زمانی تیراژ روزنامه مثل سن خانم‌ها گفتنی نبود

«تلاش برای ارتقای حرفه‌ای رسانه‌های کشور» و «تعیین شاخص‌هایی یکسان برای ارزیابی عملکرد آنها» از دلایل اصلی این رتبه‌بندی برشمرده شده است.

29 شاخص‌ در سه‌محور «محتوایی»، «چاپ و توزیع» و «بنگاهی/ توسعه‌ای» در اختیار روزنامه‌های سراسری و محلی قرار گرفت تا به‌ صورت داوطلبانه و بر اساس خوداظهاری درطرح رتبه‌بندی شرکت‌ کنند.

اعضای کمیته تخصصی طرح رتبه‌بندی روزنامه‌ها، هم منتخب انجمن صنفی روزنامه‌های غیردولتی هستند تا بار دیگر بر اصل فعالیت روزنامه‌نگاری، یعنی استقلال حرفه‌ای تاکید شود. جمله‌ای که از سوی حسین انتظامی، معاون مطبوعاتی بارها بیان شده و مورد تاکید قرار گرفته است؛ اینکه «دولت نباید خبرنگار را به خود وابسته کند و اعتقاد راسخ دارد که فعالیت‌های مختلف در این حوزه باید توسط صنوف و فعالان مرتبط با آن برگزار شود که بدون شک این امر به نفع جامعه و خانواده بزرگ مطبوعات است.»

در طرح رتبه‌بندی، 91 روزنامه حضور یافتند که در نهایت نام و رتبه 75 روزنامه دارای بیشترین امتیاز اعلام شد.

در این فهرست نام برخی از روزنامه‌های شناخته شده دیده نمی‌شود که مدیر کل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی در گفت‌وگویی با ایسنا علت این امر را تکمیل و پر نکردن فرم‌های خوداظهاری توسط این روزنامه‌ها عنوان کرده است؛ البته این گروه می‌توانند تا قبل از 15 آذر فرم‌های مورد اشاره را از سایت معاونت مطبوعاتی دریافت و تکمیل کرده و همراه با مستندات لازم به اداره کل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی ارسال کنند تا پس از ارزیابی نهایی به جدول حاضر اضافه شوند.

خبرنگار بخش رسانه ایسنا در گفت‌وگو با تعدادی از نمایندگان رسانه‌ها ارزیابی‌ آنان را از شیوه اجرایی کردن طرح رتبه‌بندی رسانه‌ها جویا شده است.

در این میان برخی معتقدند، ارشاد در دوره جدید حرکت‌هایی را شروع کرده که بخش‌های جدیدی را هم به دوش رسانه‌ها گذاشته است که به هر حال حرکت خوب و آغاز خوبی است؛ البته معنایش آن نیست که اشکالاتی ندارد اما چون گام‌های آغازین را برمی‌دارد اشکالاتش هم برطرف خواهد شد.

گروهی دیگر نیز معتقدند: اینکه در گام نخست با این اقدام به سمت شفافیت می‌رویم، جای تقدیر دارد، اما شناخت، تعریف شاخص‌ها و جدا کردن نشریاتی که مستقیما به بیت‌المال وصل هستند را نیز باید مد نظر قرار دهیم.

برخی هم می‌گویند، طرح رتبه‌بندی رسانه‌ها در نهایت اجتناب‌ناپذیر است و این اقدام در بخش‌های مالی می‌تواند شفافیت ایجاد کند، به‌ویژه در آگهی‌ها و یارانه‌ها می‌تواند جنجال‌ها را کاهش دهد.

البته برخی نمایندگان مطبوعات نیز بر اصل برابری رسانه‌ها تاکید داشته و اینگونه مطرح می‌کنند، خوب است که رتبه‌بندی برای تقسیم غنائم شکل بگیرد و یک جدول امتیازدهی به‌وجود بیاید ولی در ارتباط با روزنامه‌هایی که بودجه‌هایشان را از دولت می‌گیرند مسائل طول و درازی وجود دارد.

انتظاری آرمانی

حسین عبداللهی، مدیرمسئول روزنامه آرمان درباره طرح رتبه‌بندی روزنامه‌ها و اینکه همواره دولت یازدهم تاکید داشته است که این اقدامات و متولی آنها خود رسانه‌ها و صنف‌ها باشند و به آنها واگذار شود، اظهار کرد: این مساله یک انتظار آرمانی است، ما هم خواهان آن هستیم که دولت به عنوان نظارت‌کننده باشد و نه اجرا‌کننده سیاست‌ها؛ یعنی بخش رسانه‌ها و سیاست‌گذاری آنها در اختیار انجمن‌های صنفی به معنای واقعی کلمه قرار بگیرد.

وی در ادامه درباره‌ ساز و کاری که به تازگی مبنی بر رتبه‌بندی روزنامه‌ها شکل گرفته است، معتقد است: این اقدام می‌تواند به شفاف‌سازی کمک کند و قابل قبول است اما نکته‌ای که وجود دارد اینکه افرادی که به عنوان کارشناس در این کمیته حضور دارند از سوی معاونت مطبوعاتی و بخشی هم از انجمن مطبوعاتی انتخاب شده‌اند. لذا ترکیب کمیته همه مطبوعات را نمایندگی نمی‌کند.

مدیر مسئول روزنامه آرمان سپس درباره رتبه‌بندی روزنامه‌ها اظهار کرد: اقدامی که در پی آن شاخصه‌هایی تعریف شود و عیار یک رسانه مشخص شود، باعث ایجاد رقابت سالم خواهد شد اما این کافی نیست. به جهت اینکه مطبوعاتی هستند که سابقه خوبی دارند اما برخی اولویت‌بندی‌ها و شاخص‌ها منطبق بر آن رسانه نیست. هر چند ممکن است شاخص در ظاهر علمی هم تعریف شده باشد. اما آن پارامترها در رسانه‌های امروز کشور بسیار کم است. مثل اینکه یک بازیکن فوتبال در حد تیم ملی داشته باشیم و آن را با شاخص‌های یک بازیکن لیگ برزیل مقایسه کنیم. هر دو فوتبالیست هستند اما هر کدام باید بر اساس پتانسیلی که دارند مورد سنجش قرار بگیرند. بنابراین در رسانه‌ها که برخی از رانت‌ استفاده می‌کنند در قالب رقابت با یک رسانه خصوصی قابل قیاس نیستند. در نتیجه باید تفکیکی بین رسانه‌هایی که از بیت‌المال بهره‌برداری می‌کنند با روزنامه‌های خصوصی شکل بگیرد.

وی سپس یادآور شد: رتبه‌بندی روزنامه‌ها شاید از پایه علمی برخوردار باشد اما به دلیلی که عنوان شد، عادلانه نیست؛ بنابراین ادغام این مساله جای تأمل دارد. چطور روزنامه‌های دولتی یا رسانه‌هایی که وابسته به پول بیت‌المال هستند با روزنامه‌های خصوصی معیارها و شاخص‌ها یکی است. اگر به این شکل شاخص‌ها معین شوند مشخص است رسانه خصوصی اگر وارد میدان شود از پیش باخته است. در نتیجه معاونت مطبوعاتی باید به این مسائل توجه بیشتری کند؛ چرا که رسانه‌های بخش خصوصی از امکانات برابر با رسانه‌های دولتی و شبه‌دولتی برخوردار نیستند. اینکه در گام نخست با این اقدام به سمت شفافیت می‌رویم جای تقدیر دارد اما شناخت، تعریف شاخص‌ها و جدا کردن نشریاتی که مستقیما به بیت‌المال وصل هستند را نیز باید مد نظر قرار دهیم.

مدیرمسئول آرمان امروز همچنین معتقد است: رتبه‌بندی روزنامه‌ها باید بر اساس واقعیت‌های عینی باشد و لازمه این امر این است که ترکیب کمیته‌ها برای بررسی این رتبه‌بندی کارشناسی‌تر باشد.

وی در ادامه این گفت‌وگو یادآور شد: اگر از شما سوال کنند در رتبه‌بندی روزنامه‌ها کدام بالاترند، قطعا می‌گویید همشهری، جام جم و... در حالی که ما هم اگر نصف امکانات همشهری را داشتیم شاید تیراژ سه برابر تیراژ فعلی همشهری ‌بود، در نتیجه در این رتبه‌بندی‌ شاخص‌ها باید براساس واقعیت عینی باشد و بین رسانه‌های دولتی و بخش خصوصی شاخصه‌ها متفاوت باشد.

حسین عبداللهی همچنین تاکید کرد: امتیاز انتشار نشریه عموما در کشور ما به کسانی واگذارمی‌شود که کمترین اهلیت حرفه‌ای را دارا هستند. آمار نشریات به لحاظ کمی بالاست اما تیراژ آنها بسیارپایین است؛ چرا؟ چون کسانی در رأس مدیریت رسانه قرار گرفته اند که از جنس رسانه نیستند و با شاخص‌های امروز روزنامه‌نگاری فاصله دارند؛ مدیران و صاحبان امتیاز یا نمایندگان مجلس، وکیل دادگستری، فعال سیاسی و... هستند که در پاره‌ای مواقع برای استمرار انتشار گاه به سمت سطر فروشی هم می‌روند.

مدیرمسئول آرمان امروز در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود معتقد است: رسانه‌ها زمانی می‌توانند رقابت سالم داشته باشند که مستقل بوده و از امکانات دولتی بهره‌برداری نکنند. البته روزنامه‌نگاران و رسانه‌ها دیوارشان کوتاه است و اجازه می‌دهند، هر کسی برای آنها تصمیم بگیرد. در حالی که انجمن‌های ما باید دربرگیرنده خبرنگاران و روزنامه‌نگاران از طیف‌های مختلف باشند، تا زمانی که طرح جامع رسانه‌ای در مجلس خاک می‌خورد و ما هنوز تعریف درستی از رسانه نداریم، این مسائل وجود خواهد داشت. هر چند از این ستون به آن ستون فرج است اما نمی‌توانیم بگوییم در حل عمده مشکلات این حرفه توفیق کافی داشته‌ایم.

وی درباره عملکرد معاونت مطبوعاتی در این دوره نیز یادآور شد: معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد نشان داده است که می‌خواهد مشکلات رسانه‌ها را ریشه‌ای حل کند اما این اقدام نیاز به مربیان و مدیران رسانه‌ای متخصص و مجهز به تکنولوژی‌های جدید و دارای تجربه موفق مدیریتی دارد.

عبداللهی در پایان یادآور شد: باید یاد بگیریم در حل مسائل صنفی، کاری به دسته‌بندی جناحی و سیاسی رسانه نداشته باشیم. به نظر می‌رسد برای رسیدن به شرایط مطلوب، تمام مدیران رسانه‌ها با گرایشات مختلف باید تحت لوای صنف بر حل مشکلات حرفه خود پافشاری کنند.

طرحی که جنجال‌ها را کاهش می‌دهد

آرش خوشخو، سردبیر و مدیر مسئول روزنامه «هفت صبح» نیز با بیان اینکه همواره انتقادهایی بر رتبه‌بندی روزنامه‌ها وجود دارد، یادآور شد: بنده انتقادهای زیادی به شیوه ارزشیابی رتبه‌ها دارم اما در نهایت اجتناب‌ناپذیر است و این اقدام در بخش‌های مالی می‌تواند شفافیت ایجاد کند بویژه در آگهی‌ها و یارانه‌ها می‌تواند جنجال‌ها را کاهش دهد.

وی می‌گوید، خوب است که رتبه‌بندی برای تقسیم غنائم شکل بگیرد و یک جدول امتیازدهی به وجود بیاید ولی در ارتباط با روزنامه‌هایی که بودجه‌هایشان را از دولت می‌گیرند مسائل طول و درازی وجود دارد و اینکه ما در هیچ کجای دنیا ندیده‌ایم شهردار روزنامه سراسری داشته باشد و یا تلویزیون روزنامه سراسری داشته باشد. در هیچ کجای دنیا دانشگاه آزاد نباید روزنامه سراسری داشته باشد چون دسترسی به اموال عمومی دارد. به نظرم ذات وجود چنین روزنامه‌هایی عجیب است هر چند خیلی از آن‌ها هم روزنامه‌های خوبی هستند اما فلسفه وجود آن‌ها با اصل رقابت جای سوال دارد. به نوعی که حق وجود آن‌ها باید سلب شود، اما به هر حال رسانه‌های ما با این وضعیت خو گرفته‌اند.

مدیرمسئول «هفت صبح» در ادامه یادآوری کرد: مشخص نیست این رتبه‌بندی‌ها برای کمک است یا امتیاز؛ چون بیشتر پای یارانه‌ها در این امر مطرح است.

ارزیابی کیفی یا کمی؟

مدیرمسئول روزنامه شرق نیز درباره اقدام معاونت مطبوعاتی مبنی بر رتبه‌بندی روزنامه‌ها معتقد است: حرکتی که ارشاد در دوره جدید شروع کرده است در حقیقت به سمت شفاف سازی است. به نوعی که می‌خواهد خیلی از مسائل که در پرده‌ای از ابهام بوده است، علنی شود. پیش از این مطرح کردن تیراژ روزنامه‌ها همچون سن خانم‌ها امکان نداشت و گفتنی نبود و یا مقوله یارانه‌ها که مشخص نبود که بر چه اساس و شاخصی به رسانه‌ها تعلق می‌گیرد.

مهدی رحمانیان ادامه داد: ارشاد در دوره جدید حرکت‌هایی را شروع کرد و بخش جدیدی را به دوش رسانه‌ها گذاشته است که به هر حال حرکت خوب و آغاز خوبی است؛ البته معنایش آن نیست که اشکالاتی ندارد اما چون گام‌های آغازین را برمی‌دارد اشکالاتش هم برطرف خواهد شد.

وی سپس طرح رتبه‌بندی روزنامه‌ها را مشمول این اقدام دانست و گفت: طبیعتا برخی رسانه‌ها با این اقدام موافق هستند و برخی نیز مخالف و حتی خود بنده اشکالاتی را به این اقدام دارم و آن اینکه بیشتر آمارهای کمی برای ارزش‌گذاری روزنامه‌ها تعیین‌کننده بوده است و نه کیفی. در حالی که نیاز است ارزیابی کیفی صورت بگیرد و این مستلزم وجود تیم کارشناسی متخصص است. اما به هر حال فکر می‌کنم با تمام کاستی‌هایی که دارد حرکت مبارکی است و در ادامه می‌تواند به سمتی برود که برای مخاطب همه چیز شفاف باشد.

رحمانیان در ادامه همچنین یادآور شد: من اگر مجاز بودم رسانه‌ای را نام می‌بردم که حتی خیلی از مخاطبان حرفه‌ای اسم آن را نشنیده‌ بودند، اما در گرفتن یارانه از سهم بالایی برخوردار بوده است.

مدیرمسئول روزنامه شرق در ادامه معدل حرکت و اقدام معاونت مطبوعاتی در طرح رتبه‌بندی روزنامه‌ها را نمره خوبی دانست و گفت: اشکالی هم ندارد رسانه‌های دولتی در این رتبه‌بندی در کنار رسانه‌های خصوصی قرار بگیرند اما اگر این رسانه‌ها بتوانند به شکل ماهوی خود را طرح کنند بهتر خواهد بود.

رحمانیان گفت: به نظر من یک رسانه با مخاطب تعریف می‌شود. ممکن است رسانه‌ای به شکل حرفه‌ای کار کند اما مخاطب نداشته باشد، اما رسانه‌ای تجهیزات و امکانات و ساختارهایش استاندارد نباشد، اما تیراژ خوبی داشته باشد. بنابراین به این اقدام رسانه باید امتیاز بالایی داده شود. در نهایت با همه اشکالاتی که به رتبه‌بندی روزنامه‌ها وارد است این طرح تا حدودی هم قابل دفاع است. اما اگر این اتفاق بیفتد و این اقدامات به خود صنف‌ها و رسانه‌ها واگذار شود، اتفاق خوبی است چون به هر حال حوزه کاری‌شان است و همه حضور دارند در این صورت نه رانتی صورت می‌گیرد و تقلب .

وی در پایان درباره‌ی عدم حضور برخی رسانه‌ها برای رتبه‌بندی نیز مطرح کرد: این اتفاق به خود رسانه‌ای که حضور نداشته است، آسیب می‌زند و آن روزنامه با این کار خودش را محروم کرده است.

الزامی نیست که همه‌ رسانه‌های دولتی امتیازشان بالا باشد

علیرضا بختیاری، مدیرمسئول دنیای اقتصاد درباره‌ی رتبه‌بندی روزنامه‌ها و ارزش گذاری آنها یادآور شد: تاکنون دو راه برای این اقدام انجام شده است؛ یک راه که از قبل طی می‌شد و خود ارشاد از قبل رتبه‌بندی درخصوص بحث‌های حمایتی در قبال رسانه‌ها داشت و اعمال می‌کرد. اما این معیارها شفاف نبودند. اما راه دیگر ارشاد برای جلب اعتماد مدیران رسانه‌ها این بود که این کار را به انجمن واگذار کرد و حال انجمن نیز رتبه‌بندی روزنامه‌ها و ارزش گذاری آنها را به تنهایی تعیین نکرده است و برای اینکه این ضریب افزایش پیدا کند از کارشناسان بیرون هم دعوت شد تا ضریب اطمینان بالا باشد.

وی در ادامه اظهار کرد: اگر حوزه‌ی ارزیابی و نظارت در سایر بخش‌ها هم به انجمن‌ها واگذار شود، دولت راحت‌تر می‌تواند با رسانه‌ها ارتباط برقرار و نظارت کند. از طرفی اگر این اقدامات به بخش‌های خصوصی واگذار شود، فضای رقابتی‌تر و شفاف‌تری می‌تواند شکل بگیرد.

مدیرمسئول «دنیای اقتصاد» در عین حال افزود: اگر بناست ارزیابی صورت بگیرد، باید متغیرها مشخص شود که چه هست تا قابل اندازه‌گیری دقیق باشد. اما به طور کلی این اقدام می‌تواند به شکل پایه و مبنا در معاونت مطبوعات شکل بگیرد تا ارزیابی و ارزش‌یابی بر اساس کیفی و کارایی رسانه‌ها صورت بگیرد و از طرفی هم می‌تواند به ارتقاء کمی و کیفی رسانه‌ها کمک کند.

بختیاری معتقد است: در بحث رتبه‌بندی روزنامه‌ها الزاما اینطور نیست که رسانه‌ی دولتی امتیازش بالاتر باشد به دلیل اینکه برخی رسانه‌های دولتی هستند که امتیازشان پایین‌تر است. شاید باید نوع تقسیم‌بندی، نوع طیف بندی که شکل می‌گیرد دقیق‌تر باشد، از این جهت که رسانه‌های دولتی و خصوصی نباید قابل قیاس باشند. درست است همه‌ی اینها معایب است اما مراحل اولیه را طی می‌کند. ضمن اینکه در تبیین این متغیرها افراد باسابقه‌ای جمع شده‌اند.

بختیاری در پایان درباره‌ی عدم همکاری برخی روزنامه‌ها نیز اظهار کرد؟ توضیح داد: رتبه‌بندی رسانه‌ها بناست هر شش ماه تجدید شود و فضای آن بسته نشده است؛ ضمن اینکه در اطلاعیه آمده است اگر رسانه‌هایی که خوداظهاری نکرد‌اند می‌توانند مجدد مدارک خود را ارسال کنند.