضای بازار باشند. از سوی دیگر همزمان با تحریم ایران، صنعت نفت عراق سرمایه‌گذاری هنگفتی را جذب کرد و بسیاری از شرکت‌های نفتی دنیا به‌خصوص در منطقه کرکوک جذب این کشور شدند.
براساس آمار ثبت شده در سازمان جهانی انرژی، در سال ٢٠١٢ بازده اوپک به کمترین میزان نسبت به ٤سال قبل از آن رسید. به‌گونه‌ای که در این سال١٢کشور سازمان اوپک به‌طور متوسط ١٨/٣١میلیون بشکه در روز تولید کردند زیرا ایران تحریم بود و قدرت تولید نداشت. براساس همین آمار در جولای ٢٠١٢ (تابستان ١٣٩٠ شمسی) ایران ١٥٠ هزار بشکه در روز کمتر نفت صادر کرد که کمترین رقم از ١٣٦٦ تا آن زمان بود. به همین دلیل عایدی صادرات نفت ایران ٤/٢٧درصد کاسته شد و به ٦٩میلیارد دلار رسید. همین تحریم‌ها سبب شد عراق نیز از ایران پیشی بگیرد زیرا ظرفیت صادرات آن افزایش یافت بود. از سوی دیگر تولید نفت در خارج از اوپک نیز افزایش یافته و به ٨میلیون بشکه در روز رسید که بیشترین میزان از ١٣٥٩شمسی تاکنون بوده است. این امر به تأخیر در پروژه‌های بالادست و کاهش ظرفیت تولید نفت منجر شد. از سوی دیگر به دلیل تحریم صادرات میعانات گازی ایران از ٥/٢میلیون بشکه در روز در ١٣٨٩ به ١/١میلیون بشکه در ١٣٩٢ رسید. در این زمان بزرگترین خریداران نفت ایران چین، هند، ژاپن، کره‌جنوبی و ترکیه بودند که در غیاب مشتریان اروپایی نفت ایران را می‌خریدند. براساس آمار صندوق بین‌المللی پول عایدی صادرات نفت ایران در سال مالی ٢٠١٣-٢٠١٢ حدود ٤٧درصد کاسته شد و به ٦٣میلیارد دلار رسید. این سازمان همچنین پیش‌بینی کرد عایدی این بخش در ٢٠١٤-٢٠١٣ میلادی نیز با ١١درصد کاهش بیشتر به ٥٦میلیارد دلار برسد. هرچند در سال ٢٠١٤ میلادی تولیدات نفت ایران افزایش یافت و این کشور به رتبه سوم اوپک رسید اما بازهم جبران کاهش تولید در سال‌های قبل را نکرد.
عراق از ایران پیشی می‌گیرد.
در٢٠١٤ میلادی بغداد میزان صادرات خود را به ٨/٢میلیون بشکه در روز رساند. به این ترتیب دومین صادرکننده بزرگ نفت پس از عربستان‌سعودی شد. در این زمان کل تولید نفت ایران ٨/٢میلیون بشکه در روز بود. به گفته کارشناسان در صورت رفع تحریم‌ها ایران می‌تواند طی ٦ ماه ٥/٣میلیون بشکه نفت تولید کند.
این درحالی است که سازمان جهانی انرژی در ٢٠١٣ اعلام کرد، ایران در سال٢٠١٣ بالغ بر ١١٣/٣میلیون بشکه در روز تولید کرد تا رده دوم خود در اوپک را حفظ کند. در همین سال، عراق با میانگین تولید روزانه ٣میلیون و ۵۴هزار بشکه، بعد از کویت رتبه سوم تولید نفت را در اوپک در اختیار داشت. پس از عراق، کشورهای امارات، کویت و نیجریه در رتبه‌های چهارم تا ششم قرار داشتند. کشور ما در ٤ماهه نخست ٢٠١٤ میلادی ٢٤٧/٣میلیون بشکه تولید کرد که نسبت به همین بازه زمانی در سال گذشته ١٣١هزار بشکه در روز کاهش پیدا کرده اما در کل وضع صنعت بهبودیافته و با مذاکرات ایران توانست میزان صادرات خود را افزایش دهد. براساس آمار ارایه شده توسط اداره اطلاعات انرژی آمریکا، مجموع تولید نفت ایران در نیمه نخست‌سال ۲۰۱۴، در مقایسه با متوسط تولید سال ۲۰۱۳، به‌طور میانگین افزایشی حدود ۲۰۰هزار بشکه در روز داشته است. اما اوپک در ٢٠١٤ میلادی در مجموع ٠٥٥/٣٢میلیون بشکه در روز تولید کرد که نشان‌دهنده ٢٩٨هزار بشکه در روز کاهش در مقایسه با همین بازه زمانی در سال قبل از آن بوده است.
برآوردهای اولیه اداره اطلاعات انرژی آمریکا نشان می‌دهد که صادرات نفت ایران نیز در سال جاری میلادی افزایش یافته است و این روند همچنان ادامه دارد. با ادامه مذاکرات و بهبود اوضاع انتظار می‌رود قابلیت تولید در صنعت نفت ایران افزایش یابد. اما باید به یاد داشت اوضاع تغییر کرده و عراق نیز بر میزان تولیدات نفت خود افزوده است و دستیابی دوباره به لقب دومین تولید‌کننده بزرگ اوپک دشوار به‌نظر می‌رسد.
نخست ایران و ونزوئلا این کارتل را به‌وجود آوردند اما در نهایت، همراهی عربستان سعودی، کویت، ونزوئلا و عراق سازمان این نهاد را شکل داد. یکی از دلایل تصمیم ٢کشور ابتدایی در این نهاد، آن بود که بتوانند از ذخایر نفت خود محافظت کنند و به جای آن‌که کشورهای توسعه‌یافته قیمت نفت را دیکته کنند، آنها خود بهای ذخایر ملی‌شان را تعیین کنند. اوپک حاصل اتحادی بود که ماموریتش هماهنگ‌سازی سیاست کشورهای تولید‌کننده نفت بود. این کشورها می‌خواستند که جریان درآمد مداومی برای کشورهای عضو ایجاد کنند و علاوه‌بر آن به وسیله ابزارهای اقتصادی روی قیمت‌های نفت جهان تاثیرگذار شوند.
در سال‌های بعدی لیبی، امارات متحده عربی، اندونزی، الجزیره، نیجریه، اکوادور، آنگولا و گابن عضو اوپک شدند، اما پر واضح است که قدرت اصلی و همچنین ذخایر اصلی نفت در دست ٣ کشور عربستان سعودی، ایران و عراق بوده و هنوز هم هست. طی سالیان پس از تأسیس اوپک هرچند که عربستان به دلیل وجود ذخایر فراوان و همکاری با شرکت‌های بزرگتر، از قدرت بیشتری برخوردار بوده، ایران همیشه یکی از کشورهای تاثیرگذار در بهای نفت بوده است.
نوسان جایگاه ایران در اوپک
از همان بدو تأسیس این سازمان ایران رده دومین صادرکننده بزرگ آن را دردست داشت اما جایگاه و نقش ایران در این سازمان به‌عنوان یکی از بزرگترین سازمان‌های جهانی در زمینه تولید و صادرات انرژی با افت و خیز بسیاری همراه بوده است. با افزایش تولید و در نتیجه صادرات گاه به مقام نخست صادرکننده اوپک چنگ انداخته و گاه به مقام چهارم سقوط کرده است.
نگاهی به جایگاه ایران در سازمان اوپک حکایت از نوسانی بودن این جایگاه است که البته طی سال‌های اخیر بیشتر روند نزولی داشته است. بر این اساس درحالی‌که تولید نفت ایران در سال ١٣٥٤ به ٦/٦میلیون بشکه در روز می‌رسید و در ١٣٥٦ ایران را به دومین تولید‌کننده و صادرکننده نفت خام در اوپک و چهارمین صادرکننده در جهان تبدیل کرده بود، در سال ١٣٥٧ تولید روزانه نفت ایران به یک باره به ٤٢٥٢هزار بشكه افت کرد. در سال‌های بعد روند نزولی تولید نفت ایران متوقف نشد به‌طوری که پس از انقلاب اسلامی و در ١٣٥٨، توليد روزانه نفت ايران كاهش چشمگيري پیدا کرد و به ٣٤٣٣ هزار بشكه رسید. در همین زمان جنگ ایران و عراق نیز شعله‌‌ور شد که تاثیری منفی روی تولید و صادرات نفت ایران داشت. طی این جنگ بسیاری از منابع نفتی ایران غیرقابل دسترسی شدند و از سوی دیگر امکان بهره‌برداری از برخی چاه‌های نفت نیز از بین رفت. براساس آمار ارایه شده در سال‌های ١٣٥٩ تا ١٣٦٥ جنگ ایران و عراق سبب نوسان زیادی در تولید نفت ایران شد اما با این وجود روند افزایش تولید ادامه داشت.
جنگ و روزهای سخت تولید
در سال ١٣٥٩ یعنی هنگام آغاز جنگ تحمیلی، تولید نفت ایران بیش از پیش کاسته شد و به روزانه ١٤٧٦ بشکه نفت رسید. با این وجود در سال ١٣٦١ میزان تولید نفت ایران به ٢٦٨٤هزار بشکه در روز افزایش یافت. در سال ١٣٦٧، توليد روزانه نفت ايران به ٢٥٥٧هزار بشكه در روز رسید و از این مقطع به بعد سال به سال توليد نفت ايران افزايش مي‌يابد. در ١٣٦٨ توليد روزانه نفت ايران به ٢٩٤٧هزار بشكه رسید و در سال بعد، كه آخرين سال دهه ٦٠ خورشیدی است، ميانگين توليد روزانه نفت ايران با ٣٢٣١هزار بشكه به ثبت رسید که ميانگين توليد در دهه ٦٠ شمسي را به نزديك ٢٥٠٠هزار بشكه در روز رساند. بدین ترتیب ایران توانست قدرت رقابت خود را حفظ کند و همچنان دومین تولید‌کننده اوپک باقی بماند.
جایگاه دومی ایران
پس از جنگ ایران و عراق، دولت ایران تصمیم گرفت صادرات نفت خام را افزایش دهد تا رشد اقتصادی را به حداکثر برساند. در تمام این مدت جنگ قدرت میان ٣ کشور ایران، عراق و عربستان سعودی برای تولید بیشتر ادامه داشت. جنگ میان عراق، ایران و پس از آن جنگ خلیج فارس میان کویت و عراق سبب شد عربستان‌سعودی چنان قدرت بگیرد که بتواند سیاست‌های اوپک را دیکته کند. چرا که این جنگ‌ها روی صنعت نفت ایران، عراق و کویت تأثیر منفی گذاشته بود و در خلأ آنها عربستان نهایت استفاده را کرد. طی این سال‌ها ایران دومین صادرکننده بزرگ اوپک بود و همچنان با عربستان رقابت می‌کرد. در ٧سال نخست دهه ٧٠ نیز، سير صعودي توليد نفت ايران ادامه یافت. در نخستین سال این دهه متوسط توليد روزانه نفت به ٣٣٦٦هزار بشكه در روز رسید و در سال ١٣٧١، این رقم به ٣٤٨٤ رسید. در سال ١٣٧٢، اين رقم از مرز ٣٥٠٠هزار بشكه در روز نیز گذشت و خود را به ٣٦٠٩هزار بشكه در روز رساند.
رقابت سخت ایران و عربستان
در سال١٣٧٩شمسی اوضاع تغییر کرد؛ پس ازحادثه ١١ سپتامبر، آمریکا جنگ علیه تروریسم را شروع کرد و در سال‌های بعد به ترتیب افغانستان و عراق را اشغال کرد. پس از اشغال عراق توسط آمریکا بازار نفت دچار بی‌ثباتی شد، از قدرت دلار کاسته شده بود و جهان در آستانه بحران مالی قرار گرفت، تمام این موارد سبب شد بهای نفت به بالای ١٠٠ دلار به ازای هر بشکه برسد. با وجود آن‌که این امر سرمایه‌های سرشاری به کشورهای خاورمیانه ازجمله ایران سرازیر کرد، اما بیم آن می‌رفت که بهای نفت در آینده به شدت کاهش یابد.
براساس تخمین برخی کارشناسان ایران در ١٣٨٣ شمسی حتی ظرفیت تولید ٥ میلیون بشکه در روز را نیز داشت اما برای دستیابی به آن نیازمند سرمایه‌گذاری خارجی بود و به همین دلیل در این مقطع زمانی نرخ ثابت تولید نفت در کشور تنها روزانه ٨/٣میلیون بشکه بود. در سال ١٣٨٤ ایران اعلام کرد، ٥/١٣٢میلیارد بشکه ذخیره نفت درجا دارد، یعنی ١٥درصد ذخایر ثابت شده اوپک و ٤/١١درصد ذخایر تثبیت شده نفت دنیا در اختیار این کشور بود. کمی بعد در ١٣٨٦، تولید نفت ایران به ٩/٣میلیون بشکه در روز رسید که ٤/٢میلیون بشکه در روز از آن را صادر می‌کرد. به این ترتیب ٥درصد نیاز تولید نفت دنیا از طریق ایران تأمین می‌شد. این درحالی بود که ٨١درصد نفت کل دنیا در خاورمیانه قرار داشت.
تحریم نفس تولید را گرفت
در سال ١٣٨٤ شمسی(٢٠٠٦ میلادی) قرار شد در یک برنامه ١٠ ساله یعنی تا سال ١٣٩٤، ١٥٠میلیارد دلار در صنعت نفت ایران سرمایه‌گذاری شود. برنامه دولت برای افزایش تولید نفت باعث شد تا در سال ١٣٨٨ توليد نفت ايران به يك‌باره از مرز ٤ ميليون بشكه در روز گذشته و به ٤١٠٦هزار بشكه در روز برسد البته میانگین تولید در این سال ٣٥٥٧هزار بشکه بود. در سال بعد نیز ميانگين توليد روزانه نفت ايران در همین حدود حفظ و برابر با ٤٠٥١هزار بشكه در روز ثبت شد.
اما از میانه ١٣٨٩ و ١٣٩٠ (٢٠١١ و ٢٠١٢ میلادی) آمریکا و کشورهای غربی تصمیم به تحریم ایران گرفتند. این اتفاقات سبب شد ایران از دومین صادرکننده بزرگ اوپک به چهارمین صادرکننده پس از عربستان، عراق و امارات متحده عربی سقوط کند.
درباره توليد نفت ايران در سال ١٣٨٩، به دليل حساسيت‌هايي كه مجلس به خرج داد اظهارات و آمار متناقضي اعلام شده است، با اين همه به‌نظر نمي‌رسد توليد نفت خام، نسبت به سال ١٣٨٨ افزايشي داشته، بلكه در خوشبينانه‌ترين حالت توليد در همان حد سال ١٣٨٨ ثابت مانده است. به این ترتیب با وجود ذخایر بسیار زیاد به دلیل تحریم‌ها قدرت تولید نفت ایران بسیار محدود شد، تجهیزات این صنعت کهنه شده بودند و از طرف دیگر بخش‌هایی از آن همچنان نیازمند سرمایه‌گذاری بود. این شرایط سبب شد نوعی بی‌ثباتی در بازار نفت ایجاد شود. کشورهای عضو اوپک نیز مجبور بودند به تولیدات خود بیفزایند تا بتوانند پاسخگوی تقاضای بازار باشند. از سوی دیگر همزمان با تحریم ایران، صنعت نفت عراق سرمایه‌گذاری هنگفتی را جذب کرد و بسیاری از شرکت‌های نفتی دنیا به‌خصوص در منطقه کرکوک جذب این کشور شدند.
براساس آمار ثبت شده در سازمان جهانی انرژی، در سال ٢٠١٢ بازده اوپک به کمترین میزان نسبت به ٤سال قبل از آن رسید. به‌گونه‌ای که در این سال١٢کشور سازمان اوپک به‌طور متوسط ١٨/٣١میلیون بشکه در روز تولید کردند زیرا ایران تحریم بود و قدرت تولید نداشت. براساس همین آمار در جولای ٢٠١٢ (تابستان ١٣٩٠ شمسی) ایران ١٥٠ هزار بشکه در روز کمتر نفت صادر کرد که کمترین رقم از ١٣٦٦ تا آن زمان بود. به همین دلیل عایدی صادرات نفت ایران ٤/٢٧درصد کاسته شد و به ٦٩میلیارد دلار رسید. همین تحریم‌ها سبب شد عراق نیز از ایران پیشی بگیرد زیرا ظرفیت صادرات آن افزایش یافت بود. از سوی دیگر تولید نفت در خارج از اوپک نیز افزایش یافته و به ٨میلیون بشکه در روز رسید که بیشترین میزان از ١٣٥٩شمسی تاکنون بوده است. این امر به تأخیر در پروژه‌های بالادست و کاهش ظرفیت تولید نفت منجر شد. از سوی دیگر به دلیل تحریم صادرات میعانات گازی ایران از ٥/٢میلیون بشکه در روز در ١٣٨٩ به ١/١میلیون بشکه در ١٣٩٢ رسید. در این زمان بزرگترین خریداران نفت ایران چین، هند، ژاپن، کره‌جنوبی و ترکیه بودند که در غیاب مشتریان اروپایی نفت ایران را می‌خریدند. براساس آمار صندوق بین‌المللی پول عایدی صادرات نفت ایران در سال مالی ٢٠١٣-٢٠١٢ حدود ٤٧درصد کاسته شد و به ٦٣میلیارد دلار رسید. این سازمان همچنین پیش‌بینی کرد عایدی این بخش در ٢٠١٤-٢٠١٣ میلادی نیز با ١١درصد کاهش بیشتر به ٥٦میلیارد دلار برسد. هرچند در سال ٢٠١٤ میلادی تولیدات نفت ایران افزایش یافت و این کشور به رتبه سوم اوپک رسید اما بازهم جبران کاهش تولید در سال‌های قبل را نکرد.
عراق از ایران پیشی می‌گیرد.
در٢٠١٤ میلادی بغداد میزان صادرات خود را به ٨/٢میلیون بشکه در روز رساند. به این ترتیب دومین صادرکننده بزرگ نفت پس از عربستان‌سعودی شد. در این زمان کل تولید نفت ایران ٨/٢میلیون بشکه در روز بود. به گفته کارشناسان در صورت رفع تحریم‌ها ایران می‌تواند طی ٦ ماه ٥/٣میلیون بشکه نفت تولید کند.
این درحالی است که سازمان جهانی انرژی در ٢٠١٣ اعلام کرد، ایران در سال٢٠١٣ بالغ بر ١١٣/٣میلیون بشکه در روز تولید کرد تا رده دوم خود در اوپک را حفظ کند. در همین سال، عراق با میانگین تولید روزانه ٣میلیون و ۵۴هزار بشکه، بعد از کویت رتبه سوم تولید نفت را در اوپک در اختیار داشت. پس از عراق، کشورهای امارات، کویت و نیجریه در رتبه‌های چهارم تا ششم قرار داشتند. کشور ما در ٤ماهه نخست ٢٠١٤ میلادی ٢٤٧/٣میلیون بشکه تولید کرد که نسبت به همین بازه زمانی در سال گذشته ١٣١هزار بشکه در روز کاهش پیدا کرده اما در کل وضع صنعت بهبودیافته و با مذاکرات ایران توانست میزان صادرات خود را افزایش دهد. براساس آمار ارایه شده توسط اداره اطلاعات انرژی آمریکا، مجموع تولید نفت ایران در نیمه نخست‌سال ۲۰۱۴، در مقایسه با متوسط تولید سال ۲۰۱۳، به‌طور میانگین افزایشی حدود ۲۰۰هزار بشکه در روز داشته است. اما اوپک در ٢٠١٤ میلادی در مجموع ٠٥٥/٣٢میلیون بشکه در روز تولید کرد که نشان‌دهنده ٢٩٨هزار بشکه در روز کاهش در مقایسه با همین بازه زمانی در سال قبل از آن بوده است.
برآوردهای اولیه اداره اطلاعات انرژی آمریکا نشان می‌دهد که صادرات نفت ایران نیز در سال جاری میلادی افزایش یافته است و این روند همچنان ادامه دارد. با ادامه مذاکرات و بهبود اوضاع انتظار می‌رود قابلیت تولید در صنعت نفت ایران افزایش یابد. اما باید به یاد داشت اوضاع تغییر کرده و عراق نیز بر میزان تولیدات نفت خود افزوده است و دستیابی دوباره به لقب دومین تولید‌کننده بزرگ اوپک دشوار به‌نظر می‌رسد.
منبع: شهروند
ارسال نظر