وانت زامیاد؛ نوستالوژی چند نسل ایرانی!

پارسینه: آنقدر قدیمی و کهن‌سال است که اطلاعاتش به سختی به دست می‌‌‌آید. حتی تصاویر آرشیوی نیز گهگاه به صورت سیاه و سفید پیدا می‌شوند. قدیمی‌ترین وانت‌بار ساخت داخل، هم‌چنان برای خودش مشتریان پر و پا قرصی دارد. این یعنی بعد از گذشت 43 سال هنوز جانشینی برای آن پیدا نشده است. رمز موفقیت این خودرو چیست؟ جواب این سوال در تاریخچه آن نهفته است.

تولد و مرگ جونیور

آن روزهایی که نیسان هنوز نیسان نبود و تحت برند Datsun فعالیت می‌کرد، یکه‌تاز بازار پیکاپ‌ (وانت) ژاپن، تویوتا Stout بود. خودرویی ساده، قوی و ارزان که در همه صنایع این کشور حضور داشت. داتسون بر آن شد تا محصولی حداقل برای شکستن بخشی از پادشاهی تویوتا تولید کند. پروژه با نام Junior و برند نیسان در سال 1956 استارت خورد.

نسل اول با کد B40 به عنوان یک پیکاپ سایز متوسط 1.7 تن وارد بازار شد. موتور جونیور 1500 سی‌سی بود که البته بیشتر از 50 اسب‌بخار توان نداشت. طی عمر نسل اول، این خودرو با استقبال خوبی از سوی مشتریان روبه‌رو شد.

در سال 1960 فیس‌لیفتی با کد B140 از راه رسید. نیسان با طراحی پیشرانه‌های جدید توانست با همان حجم 1500 سی‌سی 71 اسب‌بخار نیرو برای این خودرو فراهم کند. جونیورهای ابتدای دهه 60 میلادی دارای سرعت نهایی 95 کیلومتر در ساعتی بودند.

نسل دوم با نماد 40 Series سال 1962 معرفی شد. سنت نصب چراغ‌های چهارتایی از همان ایام مرسوم شد. حالا دیگر چهره آن مدرن‌تر و توانایی‌اش بهینه‌تر شده بود. ابعاد آن نیز اضافه شده بود تا قابلیت کاربری‌اش بیشتر شود. یک موتور 1900 سی‌سی جدید نیز تعبیه شد تا راننده بتواند با قدرت 83 اسب‌بخاری‌اش به سرعت نهایی 110 کیلومتر در ساعت برسد. نیسان با عرضه این مدل بود که برای اولین بار توانست صادرات جونیور را تجربه کند. به صورت سفارشی برای برخی از مشتریان از موتور 125 اسب‌بخاری نیز استفاده می‌شد.

و باز هم برای اولین بار در این نسل بود که پیشرانه 2.2 لیتری دیزلی برای آن در نظر گرفته شد. این نسخه گازوئیل‌سوز می‌توانست باری معادل 2 تن را جابجا کند.

با شروع سال 1966 روند پیشرفت جونیور سرعت گرفت. روز به روز به توانایی فنی افزوده می‌شد و آنچنان خبری از تغییرات ظاهری نبود. ایراد عمده به صنعت خودروسازی و موتورسیکلت‌سازی­ ژاپن در دهه 60 میلادی، عدم رعایت مسائل ایمنی در ساخت بدنه و شاسی بود.

سال 1968 برای اولین بار یک موتور شش سیلندر برای جونیورهای سری 40 طراحی شد.

نسل سوم آنطور که در دفتر اسناد نیسان دیده می‌شود، بازگشت انقلابی این خودرو بود. سال 1970 نیسان دیگر برای خودش اسم و رسمی داشت. به حدی که توانست نظر خودروساز گم‌نام هم‌وطن Prince Motor Company را برای همکاری جلب کند.

تا سال 1974 سری محدودی با نام نیسان میلر تولید شد که البته موفقیت خاصی کسب نکرد. شاید تنها حاصل کار آن ابداع پیشرانه‌های کم‌مصرف 1.6 لیتری بود. با رسیدن به دهه 80 میلادی کم‌کم بازار ژاپن و در نگاهی وسیع‌تر، بازار دنیا دیگر آهن‌پاره‌‌ای مثل جونیور با این امکانات آماتور، ایمنی پایین، مصرف سوخت بالا و آلایندگی زیاد نمی‌خواست. نیسان به صورت رسمی خط تولید جونیور سری 140 را در سال 1982 متوقف کرد. ولی تولید غیررسمی این خودرو به لطف بازارهایی چون ایران، متوقف نشد.

از طرفی واضح بود که نیسان موتورز حداقل با این مدل نمی‌تواند حریف غول پرفروشی چون تویوتا هایلوکس شود.

جونیور در ایران

اینطور می‌توان تحلیل کرد که صنعت خودروسازی ایران، دم مسیحایی دارد. مرده را زنده می‌کند. ورشکسته را سودده می‌کند. قدیمی را جدید می‌کند و از این جور هنرنمایی‌ها. مثال زیاد است. از کامیون‌های فسیل‌ شده خاور گرفته تا پروژه رو به خاموشی هیلمن هانتر (پیکان) و شاید مهم‌ترین گزینه، قضیه کیا Pride. نیسان جونیور هم داستان خودش را دارد.

از سال 1346 تنها وانت کار رسمی کشور، پیکان وانت بود که توسط ایران ناسیونال مونتاژ می‌شد.

سال 1349 واردات یک پیکاپ سایز بزرگ در دستور کار زامیاد قرار گرفت. نام آن را جونیور 2000 گذاشتند. وانت قلدری که ظرفیت حمل بار 3.5 تن را داشت. البته در اوایل کار جونیورهایی تولید می‌شدند که 800 کیلوگرم توان کاری داشتند.

سال 1350 اولین تغییرات در روند ساخت این خودرو حس شد. کارخانه زامیاد از سه راه آذری تهران به جاده کرج انتقال یافت. زامیاد از آن ایام نام اولین تولید کننده خودروی سبک دیزل کشور را برای خودش برگزید.

در فوریه سال 1983 (دقیقاً چهارشنبه 4 اسفند سال 1361 شمسی) نیسان جونیور به صورت رسمی وارد ایران شد. اوایل کار تولید آن را سایپا متقبل شده بود. ولی در ادامه زامیاد توانست ساخت این وانت پرفروش را به عهده بگیرد. از آنجایی که پارس‌خودرو از زیرمجموعه‌های سایپا، پیش از انقلاب رابطه خوبی با نیسان ژاپن داشت شرکت مادر به لطف این کانال توانست تمهید ویژه‌ای برای جونیور به کار ببرد.

تا سال‌های سال موتور اصلی نیسان وانت‌های زامیاد نسخه 2400 سی‌سی Z24 بود که پیش‌تر روی پاترول‌های چهار سیلندر نصب می‌شد. این روزها در خط تولید این خودرو می‌توان موتورهای دیزلی 2.8 لیتری با 93 اسب‌بخار قدرت را نیز مشاهده کرد.

اعتراضات و انتقادات

اولین تهدید بزرگ برای این خودرو گزارش مرکز استاندارد بود که نشان می‌داد این وانت از 55 استاندارد اجباری هنوز موفق به دریافت 17 مورد از استانداردها نشده که تست تصادف از بغل و جلو، حرکت فرمان در جهت افقی و عمودی، امواج الکترومغناطیس و رادیو، مقاومت و استحکام صندلی و کمربند ایمنی، آلایندگی سوخت (جزو چهار استاندارد محیط زیست) از جمله آنها بود.

مصرف وحشتناک سوخت نیسان وانت یکی از معضلاتی بود که بارها از سوی مراکز و موسسات حافظ محیط زیست مورد اعتراض قرار می‌گرفت. این اعتراضات کم‌کم شدت گرفت در سال 90 کار را به تعطیلی خط تولید کشاند. زامیاد برای حل این مشکل پیشنهاد استفاده از موتورهای دیزلی گازوئیل‌سوز را مطرح کرد.

فروردین ماه سال 91 بود که خبر احتمال منحل شدن تولید وانت زامیاد منتشر شد. داستان از این قرار بود که شرکت بهینه‌سازی در سال 1387 متعهد شده بود با اختصاص منابع مالی (30 میلیارد تومان) از پروژه تولید وانت دیزلی در کشور حمایت کند. با این حال به دلیل عدم تحقق حمایت‌های وعده داده شده، ادامه تولید این خودرو در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته که البته بعدها با فشار وزارت صنایع این مشکل برطرف شد.