عاقبت غیبت کننده در قیامت و روش های ترک آن

غیبت کردن به معنی گفتن بدی‌های یک فرد در جمعی که او در آن حضور ندارد به کار می‌رود. اصطلاح دیگری که معادل این معنای غیبت است، پشت سر کسی بدگویی کردن یا پشت سر کسی حرف زدن است. غیبت آسیب‌رسان و بسیار مخرب است. غیبت، چه عمدی و چه سهوی، آسیب‌های فراوانی به دنبال دارد. به جای اینکه درمورد آدمها و پشت سر آنها حرف بزنیم، باید با خود آنها حرف زده و مشوقشان باشیم.

غیبت چیست؟
حقیقت و معنای غیبت بر اساس آن چه از روایات استفاده میشود، این است که چیزی درباره ی برادر مسلمان و مؤمن خود نزد مردم بگویی که اگر به گوش او برسد، دل تنگ شود و به آن راضی نباشد. فرق نمیکند که آن بدی در بدن او باشد، مانند اینکه بگویی: فلان کس کوتاه قد یا بلند قد یا سیاه چهره است، یا در نسب او باشد، مانند اینکه بگویی: او پسر فلان حمّال یا فلان فاسق است; یا در صفات و افعال او باشد، مانند اینکه بگویی: فلانی بداخلاق است یا بخیل و متکبّر است و مسایل دیگر که منسوب به او باشد و اگر به بدی یاد شود، ناراحت میشود.

بیماری که مخصوص جسم نیست.خیلی از مردم بدون آنکه زیاد متوجه باشند دچار بیماری های روحی و عادات غلطی در زندگی هستند که از نظر اسلام بسیار نهی شده است. غیبت کردن یکی از همین رفتارهای ناپسند بوده که این روزها بسیار فراگیر شده است. غیبت از جمله گناهانی است كه علاوه بر جنبه حق اللهی، جنبه حق الناسی هم دارد.

احادیث بزرگان درباره غیبت کردن:
غیبت کردن یکی از گناهان بزرگ و مورد نکوهش خداوند می باشد و مجازات سختی را برای غیبت کننده در نظر گرفته اند، ائمه طاهرین علیهم السلام نیز نسبت به این گناه زشت، انذار داده اند.


در زیر چند حدیث از کلام معصومین(علیهم السلام) درباره غیبت تقدیم می شود

پيامبر صلى الله عليه و آله:
هَلْ تَدْرُونَ مَا الْغِيبَةُ قَالُوا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ ذِكْرُكَ أَخَاكَ بِمَا يَكْرَهُ قِيلَ أَ رَأَيْتَ إِنْ كَانَ فِي أَخِي مَا أَقُولُ قَالَ ص إِنْ كَانَ فِيهِ مَا تَقُولُ فَقَدِ اغْتَبْتَهُ وَ إِنْ لَمْ يَكُنْ فِيهِ فَقَدْ بَهَتَّه‏
آيا مى دانيد غيبت چيست؟ عرض كردند: خدا و پيامبر او بهتر مى دانند. فرمودند: اين كه از برادرت چيزى بگويى كه دوست ندارد. عرض شد: اگر آنچه مى گويم در برادرم بود چه؟ فرمودند: اگر آنچه مى گويى در او باشد، غيبتش كرده اى و اگر آنچه مى گويى در او نباشد، به او تهمت زده اى. ( مجموعه ورام ج 1 ، ص 118)

امام على عليه السلام:
اَلسامِعُ لِلغيبَةِ كَالمُغتابِ؛
شنونده غيبت، مانند غيبت كننده است. (تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 221 ، ح 4443)

پيامبر صلى الله عليه و آله:
مَنْ تَطَوَّلَ عَلَى أَخِيهِ فِي غِيبَةٍ سَمِعَهَا فِيهِ فِي مَجْلِسٍ فَرَدَّهَا عَنْهُ رَدَّ اللَّهُ عَنْهُ أَلْفَ بَابٍ مِنَ الشَّرِّ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَة
هر که در مجلسی بشنود که از برادرش غیبت می شود و آن غیبت را از او دفع کند خداوند هزار باب بدی را در دنیا و آخرت از او دفع می کند. (من لا یحضره الفقیه ج4)

حضرت محمد (ص):

هرکه مرد یا زن مسلمانی را غیبت کند ، خداوند تعالی چهل روز و شب نماز و روزه او را قبول نکند ، مگر اینکه کسی که غیبتش را نموده از وی در گذرد. (جامع الاخبار صفحه ۱۰۹)

حضرت علی (ع):

دردناکترین مردم ( در قیامت ) غیبت کننده است. (غررالحکم جلد ۲ صفحه ۳۸۱ حدیث ۲۹۱۱)


عذاب غیبت کننده:
غیبت کردن در آخرت نیز پی آمدهایی در بردارد و کسانی که به این رفتار ناپسند دامن زنند گرفتار عذاب دردناک الهی می شوند.

در برخی روایات هم آمده است كه در روز قیامت غیبت كننده گوشت خود را می خورد.

مرحوم شیخ صدوق به سند خود از امام علی(ع) نقل ٌمی كند كه در ضمن موعظه های خود به نوف البكالی فرمود:"... از غیبت دوری كن، زیرا غیبت نان و خورش سگهای آتش است. ای نوف! دروغگوست كسی كه فكر می كند حلال زاده است در حالی كه گوشت های مردم را با غیبت كردن می خورد." در روایت دیگری از پیامبر اكرم(ص) آمده است كه :" كسی كه فرد مسلمانی را غیبت كند، روزه اش باطل گردد و وضویش شكسته شود و در قیامت در حالی محشور می شود كه از دهانش بویی بدتر از مردار به مشام می رسد، به طوری كه اهل قیامت از بوی او در عذاب خواهند بود."


همچنین انس بن مالك به نقل از رسول خدا(ص) می گوید:" در شب معراج بر قومی گذر كردم كه روی خود را با چنگال خویش خراش می دادند. از جبرئیل پرسیدم: اینها چه كسانی هستند؟

گفت: اینها كسانی هستند كه غیبت مردم را می كردند و آبروی مردم را می بردند."

كسی كه تلاش می كند عیب های پوشیده مردم را برملا كند، خداوند او را رسوا خواهد كرد. چنان كه امام صادق(ع) به نقل از رسول خدا(ص) فرمود:" ای كسانی كه به زبان اسلام آورده اید و ایمان به قلب شما وارد نشده است! مسلمانان را سرزنش نكنید! و عیب های پوشیده آنها را جستجو نكنید! زیرا كسی كه پوشیده های آنها را جستجو كند، خداوند پوشیده هایش را جستجو كند، افتضاح نماید، اگر چه در خانه اش باشد."

فردی كه عیب های پوشیده مردم را افشا می كند؛ چون مردم ناموس الهی اند، هتك حرمت الهی كرده است. پس در این عالم و آن سرا رسوا خواهد شد.

عذاب برای شنونده غیبت:
غیبت گناهى است كه غیبت كننده به تنهایى نمى‏تواند آن را انجام دهد. پس شنونده غیبت در تحقق این گناه سهیم است؛ مگر آن كه با غیبت كننده مخالفت كند و او را از غیبت باز دارد و در جایى كه نمى‏تواند با او مخالفت نماید و او را از غیبت منع كند باید از شنیدن غیبت خوددارى نماید و در قلب خویش با غیبت كننده مخالف باشد.

پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) فرمودند:
«مَن رَدّ الخَلایق عَن عَرض اَخیهِ بِالغیبِ كانَ حَقاً عَلى اللَّه اَن یرد عَن عِرضِهِ یَومَ القیامة.(1)
كسى كه مردم را از تعرض به آبروى برادرش در غیاب او باز دارد بر خداوند است كه در روز قیامت آبروى او را نگه دارد.»

روش های جلوگیری از غیبت کردن:
برای درمان این بیماری از دو راه علم و عمل باید استفاده نمود.

درمان علمی این گناه آن است كه شخص در عواقب این گناه فکر کند و این عواقب را با آنچه از این گناه عایدش می شود، مقایسه كند، از این مقایسه تشویق می شود كه این عمل را ترك كند؛ زیرا او با این گناه از چشم مردم می افتد، رسوای دو عالم میشود و بغض و كینه و دشمنی ایجاد می كند.

راهکار آیت الله بهجت برای درمان اخلاق زشت غیبت کردن، به ویژه برای کسانی که این کار برایشان به صورت یک عادت درآمده این است که قبل از هر چیز بر زبان و صحبت هایشان نظارت دقیق داشته باشند و از دوستانی که آنها را به غیبت تشویق می کنند و همچنین از مجالسی که به نظر می رسد برای غیبت آماده شده اند، پرهیز کنند. راه دیگر ایشان، توجه به این نکته است که غیبت کردن یکی از نشانه های ناتوانی، فقدان شخصیت و عقده خود کم بینی است. فرد با غیبت کردن، پرده از این صفات خود برمی دارد و قبل از اینکه شخصیت اجتماعی دیگری را بشکند، شخصیت خودش را درهم می شکند. و موجبات سلب اعتماد دیگران را فراهم می آورد.

همچنین غیبت کننده باید به این نکته توجه کند که نیروهای انسان محدود است؛ بنابراین اگر نیرویی را که برای ریختن آبروی اشخاص و شکستن موقعیت اجتماعی آنها صرف می کند، در رقابت های صحیح و سازنده به کار بگیرد، در زمان کوتاهی از رقیبان خود پیشی می گیرد بدون اینکه ضربه ای بر افراد وارد کند. (کتاب در محضر حضرت آیت ا... العظمی بهجت - ص 19)

دیگر راه های جلوگیری از غیبت:
۱. دانش خود را زیاد کنید
۲. از افرادی که در مورد دیگران صحبت می‌کنند دوری کنید
۳. به اماکنی که در آنجا غیبت می‌شود نروید
۴. سوالات هدایت‌کننده به سمت غیبت نپرسید
۵. به محض شروع غیبت آن را متوقف کنید
۶. بگذارید دیگران بدانند که شما تلاش می‌کنید که غیبت نکنید
۷. سیاست یادآوری به یکدیگر برای پرهیز از غیبت را امتحان کنید
۸. سکوت؛ راه امن
۹. کسانی را که از شما غیبت کرده‌اند، ببخشید
۱۰. مرگ را به یاد آورید

ذکر برای جلوگیری از غیبت کردن:
روزی یکی از اولیاء به الیاس و خضر علیهم السّلام شکایت کرد که مردم بسیار غیبت می کنند و حال آن که غیبت از گناهان کبیره است و هر چقدر آن ها را نصیحت می کنم و از غیبت کردن منع می نمایم سخن مرا نمی شنوند و آن عمل قبیح را ترک نمی کنند.

حضرت الیاس علیه السّلام فرمود: چاره این کار آن است که هر کس وارد مجلس شد به او بگو که بگوید: «بِسمِ الله الرَّحمنِ الرَّحیمِ وَ صَلّی اللهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ» که در این صورت خداوند ملکی را بر اهل آن مجلس موکّل می گرداند که هرگاه کسی شروع به غیبت نماید آن ملک او را از آن باز دارد و از حق تعالی سؤال نماید تا آن قوم را از غیبت کردن نگاه دارد.

حضرت خضر علیه السّلام فرمود: چون کسی در وقت بیرون رفتن از مجلس بگوید «بِسمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ وَ صَلّی الله عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ» حق تعالی ملکی را می فرستد تا آن که نگذارد که اهل آن مجلس غیبت او را نمایند.

در چه شرایطی غیبت کردن جایز است؟

سؤال: آیا غیبت کردن مسئول اداره و یا کارمندى که خلافى مرتکب شده، جایز است؟
پاسخ: اگر به قصد نهى از منکر باشد و اثر داشته باشد، لازم است

سؤال:در مورد غیبت از فاسق، لطفا فاسق را به صورت کامل معرفی کنید؟
پاسخ: فاسق کسی است که مرتکب معصیت بشود و غیبت هر فاسقی جایز نیست مگر متجاهر به فسقی باشد که در خصوص همان امر غیبت او اشکال ندارد

سؤال: می خواستم بدانم اگر شخصی نظر ما را در مورد اخلاقیات و خصوصیات شخص دیگر بپرسد، جواب دادن به آن غیبت محسوب می‌شود؟
پاسخ: اگر در مورد مشورت است برای امر مهمی مانند ازدواج یا مشارکت و امثال آنها، غیبت جایز است.

سؤال: لطفا توضیح کاملی در مورد غیبت بفرمائید؟
پاسخ:غیبت غیر فاسق حرام است و غیبت فاسق در آنچه به آن تجاهر دارد جایز است.


پی نوشت:
۱. وسائل الشیعه، ج۷، ص۳۴۲.
۲. عرفان و عبادت، ص۳۵۵.