آثار روانی سرطان والدین بر فرزندان نوجوان

سودابه بساک‌نژاد دانشیار گروه روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز با اشاره به مطالعات صورت گرفته در خصوص آثار روانی بیماری سرطان والدین بر فرزندان نوجوان آن‌ها، اظهارکرد: بروز بیماری سرطان در یکی از اعضای خانواده، می‌توان مشکلی اساسی برای ساختار خانواده به شمار آورد که تمام اعضای خانواده را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بیماری والد؛ نقش‌ها، الگو‌های تعاملی و روابط اعضای خانواده را تغییر داده و منجر به سازمان‌دهی مجدد خانواده و سازگاری با موقعیت جدید می‌شود.

وی بیان کرد: در سال ۲۰۱۹ بیش از یک میلیون و ۷۰۰ مورد جدید سرطان و نزدیک به ۶۰۶ هزار نفر مرگ ناشی از سرطان در ایالت متحده گزارش شد. آمار ابتلا به سرطان در زنان نیز طی سال‌های اخیر ثابت، ولی در مردان ۲ درصد کاهش داشته است. همچنین تخمین زده شده که ۴ تا ۱۵ درصد کودکان در کشور‌های در حال توسعه با یک والد مبتلا به بیماری مزمن از جمله سرطان، زندگی و استرس روانی را تجربه می‌کنند. همین طور بالای ۲ میلیون کودک زیر سن ۱۸ سال با والد سرطانی زندگی می‌کنند و این کودکان با واکنش شدید هیجانی برای جدایی از مادرشان مثل عصبانیت، اضطراب، گیجی، غمگینی و ترس مواجه می‌شوند.

این دانشیار گروه روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: درک بیماری سرطان برای بیمار و خانواده بسیار ناخوشایند و نگران‌کننده است. بر اساس مدل خانواده - بیماری، نوجوان دارای والد بیمار، استرس روانی بالایی را تجربه می‌کند که ناشی از کیفیت پایین شیوه‌های فرزندپروری والد بیمار و کاهش سطح دلبستگی والد است. این‌ها نیز شانس بروز انواع مشکلات جسمانی مثل بیماری‌های روان تنی و سوماتیزه شدن و مشکلات اجتماعی - هیجانی مانند انزوای اجتماعی و نگرانی را در فرزندان افزایش می‌دهند و نوجوانانی که درگیر بیماری والد می‌شوند، مراحل رویارویی با تشخیص اولیه سرطان والد، انکار بیماری سرطان در والد، توجه به سرطان به عنوان بیماری مخرب و احساس خشم و در نهایت پذیرش و سازگاری با بیماری والد را سپری می‌کنند.

وی افزود: نوجوانان دختر به ویژه دارای مادر مبتلا به سرطان در وهله اول مشکلات روانشناختی مثل استرس، اضطراب، ترس از مرگ، باور‌های غیرمنطقی و احساس سرزنش به خود را تجربه می‌کنند. اغلب نوجوانان، درگیر مراقبت از والد بیمار می‌شوند و مشکلاتی ناشی از پذیرش مسئولیت و ایفای نقش والدینی را نیز تجربه می‌کنند. واژه ایفای نقش والدینی زمانی آغاز می‌شود که کودک در خانواده نیاز‌های خویش را قربانی حمایت و مراقبت از والد بیمار و نگهداری از خواهر و برادرانش می‌کند.

بساک‌نژاد با بیان این‌که در چنین شرایطی والدین نمی‌توانند مسئولیت جسمانی و هیجانی خانواده را به عهده بگیرند و این وظایف را به فرزند خود محول می‌کنند، افزود: ‎یافته‌های محققین بهداشت روانی در ایران و جهان نشان می‌دهد که بیماری سرطان والد، یک شمشیر دو لبه است. از یک سو برای فرزندان درد و رنج و نگرانی و از سوی دیگر حمایت و استقلال و همدلی را به همراه دارد. هر چند مشکلات روانشناختی دختران کمتر است، زیرا به دلیل وابستگی عاطفی به مادر بیمار و پذیرش مسئولیت خانواده احساس می‌کنند که می‌توانند نقش مثبتی برای مادرشان در زمان بیماری ایفا کنند؛ بنابراین به نظر می‌رسد که فرزندان بیماران سرطانی، به ویژه مادر با چالش بزرگی روبه‌رو هستند.

وی در ادامه با اشاره به راهبرد‌هایی که می‌توانند برای بهبود وضعیت نوجوانان دارای والد سرطانی در پیش گرفت، گفت: خدمات بهداشتی در دنیا هر چند به رویارویی بیماران سرطانی با بیماری به خوبی پرداخته، ولی درباره خانواده آن‌ها کمتر کار شده است. مواردی که در ادامه به آن اشاره می‌کنم، به نظر می‌رسد که می‌توانند در دستورات درمانی و بهداشتی بیمار مبتلا و خانواده آن‌ها مدنظر قرار گیرد؛ اول این‌که درباره بیماری به کودک و نوجوان توضیح داده شود و این کار می‌تواند با استفاده از فیلم‌های آموزشی و بروشور‌های اطلاعاتی صورت بگیرد، همچنین از نوجوانان خواسته شود تا والد را تحت حمایت قرار دهند و این امر آن‌ها را برای مشکلات بزرگ‌تر آماده می‌کند.

این دانشیار گروه روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز افزود: پذیرش و مسئولیت برای نوجوان با دشواری همراه است و گاهی نوجوان از تقسیم کار و مسئولیت‌های محوله اطلاعی ندارد و در این‌جا مشاورین و مددکاران می‌توانند وی را آگاه ساخته و اطلاعات لازم را در اختیار او قرار دهند. همچنین از دیگر اقدامات این است که به مادر بیمار و فرزند نوجوان آموزش داده شود تا بتوانند با برگزاری دورهمی‌های خانوادگی، اوقات مفرح‌تری را کنار هم بگذرانند. ضمن این که ترجیحا موارد درمانی والد برای نوجوان توضیح داده شود تا بداند با چه رویداد‌هایی درباره مادرشان روبه‌رو هستند.

وی گفت: همچنین برای همراهی در محیط بیمارستان، مجوز به نوجوان داده شود تا در صورت صلاحدید خود و عدم احتمال خطر بتواند پیگیر درمان والد خود شود و او را در پیروی از دستورات بهداشتی یاری دهد. استقلال و همدلی نوجوان نیز می‌تواند نقش موثری در کاهش نگرانی‌ها و مشکلات روانشناختی ناشی از بیماری در والد و فرزندان بگذارد.