ایران با فرصت تاریخی بحران اوکرائین چه می کند؟

ایران با احداث خط لوله‌ها‌ی "کرپچه-کردکوی" (۱۳۷۶/۱۹۹۶) و"دولت آباد-سرخس-خانگیران" (۲۰۱۰/۱۳۸۸) موفق شد انحصار خرید گاز ترکمنستان را از دست روسیه خارج و راه را برای ترانزیت آتی گاز منطقه به اروپا هموار کند.

کارشناسان غربی در تماس با دویچه‌وله می‌گویند که خاک ایران "ارزان‌ترین، کوتاه‌ترین و امن‌ترین مسیر ترانزیت گازی حوزه دریای خزر و آسیای میانه به اروپاست" اما به دلیل تحریم‌های اقتصادی انتقال گاز ایران و حوزه دریای خزر به اروپا انجام نگرفته وانحصار بازار گاز اروپا عملا در دست روسیه باقی مانده است.

به دنبال بروز اختلاف بین روسیه و اروپا اکنون به قول این کارشناسان بهترین فرصت برای صنایع گازی ایران پدید آمده است تا ایران به "غول گازی منطقه" تبدیل شود و انحصار گازی روسیه به بازار اروپا را بشکند.

بهره‌برداری ایران از اختلاف روسیه و اروپا
جمهوی اسلامی ایران از چالش و منازعه پدید آمده بین اتحادیه اروپا و روسیه می‌تواند برای فروش گاز خود به اروپا استفاده کند. اما آیا دیپلماسی ایران قادر خواهد بود از فرصت کنونی بهره‌برداری کند؟

این موضوع نظر محافل اقتصادی کشور را بیشتر به خود مشغول کرده است. تارنمای "نفت ما" در مطلبی با عنوان "بحران اوکراین، فرصت استثنایی برای صنعت گاز ایران"، می‌نویسد در هیچ زمانی ایران و اروپا تا این اندازه به هم نیازمند نبوده‌اند و هر دو طرف می‌توانند از فرصت استفاده کنند.

گشایش خط‌لوله گاز ترکمنستان به ایران
"نفت ما" ادامه می‌دهد: «آمریکا برای تنبیه روسیه به خاطر الحاق کریمه به خاک خود باید دست به تحریم روسیه بزند و موفقیت این پروژه منوط به همکاری اروپایی‌هاست. این در حالی است که خود اروپا نیازمند گازروسیه است و تنها آلمان ۴۰ درصد از گاز خود را از روسیه تامین می‌کند.»

"نفت ما" توصیه می‌کند شرکت‌های اروپایی می‌توانند در صنعت گاز ایران سرمایه‌گذاری کنند. ایران به تکنولوژی شرکت‌های اروپایی نیاز دارد و اروپا نیز به یافتن راهی برای رهایی از وابستگی به انرژی روسیه. فرمولی که "نفت ما" پیشنهاد می‌کند ساده است: «ادامه مذاکرات هسته‌ای با غرب و رفع تنش تا حد ممکن با اروپایی‌ها برای جذب سرمایه‌گذاری در صنایع گازی و امکان تامین گاز اروپا از طریق ایران.»

اروپا: اول حل مشکل هسته‌ای بعد فروش گاز

دکتر والتر پوش کارشناس امور ایران در "بنیاد علم و سیاست" برلین می‌گوید:«ایران فرصت فروش گاز خود به اروپا را از دست داده است.» وی در این رابطه به اشتباه سیاست اروپا در قبال ایران هم اشاره می‌کند که فروش گاز ایران به اروپا را به حل مشکل هسته‌‌‌ای ایران مشروط کرده است.

این کارشناس تاکید می‌کند: «گاز ایران برای اروپا مثل گاز لیبی و الجزایر ضرورت حیاتی داشته است. اما ایران در شرایطی نیست که بتواند نیازهای استراتژیک اروپا را تامین کند، چون‌که فروش گاز ایران به اروپا به حل مشکل هسته‌ای این کشور وابسته است و اگر دیپلماسی ایران فکر می‌کند که بدون حل مشکل هسته‌ای با غرب می‌تواند از بحران گازی فعلی بهره‌برداری کند در اشتباه است.»

والتر پوش کارشناس امور ایران در بنیاد علم و سیاست برلین

پوش در ادامه به دویچه وله می‌گوید: «در رسانه‌های اروپایی درباره اهمیت انتقال گاز ایران به اروپا کم بحث می‌شود. چون‌که اتحادیه اروپا براین باور است که مسئله اتمی ایران مهم‌تر از حقوق بشر و گاز است. اروپا و آمریکا در انتظارند که آقای روحانی افراطی‌گرائی را در کشورش مدیریت کند. ایران در همکاری با اروپا و آمریکا می‌تواند به یک بازیگر جهانی در عرضه گاز تبدیل شود. من تعجب می‌کنم که ایران گاز ال ان جی ندارد. دومین ذخیره گازی جهان بودن کافی نیست استفاده از این فرصت‌ها مهم است.»

والتر پوش نتیجه می‌گیرد که حل مشکل هسته‌ای ایران نخستین گام برای فروش گاز ایران به اروپاست و اگر این مشکل حل نشود، ایران نه تنها به اروپا بلکه به پاکستان و هند هم نمی‌تواند گاز بفروشد.
شانس ایران با بحران اوکراین بیشتر شد

"کیرستن وستفال" کارشناس آلمانی در امور گاز هم به دویچه وله می‌گوید: «اروپا تصمیم دارد منابع گازی خود را تنوع بخشد. مسئله اصلی این است که آیا ما قصد داریم از انرژی گازی استفاده کنیم؟ مثلا در آلمان ما ذغال‌سنگ و منابع جایگزین انرژی را استفاده می‌کنیم. اما اگر به دنبال جایگزینی برای گاز روسیه باشیم، حوزه دریای خزر و گاز ایران یکی از منابع اصلی گازی خواهد بود.»

وستفال تاکید می‌کند انتقال گاز ایران و منطقه به اروپا آرزوی سیاسی و استراتژیک است و با بروز بحران کنونی اوکراین شانس ایران برای فروش گازش به اروپا بیشتر شده است. وی در این رابطه تاکید می‌کند: «دراروپا از گاز ایران، گاز شمال عراق و ترکمنستان صحبت می‌شود و ایران شانس خوبی برای انتقال گاز منطقه به عنوان کشور ترانزیت گازدارد. بین ترکمنستان و ایران دو خط لوله احداث شده و بین ایران و ترکیه نیز خط لوله وجود دارد، بنابراین خاک ایران در آینده برای انتقال گاز منطقه مهم است. به‌ویژه اگر انتقال گاز حوزه خزر از سوی روس‌ها با مخالفت روبرو شود.»

۵ سال برای رهایی از وابستگی به گاز روسیه

ولادیمیر سوکور از"مؤسسه تحقیقاتی جیمز تاون در واشنگتن" که درباره‌ی ‌مسائل مربوط به امور گاز تحقیق می‌کند، می‌گوید رهایی از وابستگی انرژی روسیه یکی از دغدغه‌های اروپا بوده و ارتباطی با بحران کنونی اوکراین ندارد. وی تاکید می‌کند ۲ سال پیش در اتحادیه اروپا تحقیقاتی برای شکستن انحصار گازی روسیه آغاز شد، ولی گاز ایران به دلیل مسئله هسته‌ای و مشکلات سیاسی که وجود داشت اولویت پیدا نکرد.

به نظر سوکور حتی در صورت توافق هسته‌ای ایران با غرب نیز انتقال گاز ایران به بازار اروپا سال‌ها طول خواهد کشید و اتحادیه اروپا حداقل ۵ سال برای رهایی از وابستگی گازی به روسیه نیاز دارد.

استقلال گازی اروپا از روسیه به کمک ایران

گونتر اوتینگر، رئیس کمیسیون انرژی اتحادیه اروپا هم در گفت و گو با برندت ریگرد، خبرنگار دویچه وله تائید می‌کند که یکی از دغدغه‌های بزرگ این اتحادیه استقلال گازی از روسیه است. وی "ایجاد شبکه خط لوله گازی واحد و خرید گاز از منابع مختلف" را اقدامی در این راستا می‌داند.

گونتر اوتینگر کمیسر انرژی اتحادیه اروپا
گرچه کارشناسان غربی تردیدی ندارند که روسیه از "سلاح گاز" برای فشار به اوکراین و اتحادیه اروپا استفاده خواهد کرد، اما کمیسر انرژی اتحادیه اروپا بیمی از قطع گاز روسیه ندارد و تاکید می‌کند برای چندین هفته گاز مورد نیاز در اروپا ذخیره شده است.

بحران اوکراین و احتمال تحریم‌های شدیدتر علیه روسیه، اراده اروپایی‌ها را برای تامین انرژی از منابع مختلف گازی قوی‌تر کرده است. به گفته کارشناسان، ایران به عنوان دومین ذخیره گازی دنیا می‌تواند با مهارت و ظرافت از تحریم احتمالی علیه روسیه به نفع خود استفاده کند. دیپلماسی ایران به توصیه محافل اقتصادی کشور باید از "دریچه منافع ملی و مصالح کلان و با دوری از شعار زدگی‌ها" اتخاد شود.