سودای عربستان در رقابت با ایران در زمین عراق

سفر نخست‌وزیر عراق به ایران در حالی انجام شد که بغداد در روزهای گذشته میزبان هیأت اقتصادی بزرگی از ریاض به منظور انجام توافقات اولیه در خصوص تأمین برق و فرآورده‌های نفتی این کشور بود.

این در حالی است که تا پیش از این، ایران، تأمین کننده برق عراق به شمار می‌رفت. البته اظهارات اخیر وزیر برق عراق مبنی بر تداوم خرید گاز و برق این کشور از ایران حداقل تا زمان خودکفایی این کشور دو تا سه سال آینده، فرضیه شکل‌گیری جبهه‌ای عربی - عراقی در برابر ایران را نامحتمل می‌کند.

با این وجود، نباید از اهرم‌های عربستان برای گسترش نفوذ در عراق غافل شد؛ چراکه عراق از منظر سعودی‌ها در منظومه امنیت قومی و عربی عربستان قرار دارد. اگرچه داوود الجمیلی، رئیس اتاق بازرگانی و تجارت ملی عراق در گفتگو با نشریه میدل ایست در خصوص اقدامات اخیر سعودی‌ها اظهار داشته که هدف عربستانی‌ها تصرف کشور عراق است و آنها می‌خواهند با فروش کالاهای خود به عراق، این کشور را صاحب شوند.

در واقع، ناکامی عربستان در خصوص مناقشات سوریه و یمن موجب شد تا این کشور نیم نگاهی به همسایه شمال شرقی خود داشته باشد و مجموعه اقدامات اقتصادی، عمرانی و فرهنگی را در دستور کارش قرار دهد.

این در حالی است که رویکردهای ریاض در سال‌های اخیر در همراهی با سیاست‌های مداخله‌گرایانه آمریکا در عراق و حمایت‌های گسترده مالی و نظامی این کشور از تروریست‌ها و گروه‌های تکفیری، نه تنها چهره ناخوشایند و نامعتبری را از این کشور در اذهان عمومی منطقه ایجاد کرده، بلکه موجب شده شتاب یکباره این کشور به سوی عادی سازی رابطه با بغداد و انجام اقدامات سازنده در این کشور با تردیدهایی مواجه شود.

بهره‌گیری از مؤلفه‌های اقتصادی و کمک مالی به عراق در مناطق سنی نشین این کشور و همچنین انجام اقدامات عمرانی که در نهایت منجر به گشایش روابط دیپلماتیک سعودی‌ها با بغداد در سال ۲۰۱۵ و باز شدن مرزهای دو کشور به روی هم و انجام پروازهای متعدد از مرزهای هوایی یکدیگر شد، اگر فرض شود که صرفاً در نتیجه فشارهای آمریکا بر کشورهای عربی برای عادی سازی روابط با بغداد این چرخش دیپلماتیک روی نداده باشد، محصول پیگیری سیاست‌های توسعه‌طلبانه این کشور جهت محدود کردن نفوذ ایران و کشاندن عراق به سمت جبهه کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و تکیه بر جایگاه هژمونیک منطقه غرب آسیا است، لذا بر همین اساس، عربستان تلاش می‌کند تا نفوذ خود را از طریق همکاری با دیگر بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای گسترش داده و در مقابل محور مقاومت، موازنه سازی کند.

سرمایه‌گذاری در بصره و اجرای طرح‌های پتروشیمی در این شهر، احیای زمین‌های بدون کشت مناطق مرزی با آب‌های زیرزمینی و ایجاد زمین‌های زراعی و راه‌اندازی لوله‌های نفت عراق به دریای سرخ، ساخت شهر ورزشی در عراق از جمله فعالیت‌های عربستان در عراق در حوزه اقتصادی و عمرانی است که ریاض در همین راستا انجام داده است.

البته این کشور به جز بکارگیری اهرم مالی و اقدامات عمرانی، از پتانسیل بالقوه روابط دوستانه با کردها و سنی‌های عراق نیز بهره گرفت تا بتواند از این رهگذر مناسباتش را با دیگر گروه‌های حاضر در عرصه سیاست عراق گسترش دهد و از طریق مؤلفه‌های فرهنگی نیز بستر نفوذ هر چه بیشتر خود را در این کشور حداقل در درازمدت پیگیری کند.

انجام گفت‌وگوهای دوجانبه میان محمد بن سلمان و حیدر العبادی و همچنین مقتدی صدر نیز که در ادامه پروژه نفوذ عربستان در عراق دنبال شده هم موید این موضوع است که این کشور قصد دارد ضمن تقویت پیوندهای مذهبی با عراق، از میزان نفوذ ایران در این کشور بکاهد.

اما علیرغم این اقدامات و تجدیدنظر عربستان در سیاست خارجی خود در قبال عراق، نمی‌توان پیشینه فعالیت‌های توسعه‌طلبانه عربستان را نادیده گرفت. تا پیش از این، حکومت عربستان در خلال سال‌های پس از سرنگونی رژیم بعث عراق و جنگ کویت و حتی سال‌های حضور امریکایی‌ها در عراق برای جلوگیری از قدرت گرفتن شیعیان در این کشور رویکرد تهاجمی نسبت به بغداد داشت و از طرق مختلف به مداخله در امور این کشور می‌پرداخت.

اقدام در راستای عدم تثبیت قدرت سیاسی در عراق و ایجاد موج بی‌ثباتی در این کشور از طریق حمایت از بقایای نیروهای بعث، گروه‌های تکفیری و جریان‌های معارض در مقابل قدرت‌گیری گروه‌های شیعی، مداخله در انتخابات عراق برای روی کارآمدن گروه‌های سنی، از جمله اقدامات ریاض بوده تا با ممانعت از شکل‌گیری هلال شیعی در منطقه به رهبری ایران، میزان نفوذ این کشور در عراق نیز کاهش دهد.

این در حالی است که به اذعان عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق در سفر به ایران، کمک‌های ایران به عراق برای مقابله با تروریسم موفقیت‌آمیز بوده به طوری که صلح و ثبات را در عراق به ارمغان آورده است.

در همین راستا ایران علاوه بر حمایت از عراق در تأمین امنیت این کشور در منطقه در راستای ارتقای مبادلات تجاری دو کشور به سطح ۲۰ میلیارد دلار در سال، توافق برای احداث راه‌آهن شلمچه به بصره تلاش کرده و به منظور تأسیس شهرک‌های صنعتی مشترک با عراق و بازسازی و احیای صنایع عراق ناشی از جنگ با داعش توافقاتی را با بغداد انجام داده است.

این در حالی است که ایران با وجود سابقه جنگ تحمیلی در دوره زمامداری حزب بعث، هیچگاه موضع تهاجمی در قبال عراق اتخاذ نکرده و همواره بر پیوندهای فرهنگی، اقتصادی، امنیتی، دیپلماتیک و ایدئولوژیک میان دو کشور تاکید می‌کند.