زندگینامه عبدالعظیم حسنی معروف به شاه عبدالعظیم

شاه عبدالعظیم با نام عبدالعظیم حسنی از نوادگان امام حسن (ع) بوده که در دوران امام رضا (ع) و امام جواد (ع) حضور داشته است و در دوران امام علی نقی (ع) وفات می‌کند. کنیه وی ابوالقاسم و ابوالفتح است. حرم شاه عبدالعظیم در شهر ری واقع شده و بنا بر روایات زیات شاه عبدالعظم ثوابی بسیار حتی برابر با زیارت مقبره امام حسین (ع) دارد.

عبدالعظیم حسنی کیست؟
عبدالعظیم بن عبدالله بن علی بن حسن بن زید بن حسن بن علی بن ابی‌طالب در چهارم ربیع‌الثانی سال ۱۷۳ق، در مدینه و همزمان با امامت امام موسی کاظم (ع) و حکومت هارون الرشید، متولد شد. پدر وی عبدالله بن علی قافه و مادرش دختر اسماعیل بن ابراهیم بوده که با نام هیفاء شناخته می‌شود. آشکار است که نسب عبدالعظیم مشهور به شاه عبدالعظیم به امام علی (ع) می‌رسد.

نیاکان این حضرت به ترتیب عبارتند از:

عبدالله بن علی: پدر عبدالعظیم، عبدالله نام داشت و مادرش، فاطمه دختر عقبة بن قیس بود.
علی بن حسن: نام جد نخست عبدالعظیم، علی و لقب او «سدید» است. وی در دوران عباسیان دستگیر و سپس در زندان درگذشت.
حسن بن زید: جد دوم عبدالعظیم، حسن نام داشت. وی تنها فرزند پسر زید بود که از بزرگان عصر خودش به‌شمار می‌رفت.
زید بن حسن بن علی بن ابیطالب: جد سوم عبدالعظیم، زید فرزند بزرگ حسن بن علی است که او را به بزرگواری، پرهیزکاری و نیکوکاری توصیف کرده‌اند.

همسر و فرزندان شاه عبدالعظیم

عبدالعظیم حسنی دو فرزند به نام‌های محمد و ام سلمه داشت که مادرشان و همسر عبدالعظیم، خدیجه، دختر قاسم بن حسن بن زید بن حسن مجتبی (پسرعموی پدرش که در تجریش تهران به نام امامزاده قاسم مدفون است) و عموی شاه عبدالعظیم بوده است.

زندگی در دوران بنی عباس

عبدالعظیم در دوران حکومت بنی عباس و در زمانی که شیعیان به شدت سرکوب می‌شدند، می‌زیست و مدت زمان زیادی مورد تعقیب بود. این در حالی بود که در دوران زندگی در مدینه، بغداد و سامرا تقیه پیشه کرده و عقیده خود را آشکار نمی‌کرد با این حال باز هم متوکل و معتز او را از دشمنان خود می‌دانسته و مورد غضب قرار دادند.

مهاجرت به ایران

بنا بر روایات تاریخی عبدالعظیم برای زیارت قبر امام رضا (ع) به خراسان آمده و سپس به قصد زیارت حمزه بن موسی به ری رفت و در همانجا سکنی گزید و مخفی شد. در برخی دیگر از روایات نیز آمده که عبدالعظیم حسنی به امر امام هادی (ع) و برای حفظ جان و فرار از عباسیان به ری هجرت کرد.

شاه عبدالعظیم در ری در خانه مردی شیعه ساکن شده و در سرداب به عبادت می‌پرداخت و مخفیانه به زیارت مقبره حمزه بن موسی بن جعفر می‌رفت. حضور او در ری کم کم به گوش شیعیان رسیده و نزد شیعیان ری محترم ومحبوب شد.

وفات شاه عبدالعظیم

در ۱۵ شوال سال ۲۵۲ ه. ق. عبدالعظیم در زمان امامت علی النقی (ع) و خلافت عباسیان رحلت فرمود. بنا بر یک روایت که نجاشی نقل می‌کند؛ عبدالعظیم حسنی بیمار شده و از دنیا رفته است. اما بنا بر روایتی دیگر شاه عبدالعظیم به شهادت رسیده و زنده به گور شده است که البته شواهد تاریخی موثقی در مورد آن وجود ندارد


زیارتگاه شاه عبدالعظیم

محدث نوری نقل می‌کند که یکی از شیعیان پس از دیدن پیامبر در خواب که از دفن شدن یکی از اولادش در باغ سیب عبدالجبار خبر می‌دهد، باغی را خریده و وقف دفن عبدالعظیم حسنی و دیگر شیعیان می‌کند. از این رو به آرامگاه شاه عبدالعظیم "مسجد شجره" یا "مزار نزدیک به درخت" نیز می‌گویند.

روایات بسیاری است مبنی بر اینکه زیارت حرم شاه عبدالعظیم بسیار ثواب دارد. نقل است از شیخ صدوق که امام هادی (ع) فرمود: ثواب زیارت قبر عبدالعظیم که نزد شماست مانند کسی است که قبر حسین بن علی (ع) را زیارت کرده است.

حرم شاه عبدالعظیم در جنوب تهران و در شهر ری واقع شده و به عنوان آثار ملی ثبت شده است.

فضایل عبدالعظیم حسنی

حضرت عبدالعظیم به تقوا پیشگی و درستکاری معروف بود. محدث نوری از صاحب بن عباد نقل می‌کند که: عبدالعظیم مردی پارسا، معروف به امانت، صداقت در گفتار، عالم به امور دین، قائل به توحید و عدل و دارای احادیث بسیار بود. همچنین علامه حلی از او به عنوان عالیم پرهیزکار یاد می‌کند.

عبدالعظیم حسنی از نظر مقام علمی نیز در مرتبه بالایی بوده و نقل شده است که امام هادی (ع) به ابوحماد رازی فرمودند: چنانچه در امور دینی در (تشخیص) حلال و حرام، مسئله‌ای بر تو دشوار شد، از عبدالعظیم بن عبدالله حسنی سؤال کن و سلام مرا به او برسان.

همچنین در گفتگویی که میان امام هادی و شاه عبدالعظیم صورت گرفته و به "حدیث عرض دین" معروف است، امام هادی به عبدالعظیم حسنی می‌فرماید: یا اباالقاسم! تو به حق، ولی ما هستی... تو همان دینی را که پسندیده خداست، از ما گرفته‌ای... خداوند تو را با گفتار ثابت در دنیا و آخرت تثبیت کند.

آثار و نوشته‌ها

احادیث بسیاری از ایشان در متون روایی آمده است که از امام جواد (ع) و امام هادی (ع) روایت می‌کند. عده‌ای از بزرگان شیعه احادیثی را از عبدالعظیم حسنی روایت کرده‌اند و شیخ صدوق، مجموعه روایات وی را با عنوان «جامع اخبار عبدالعظیم» گردآوری کرده است. آثاری که از خود حضرت عبدالعظیم حسنی مانده عبارتند از:

خطب امیرالمؤمنین
الیوم و اللیلة
انتشار ۱۷۹ حدیث با واسطه و بی واسطه از علی بن موسی الرضا، محمد تقی، علی النقی


حضرت عبدالعظیم حسنی، شخصیتی بزرگ از نظر علمی و دینی بوده است که به اندازه کافی شناخته نشده است و جا دارد که محققان علوم دینی و تاریخی بیشتر به ایشان پرداخته و فضایلش را به جوانان بشناسانند.

منبع: مجله ستاره