چک‌ های برگشتی دوام نیاوردند!

تازه‌ترین گزارش‌ها از تحولات گردش چک نشان می‌دهد که مهرماه امسال بالغ بر ۹.۹ میلیون فقره چک مبادله شده که در مقایسه با ماه قبل تا ۸.۳ درصد افزایش دارد. همچنین مجموع مبلغ چک‌های مبادله شده به ۶۱ هزار میلیارد تومان می‌رسد که رشد ۴.۳ درصدی دارد.

در این دوره در استان تهران بالغ بر ۳.۵ میلیون فقره چک به مبلغی حدود ۳۶ هزار میلیارد تومان مبادله شده است که با سهم ۳۵.۴ درصدی در بین تمامی استان‌ها بالاترین حد را به خود اختصاص داده است.

اما از چک‌های مبادله شده بخشی وصول و بخشی برگشت می خورد. آمار از این حکایت دارد که در مهرها از کل چک‌های مبادله شده حدود ۸.۴ میلیون فقره به مبلغی بیش از ۴۸ هزار میلیارد تومان وصول شده است. چک‌های وصولی از نظر تعداد ۸.۲ درصد و از لحاظ مبلغ تا پنج درصد نسبت به شهریور ماه افزایش دارد. در همین دوره حدود ۱.۶ میلیون فقره چک با مبلغی بیش از ۱۳ هزار میلیارد تومان برگشت خورده است. چک‌های برگشتی از نظر تعداد ۹ درصد و از لحاظ مبلغ ۱.۸ درصد رشد دارد.

این در حالی است که آمارهای شهریور نشان از تغییر روند افزایشی چک‌های برگشتی داشت که البته به دنبال کاهش مبادلات ثبت شده بود. در این ماه حدود بر ۹.۱ میلیون فقره چک به مبلغی بیش از ۵۸ هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان مبادله شده بود که از نظر تعداد نسبت به مردادماه تا ۶.۷ درصد و مبلغی تا ۶.۲ درصد کاهش داشت.

چک‌های وصولی بالغ بر ۷.۷ میلیون فقره از مجموع چک‌های مبادله شده را تشکیل دادند که این رقم حدود ۶.۵ درصد در مقایسه با مردادماه کاهش دارد. از سوی دیگر چک‌های وصولی مبلغی حدود ۴۶ هزار میلیارد تومان بوده که در یک دوره یک ماهه تا ۵.۹ درصد کاهش نشان می‌داد.

در مجموع در شهریورماه در کل کشور ۸۴.۴ درصد از کل تعداد چک‌های مبادله‌ای و ۷۸.۲ درصد از کل مبلغ چک‌های مبادله‌ای وصول شد. همچنین در رابطه با برگشت چک‌های مبادله شده بالغ بر ۱.۴ میلیون فقره چک به مبلغی بیش از ۱۲ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان برگشت خورد که تعداد چک‌های برگشتی ۷.۵ درصد و مبلغ آن تا ۷.۲ درصد کاهش داشت.

اما در مهرماه با افزایش مبادلات چک از لحاظ تعدادی و مقداری بار دیگر آمار چک‌های برگشتی نیز رشد کرد. آنطور که بانک مرکزی اعلام کرده است دلیل اصلی برگشت چک‌ها همچنان به روال قبل به کسری موجودی و به عبارتی بی‌پولی حساب‌ها برمی‌گردد.

بر این اساس از مجموع ۱.۶ میلیون فقره چکی که در مهرماه برگشت خورده بالغ بر ۱.۵ میلیون فقره و مبلغی نزدیک به ۱۲ هزار و ۶۰۰ میلیون تومان آن به دلیل کسری یا فقدان موجودی است. در مجموع از نظر تعدادی ۹۷.۲ درصد و از لحاظ مبلغ تا ۹۶.۴ درصد از کل چک‌های برگشتی به دلیل کسری یا فقدان موجودی ثبت شده‌اند.

کسری موجودی در حالی عامل عمده چک‌های برگشتی است که قرار بود تا با راه اندازی سامانه صدور یکپارچه الکترونیکی دسته‌چک (صیاد) امکان استعلام سوابق صادر کننده چک برای طرف دریافت کننده فراهم شود که این امتیاز می توانست موجب آگاهی در دریافت چک و به دنبال آن کاهش چک‌های برگشتی شود اما همچنان اتصال تمامی بانک‌ها به سامانه صیاد کامل نشده و البته گزارشی از سوی بانک مرکزی در رابطه با آخرین وضعیت راه اندازی این سامانه و عمومی شدن آن در شبکه بانکی اعلام نشده است.

در سامانه صیاد علاوه بر مواردی نظیر ایجاد شفافیت اطلاعاتی و ایجاد محدودیت برای صدور چک‌های بلامحل، تدابیری جهت ارتقای ضرایب امنیتی چک نیز در نظر گرفته شده است. ضمن آن‌که بررسی صلاحیت دارنده دسته‌چک و همچنین ایجاد شفافیت اطلاعاتی و جلوگیری از سوءاستفاده‌ به منظور اختصاص دسته‌چک به متقاضیان فاقد صلاحیت از دیگر قابلیت‌های سامانه‌های نظارتی مرتبط بوده و عملیاتی شدن کامل این سامانه‌ها می‌تواند موجب ایجاد شفافیت اطلاعاتی از طریق برپایی نظام استعلام همگانی شده و انتظار می‌رود با تکمیل این سامانه، سهم چک‌های برگشتی در نظام پرداخت کشور به‌طور قابل ملاحظه‌ای کاهش یابد.

با این حال طی سال‌های اخیر اقداماتی در رابطه با ساماندهی چک انجام شده است. در کنار تکمیل زیرساخت پردازش و پذیرش الکترونیکی چک، پیاده‌سازی کامل سامانه‌های نظارتی مرتبط نظیر سامانه چک برگشتی، سامانه مرکز کنترل و نظارت اعتباری (مکنا) و به‌خصوص سامانه صدور یکپارچه الکترونیکی دسته‌چک (صیاد)با هدف ایجاد زمینه نظارت مؤثر بر سازوکار صدور دسته چک در دستور کار بانک مرکزی قرار گرفته است.