چرا بورس‌های کالا در دنیا مقبولند؟

بررسی روند توسعه بورس‌های کالایی به خصوص در کشور‌های در حال توسعه بیانگر توجه ویژه به کارکرد‌های این بورس در ساماندهی و تنظیم بازارهاست. آمار‌ها از رشد فزاینده بورس کالا در کشور‌هایی همچون چین و هند حکایت دارد.

بورس کالا چیست؟

بورس کالا بازاری است که در آن، فروشندگان و خریداران متعدد بر مبنای قوانین و رویه‌های بورس به داد و ستد قرارداد‌های مرتبط با کالا می‌پردازند. در کشور‌های توسعه یافته و در تعداد روز افزونی از کشور‌های در حال توسعه، چنین بورس‌هایی معمولا به عنوان سکویی برای معاملات قرارداد‌های آتی یا قرارداد‌های استاندارد سلف (قرارداد‌های سلف) عمل می‌کنند.

سایر کشور‌های در حال توسعه، بورس کالا ممکن است به شیوه‌های بسیار متنوعی عمل کند تا تجارت در بخش کالا را تحریک نماید. این کار ممکن است از طریق استفاده از ابزار‌هایی به جز قراداد‌های آتی از قبیل: معاملات نقدی یا آنی برای تحویل فوری، قرارداد‌های سلف بر مبنای رسید انبار و یا معامله موافقتنامه‌های خرید مجدد برای تأمین مالی انجام شود. همچنین ممکن است همچون ترکیه، بخش تمرکز بورس‌ها بر اهداف مالیاتی با ثبت شفاف معاملات نیز بیش از بورس سایر کشور‌ها باشد.

چرا بورس‌های کالا سودمندند؟ این بورس‌ها چه کارکردی دارند؟

براساس تحقیقات و گزارش‌های بین المللی، سودمندی بورس‌های کالا در توانایی نهادی آن‌ها برای حذف یا کاهش هزینه‌های سنگین معاملات نهفته است که اغلب بر دوش دستاندرکاران زنجیره عرضه در کشور‌های درحال توسعه سنگینی می‌کند.

بورس کالا هزینه‌های معامله را با ارائه خدمات ارزانتر از هزینه‌هایی که در صورت اقدام در خارج از چارچوب نهادی بورس کالا بر آن‌ها تحمیل می‌شود کاهش می‌دهد. از جمله می‌توان به هزینه‌های مرتبط با یافتن خریدار یا فروشنده مناسب، مذاکره بر سر شرایط قرارداد، تأمین منابع مالی برای معاملات، مدیریت اعتبارات، نقدینگی و انتقال محصولات و داوری در بحث‌های میان طرف‌های قراردادی اشاره کرد؛ بنابراین با کاهش هزینه‌های طرف‌های یک معامله بالقوه، بورس کالا می‌تواند تجارت را تحریک کند.

علاوه بر این، بورس‌های کالایی می‌توانند به تولید، انبارسازی، بازاریابی و فرآوری محصولات مختلف به خصوص کالا‌های کشاورزی کمک کنند و عملکرد کلی صنعت را بهبود ببخشند. دقیقاً به دلیل این مزیت هاست که اقتصاد‌های در حال گذار و در حال توسعه که دارای بخش کشاورزی بزرگی هستند در سال‌های اخیر از توسعه بورس‌های کالا استقبال کرده اند.

به طور مشخص یک بورس کالا میتواند یک یا چند نوع کارکرد بالقوه داشته باشد و اینکه در عمل چه کارکردی دارد به ماهیت بورس و شرایط محلی بستگی دارد. برای بورس‌هایی که معاملات نقدی یا فعالیت‌های پشتیبانی ارائه می‌کنند، کارکرد نهادی بورس کالا در تسهیل معامله، یعنی گرد هم آوردن خریداران و فروشندگان و سپس تحمیل چارچوبی از قوانین که اعتماد مورد نیاز برای معامله را ایجاد می‌کند، آشکار می‌گردد. رویه‌های قدرتمند نظارت بر این معاملات می‌تواند به بهبود کارایی و زیرساخت‌های بازار‌های نقدی کالا نیز منجر شود (مثلا از طریق ارتقای زیرساخت‌های انبارداری و پشتیبانی مورد تأیید بورس، پذیرش مشخصات کیفی تعریف شده بورس در میان دست اندرکاران بازار و کاهش سطح نکول از طریق میانجی گری بورس در تسویه و بستن قرارداد ها).

بورس‌های کالایی که ابزار‌هایی همچون قرارداد‌های سلف و آتی را ارائه می‌کنند، ابزاری برای مدیریت ریسک ناشی از نوسانات قیمت کالا را نیز در اختیار دست اندرکاران این بخش قرار می‌دهند. این مسئله اهمیت زیادی دارد؛ چون قیمت‌های جهانی کالا اغلب در دوره‌های کوتاه نوسانات بسیار شدیدی دارند و گاهی ظرف یک سال، بیش از ۵۰ درصد نوسان دارند. این ابزار‌های پوششی می‌تواند اطمینان بیشتری را درباره چرخه کشت و کار برای تولیدکنندگان ایجاد کند و در عین حال، به فراورندگان، معامله‌گران و خریداران امکان دستیابی به توافقی سودآور را فرآهم می‌نماید.

این مسئله به فعالان بخش کالا امکان میدهد تا به سرمایه گذاری‌هایی بپردازند که منافع بلندمدت تری را در پی دارد و به تولیدکنندگان امکان می‌دهد محصولات سودآورتر و در عین حال پرریسک تری را تولید کنند. حتی در مواجهه با کاهش بلندمدت قیمت کالا‌های خود، توانایی پوشش ریسک نوسانات کوتاه مدت‌تر قیمتها، فرصتی در اختیار تولیدکنندگان قرار میدهد تا بتوانند برنامه تولید محصول خود را اصلاح کرده و سبد ریسک خود را متنوعتر کنند.

در نهایت در مواردی که معاملات نقدی، سلف و آتی در بورس کالا رخ می‌دهد، اطلاعات قیمتی ناشی از این معامله (راهکار موسوم به کشف قیمت) نیز کارکرد اقتصادی حیاتی را ایفا می‌کند. از آنجا که قیمت‌های بورس نمایانگر اطلاعات بازار است، این قیمت‌ها بازتاب دقیق وضعیت واقعی عرضه و تقاضا هستند.

این مسئله علایم قدرتمندی را ارسال میکند که به دست اندرکاران بازار امکان میدهد در زمینه تولید، خرید و سرمایه گذاری آگاهانه تصمیم بگیرند. علاوه بر این، دسترسی به یک مرجع قیمت بیطرف و معتبر می‌تواند بر نابرابری‌های اطلاعاتی که اغلب به زیان فعالان کوچکتر یا فعالانی که از ارتباطات کمتری برخوردارند، غلبه کند.