"سیا ساکتی جوک شد، تعطیلش کردیم !"

ما باید شکل جریمه را هم از مادی صرف به سمت محرومیت اجتماعی ببریم. مثلا به متخلف بگوییم باید سه ماه دستشویی پارک لاله را بشویی./قانون در این کشور خریدنی است. باور نمی کنید از کجاها با ما تماس می گیرند که فلان اتوموبیل توقیفی را از پارکینگ بیاور بیرون.

سرهنگ سید هاشمی فرمانده سابق پلیس راهنمایی و رانندگی کشور بوده است. خودش می گوید 30 سال است سابقه این کار را دارد و تخصصش هم در تصادفات بوده است. شاید مشاهده تصادفات مکرر و سوانح جاده ای طولانی باعث شد که او در این مصاحبه تلفنی، تا این حد با احساس در مورد سبک رانندگی ایرانیان سخن بگوید. هاشمی حجم بالایی از مشکلات را روی دوش قانون و مسوولان دولت و مجلس انداخت پلیس را مظلوم ترین قشر کشور توصیف کرد. بدین سان گفتگوی خبرگزاری دانا (دانا خبر)، با او خط به خطش تیتر بود. هاشمی در حال حاضر عضو انجمن مهندسین حمل ونقل کشور و مشاور حمل ونقل و ترافیک شهرداری تهران است.

ما حدود یکصد سال است که در کشورمان حکومت قانون داریم. از سوی دیگر بعد از انقلاب شاهد حضور مسائل شرعی در عرصه زندگی اجتماعی بودیم و در خصوص مسائل راهنمایی و رانندگی دیدیم که حضرت امام (ره) هم فتوا دادند که نقض اینگونه مقررات «حرام» است. از طرف دیگر هر روزه شاهد تبلیغات بسیار در مورد رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی و پیامدهای خطرناک عدم رعایت این قوانین برای جان و مال افراد هستیم. با این وجود چه عاملی باعث شده که تا این حد در جامعه ایرانی تخلف و سوانح راهنمایی و رانندگی داشته باشیم؟

پاسخ سوال شما را باید در چند بخش بدهم. دلیل اول چنین امری از نظر من این است که در جامعه ما میزان تخلف با میزان مجازات و جریمه آن نسبتی ندارد. به این ترتیب متخلفان با جریمه به شکل ساده برخورد می کنند و پیش خود می گویند این تخلف را انجام می دهم؛ حداکثر این است که جریمه شوم. این را بگذارید کنار اینکه عده ای هم هستند که متخلفان حرفه ای هستند و با ارتباطات خود جریمه مقرر را پرداخت نمی کنند. ما باید مجازات های خود را متناسب با تخلفات کنیم. تخلفاتی که هر ساله جان هزاران تن از شهروندان این کشور را می گیرد. نقض عضو و جرح برای بسیاری ایجاد می کند و خانواده های بسیاری را هم از هم می پاشاند. دقت کنید که 73 درصد کشته شدگان تصادفات جاده ای در ایران سرپرست خانوار هستند. در عین حال که مجازات متناسب می شود ما باید شکل جریمه را هم از مادی صرف به سمت محرومیت اجتماعی ببریم. مثلا به متخلف بگوییم باید سه ماه دستشویی پارک لاله را بشویی.

همین قوانین به زعم شما نامتناسب درست اجرا می شود؟

نکته اساسی همینجاست. همین قوانین هم به درستی اجرا نمی شود. به نوعی می توان گفت که برخورد مسوولان ما با این موضوع مهربانانه است. محبت می کنند و نرمش به خرج می دهند در حالی که اینجا جای نرمش نیست. جان مردم در خطر است. در دنیا همه نوع نرمشی هست الا نرمش در مورد مقررات راهنمایی و رانندگی. ما جریمه ها را می بخشیم در صورتی که باید با این تخلفات به صورت قانونی برخورد کنیم. بنابراین برخورد غیرحرفه ای مسوولان دومین مشکل ماست.

به غیر از عامل انسانی چه عواملی دخیل هستند؟

نوع ساختار وسایل نقلیه بسیار موثر است. انصافا و ایمانا وسایل نقلیه ما در ایجاد تخلف و سانحه رانندگی موثرند. دلیل هم چیزی نیست جز اینکه خودروساز ما رانت حکومتی دارد. از آغاز این صنعت در ایران هم اینگونه بوده است. با رانت حکومتی و تعرفه گمرکی وضع شده بر اتوموبیل های مدرن و ایمن ظلم آشکاری به مردم و مصرف کنندگان می شود. همه جای جهان خودروساز به دنبال مشتری است. اینجا مشتری باید پولش را دو سال بگذارد تا ماشین را تحویل بگیرد. همه جا رقابت هست و بر اساس کیفیت و ایمنی خودرو فروخته می شود در اینجا رانت این قدرت فروش را به خودروساز می دهد. به این ترتیب اتوموبیلی که کیفیت و ایمنی ندارد، آرامش را از راننده سلب و او را وادار به تخلف می کند. به این شکل است که وضعیت یک خودرو باعث تصادف فوتی در ایران می شود در صورتی که با یک اتوموبیل ایمن این نصادف باید خسارتی می بود و نه حتی جرحی. من معتقدم در این بخش ما قوانین تخلف زا و جرم زایی داریم. خودروساز را زنگی مست کردیم و افتخار کمیته امداد و بهزیستی این شده که چند نفر اضافه تر را در سال زیر پوشش بگیرند. مردم را صدقه خوار کرده ایم. چند هزار نفر باید بمیرند تا خودروسازان ما به فکر جان مردم بیفتند و قوانین پوسیده ما تغییر کند؟ درعین حال من دوست دارم در ادامه سخن به عوامل پنهان هم نظر داشته باشم.

چه عوامل پنهانی؟

من معتقدم همه تحولات اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی بر رانندگی موثر است. بیکاری فرد، بدهی داشتن، مشکلاتی در حوزه سلامت و درمان و حتی همین قیمت دلار بر سوانح و تخلفات موثر است. کسی 20 میلیون پول داشته است. گذاشته که 6 ماه کار کند یک اتوموبیل سی میلیونی بخرد. فردا می بیند اتوموبیل دلخواهش شده 60 میلیون. دیوانه می شود. بعد ما انتظار داریم که او تخلف نکند. بالارفتن صد درصدی قیمت دلار در یک سال یعنی اموال مردم را دزدیدن، به یغما بردن. در این شرایط طبیعی است که تخلف و سانحه رخ دهد. میزان درآمد افراد نسبت مستقیمی دارد با ارتکاب تخلف از سوی آنان.


از نظر آماری می توان گفت بیشتر فقرا خلاف می کنند یا ثروتمندان؟

ببینید جنس تخلف ثروتمندان با فقرا متفاوت است. تخلف ثروتمندان از بدمستی است و برای لذت. تخلف فقرا از ناچاری و برای اعتراض. بر همین اساس معتقدم که باید برخورد هم متفاوت باشد. در شرایط فعلی همه از نظر قانون یکسان هستند ولی اگر به ثروتمندی گفته شود تخلف تو باعث خواهد شد فرزندت به مدارس ویژه افراد قانون گریز فرستاده شود مطمئن باشید که دیگر شاهد تخلفی از سوی او نخواهیم بود.

من احساس می کنم در کنار این عوامل موضوع بی اعتمادی مردم به پلیس و دولت هم وجود دارد. به این ترتیب است که مردم به توصیه شما برای رعایت مقررات عمل نمی کنند.

این سخن کاملا صحیح است اما دلیل آن چیست؟ تصدی گری کامل دولت. دهدار فلان روستای کوچک می خواهد انتخاب شود؛ دولت باید نظر دهد. شورای شهر تهران هم مصوبه می گذارد فرمانداری که نهاد کارشناسی نیست باید نظر دهد. این حجم از دخالت دولت و عدم مشارکت مردم باعث مبارزه منفی و در نتیجه بی اعتمادی می شود. ما باید درس بگیریم که حتی استعمارگران جهان که همه چیز را برای خود می خواستند تصدی گری را کم کردند و حالا ما این حجم تصدی دولت را داریم. در مقابل باید در نظر داشته باشیم که این حجم از تخلف هم می تواند پلیس را بی اعتماد و دلسرد کند.

در خصوص آموزش به خصوص در آموزشگاه های رانندگی چه فکر می کنید؟

من معترفم که آموزش یک موضوع اصلی است و ضمنا می دانم که آموزش ما نه کافی است و نه حرفه ای اما معتقدم هیچ راننده ای نیست که نداند سبقت غیرمجاز چیست یا اینکه نباید در جایی که حداکثر سرعت 100 کیلومتر است با سرعت 150 کیلومتر برود. من اعتقاد دارم که مشکل در جای دیگری است.

شما برای آموزش مدتی طرح همیار پلیس را اجرا کردید که هنوز هم جریان دارد؟ آیا این طرح موفق بوده است؟ آیا آن اشکالی که برخی نگران بودند فرزندان علیه پدر و مادر خود گستاخ شوند به وجود نیامد؟

طرح ما بسیار موفق بود و آن اشکال هم ایجاد نشد. نشان به این نشان که میزان کشته ما از سال 1384 که 28 هزار کشته بود به 18 هزار کشته رسید. فراموش نکردیم که در طول برنامه سوم توسعه کشته ها رانندگی ما هر سال یازده درصد رشد می کرد. البته میزان کنونی هم در نوع خود زیاد است و باید حداکثر 2 هزار کشته در سال داشته باشیم. جالب اما غم انگیز است که بدانید کشته های سوانح راهنمایی و رانندگی در ایران را اگر کنار هم بگذاریم مسافتی از رشت تا تهران را دربر می گیرد.

کارتون های نظیر سیا ساکتی چه تاثیری داشت؟

در ابتدا تاثیر مناسبی داشت ولی بعدا تفریح و جک شد. به همین خاطر هم الان متوقف شده است.
همین مساله یک نکته است. در حال حاضر در محافل خانوادگی و دوستانه صحبت از رانندگی بد ایرانیان دارد به یک لطیفه تبدیل می شود. تبلیغات دولتی هم به نظر در این امر موثر است. شما چنین فکر نمی کنید؟

دقیقا درست است. مشکل این است که ما فقط حرف می زنیم. غیر از اینکه لطیفه است افتخار هم هست. پیش هم می نشینند و با افتخار از تخلفات خود یاد می کنند. غافل از اینکه هر تخلف یک سانحه بالقوه است که در برخی موارد به فعل می رسد.
خب چرا فکر می کنید که مسوولان فقط حرف می زنند و نهادهایی چون مجلس و دولت به شما کمک نمی کنند؟

چون خودشان متخلف هستند. چون رای می خواهند. یعنی چه که یک نفر بیاید بگوید تخلف جزو سبدخانوار است و نباید قیمتش بالا رود. این حرف مایه شرم ساری است. یادم نرفته آن زمانی که من داد زدم در یک سال، 280 کشته ناشی از حریق داریم؛ آن زمانی که من گفتم ماشین ها مشکل آتش سوزی دارند هیچ کس در این کشور از من حمایت نکرد. این ها پسرخاله خودروساز هستند. یک هواپیما در این کشور سقوط می کند عزای عمومی اعلام می کنند؛ هر روز به اندازه چند هواپیما انسان فوت می کند هیچ کس حواسش نیست. ضمن اینکه باید این را هم بگویم که قانون در این کشور خریدنی است. باور نمی کنید از کجاها با ما تماس می گیرند که فلان اتوموبیل توقیفی را از پارکینگ بیاور بیرون.

در این میان عملکرد پلیس راهنمایی و رانندگی را چطور ارزیابی می کنید؟

من اعتقاد دارم ترک فعل همه سازمان ها و نهادهای مسوول در این بخش به پای پلیس نوشته می شود و این قشر به چشم «شمر» دیده می شوند. پلیس ما بسیار مظلوم است. مظلوم ترین و بی دفاع ترین قشر در این جامعه. خانواده این ماموران هیچ حقی ندارند. کمتر ماموری هست که بتواند از تمام مرخصی سالانه خود استفاده کند و یا اینکه اضافه کاری متناسب با زحمتی که می کشد داشته باشد. این را هم باید بگویم که شیوه مامور چیدن در خیابان برای دو قرن پیش است و حالا منسوخ شده است. حالا باید به فکر مدیریت قانونی و فرهنگی بود.
تعداد پلیس های راهنمایی و رانندگی مشخص است؟

اجازه دهید که این مساله را ذکر نکنم.
حالا به سر وقت بحث جریمه برویم. شما گفتید که جریمه با تخلف متناسب نیست و مردم می گویند این تخلف را انجام می دهم؛ حداکثر این است که جریمه شوم. با این حال می بینیم که افراد در هنگام جریمه شدن رفتارهای پرخاشگرانه انجام می دهند. ماجرا چیست؟

باید در نظر داشت که جریمه اگر چه قابل تحمل است ولی کسی فکر نمی کند که گیر بیفتد. وقتی هم که گیر می افتد سعی در توجیه دارد یا می خواهد تهدید و تطمیع کند و بعد از جریمه شدن است که به سمت پرخاش و تهدید می رود. می گویند من فرمانده ارشدت را می شناسم. دیروز میهمان من بود و از این حرف ها. به ضرس قاطع می گویم در 30 سال خدمت خود ندیدم که هیچ فردی چه مسلمان و چه یهودی و چه کافر و چه انقلابی و چه ضدانقلاب برگه جریمه را با رضایت از دست من بگیرد. به همین دلیل است که باید سعی کنیم تعامل پلیس و مردم کم شود و سیستم الکترونیکی جریمه را صادر و وصول کند. ما الان داریم هیاتی کار می کنیم.

حالا واقعا راست است که پلیس ها مجبورند برگ جریمه را تا پایان شیفت خود پر کنند؟

اصلا چنین چیزی صحت ندارد.
درصدی هم از جریمه نمی گیرند؟

خیر. تمام پول جریمه به حساب خزانه داری کل واریز می شود. طبق قانونی درصدی از آن به شهرداری و راه داری برای بهبود معابر داده می شود.
مبلغ کل جریمه یک سال کشور چقدر است؟

رقم دقیق ندارم ولی بالای چهارصد، پانصد میلیارد تومان است.
حالا می خواهم در مورد چند ماشین به طور جزئی بپرسم چون در افواه مردم به عنوان متخلف شناخته می شوند. اولین ماشین نیسان آبی است.

دلیل تخلفات این نیسان ها اولا این است که تا 2و نیم تن بار می زنند ولی نه حقوق دولت را می دهند و نه بارنامه دارند. در عین حال دست پلیس را خوانده اند و می دانند مثلا ما در جاده هراز چند گشت و چند پست در کجا داریم. نقص فنی هم که الا ماشاالله دارند. سیستم نیزه ای فرمان این خودرو تقریبا قدمتی در اندازه جنگ جهانی دوم دارد. سیستم ترمز بسیار بدی هم دارند که باعث می شود با نمی کوچک در جاده و با سرعت 30 کیلومتر در ساعت چپ کنند.
موتورسیکلت ها چطور؟

فکر می کنم حدودا 10 میلیون موتور سیکلت در ایران داریم. مشکل اصلی این خودروها بی هویتی است. در عین حال قدرت مانور بالایی دارند و مسوولان هم در وضع و اجرای قانون سختگیرانه ما را یاری نمی کنند.

اتوبوس های واحد چطور؟

مشکل اتوبوس های درون شهری در وهله اول بحث بیمه است. شرکت واحد زیر بار بیمه شخص ثالث نمی رود و به ما می‎ گوید در صورت بروز حادثه خسارت را شخصا می دهد. در عین حال حاکم بلامنازع خیابان هستند و بزرگی خودرو در کنار تعداد مسافرین اجازه برخورد را به پلیس نمی دهد.

در پایان اگر صحبتی دارید بفرمایید.

صحبت های من از منظر کارشناسی و برای بهبود وضع در این کشور است. من معتقدم این وضع برازنده کشور ما نیست. در عین حال از همین منظر امیدوارم که وزارت راه و مسکن در آینده نزدیک از یکدیگر جدا شوند تا متخصصین حمل ونقل بتوانند سر و سامانی به اوضاع این بخش از ترمینال گرفته تا راه و راهداری بدهند.