یک قلیان و هزار اما و اگر

تبیان: ماجرای ممنوعیت مصرف قلیان که در یکی دو سال گذشته حاشیه های بسیاری را به همراه خود داشت به 7-6 سال پیش باز می گردد. زمانی که مجلس وقت «آیین‌نامه ممنوعیت استعمال و عرضه سیگار و سایر مواد دخانی در اماکن عمومی» را به تصویب رساند. بر اساس ماده 1 این قانون، به منظور حفظ حقوق افراد جامعه و تامین سلامت آنها در برابر زیان ها و بیماری های ناشی از استعمال دخانیات، استعمال هر نوع سیگار و سایر مواد دخانی در اماکن مسقف به هر نحو ممنوع شده بود.


در تبصره 1 این ماده تعریف اماکن عمومی محیط‌های مسقف بود که محل استفاده و مراجعه عمومی‌ مردم می‌باشد از قبیل اماکن متبرکه و مقدسه، مساجد، مصلی‌ها، کارخانجات، بیمارستان‌ها، سالن‌های نمایش، سینماها، سالن مهمانخانه‌ها (هتل‌ها) و مهمان سراها و ... که مسئولان این اماکن عمومی بر اساس تبصره 2 موظف شدند تابلوی ممنوعیت مصرف دخانیات را به تعداد مناسب در محل‌هایی که قابل رویت باشد نصب نمایند و ممنوعیت استعمال دخانیات در اماکن‌ عمومی را یادآور شوند.


در ماده دو این آیین نامه هم آمده بود که وزارتخانه ‌های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان‌ صدا و سیما و سایر دستگاه‌های فرهنگی و شهرداری‌ها موظفند به منظور جلوگیری از اعتیاد جوانان و تبیین زیان‌های جانی، بهداشتی، اجتماعی و مالی ناشی از مصرف دخانیات از هرگونه اقدامی که موجب تبلیغ، تشویق یا تحریک افراد به استعمال یا مصرف بیشتر دخانیات شود، جلوگیری نموده ‌و نسبت به تهیه برنامه‌های منظم و منسجم فرهنگی و تبلیغی مناسب در زمینه تبیین مضرات و تقبیح مصرف مواد دخانی برای همگان به ویژه جوانان اقدام نمایند و همچنین برای حسن اجرای ‌این قانون اقدامات لازم را به عمل آورند. هیئت وزیران هر شش ماه یک ‌بار گزارش چگونگی اجرای ‌این قانون را از سازمان‌های مربوط دریافت خواهد کرد.


در این قانون نامی از قهوه خانه‌ها برده نشده بود و این مسئله باعث شد که روند سرو قلیان در قهوه خانه‌های ادامه پیدا کند. در این میان اما مصرف قلیان در سفره خانه‌ها به خصوص از سوی زنان با اعتراضاتی روبرو بود و اداره اماکن مصرف قلیان را برای دختران و زنان تنها ممنوع کرد اما باز هم قل و قل قلیان در سفره خانه‌ها برقرار بود اما نه به راحتی.


مدیران صنف قهوه خانه‌ها که دل خوشی از این اعمال محدودیت‌ها نداشتند، در پاییز سال 90 پس از اعتراضات پیاپی قهوه خانه‌داران، وزرای عضو کمیسیون امور اجتماعی و دولت بنا بر پیشنهاد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و به استناد ماده (18) قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات، آیین‌نامه اجرایی قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات را اصلاح نمود، تصویب خروج نام قهوه‌خانه از شمول این قانون در تاریخ 17/8/1390 به تایید رییس‌جمهوری هم رسید.


انتشار این خبر اعتراضات بسیاری را در پی داشت و برخی قانونی شدن مصرف قلیان در سفره خانه‌ها را اتفاقی تأسف برانگیز تلقی می‌کردند. البته در روزهایی که هیئت دولت بر دفاع خود بر مصرف قلیان اصرار می‌ورزید، وزیر بهداشت در موضع‌گیری جدی گفت: «با مصوبه قلیان‌ها و خروج قهوه‌خانه‌ها از شمول آیین‌نامه اجرایی قانون جامع کنترل و مبارزه با دخانیات نه تنها موافق نیستیم، بلکه با آن مخالفیم.»


* اما و اگرهای قلیانی


اما و اگرها بر سر بودن یا نبودن قلیان در قهوه خانه ادامه پیدا کرد و دامنه اعتراض‌ها به دیوان عالی عدالت اداری رسید تا اینکه سرانجام 18 بهمن 1391 رأی دیوان عدالت اداری در ابطال مصوبه دولت مبنی بر خروج قهوه‌خانه‌ها از زمره اماکن عمومی منتشر شد. این پرونده با شکایت دبیر کل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات کشور مفتوح شد که در آن خواستار ابطال مصوبه شماره 165394/ت45944ک ـ 21/8/1390 وزرای عضو کمیسیون امور اجتماعی و دولت الکترونیک شده بود و در نهایت هیئت عمومی دیوان عدالت اداری، رأی به ابطال این مصوبه داد.


دبیر کل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ایران در لایحه تقدیمی خود و در تبیین خواسته اعلام کرده بود که: «خبر آزادی مصرف دخانیات در قهوه‌خانه‌ها از سوی دولت مغایر با ماده 18 و 13 قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات، مصوب مجلس شورای اسلامی و ماده 7 آیین‌نامه اجرایی آن و ماده 8 معاهده جهانی کنترل دخانیات است.»


* یک قلیان و هزار سودا


با تغییرات اجتماعی فرهنگی که از اواخر دهه هفتاد و اوایل دهه هشتاد ایجاد شد، در دوره کمبود امکانات تفریحی و گذران اوقات فراغت جوانان تفریح جدیدی را برگزیدند که بر خلاف تصورشان بی ضرر نبود. از سال‌های آخر دهه هفتاد بود که قلیان‌هایی که تا چند وقت پیش ابزار دست کهن‌سالان بود که در موقع کسالت پکی به آن می‌زدند، به دست دختران و پسران جوان افتاد و دیگر بسیاری از دختران و پسران پایتخت برای گذران اوقات فراغتشان به فرحزاد و کن و دربند می‌رفتند تنها برای اینکه بتوانند در کنار چای، کامی هم از قلیان بگیرند و در اندیشه خودشان خوش بگذرانند. آن روزها اما کسی از مضرات دود قلیان خبر نداشت و جوانان ادعا می‌کردند قلیان اعتیاد ندارد!


چند سال پس از آغاز موج گسترش قلیان در شهرها بود که رسانه‌ها عوارض قلیان را اعلام کردند و گفتند که به رغم تصورات قلیان نه تنها اعتیاد آور است، بلکه مضرات یک پک از آن برابر با ده نخ سیگار است.

برخی از پژوهشگران مصرف قلیان را یکی از مهم‌ترین دلیل بروز سکته مغزی در جوانان کمتر از سی سال دانسته‌اند با اینکه بر اساس حکم عالی عدالت اداری از این پس مصرف قلیان در قهوه خانه‌ها به صورت قانونی ممنوع شده است اما باید منتظر ماند و دید آیا قانون ممنوعیت قلیان این بار هم به دست فراموشی سپرده می‌شود و قل و قل قلیان‌ها در سفره خانه‌ها ادامه پیدا می‌کند یا خیر.