گنبد سلطانیه، میراث جهانی یونسکو در ایران

«گنبد سلطانیه» بزرگترین گنبد آجری جهان است که قدمتی بیش از ۷۰۰ سال دارد. این گنبد به دستور «اُلجایتو» پادشاه ایلخانان در پایتخت وقت، یعنی شهر سلطانیه در مدت زمان ۱۰ سال ساخته شده است. طراحی این گنبد را فضل الله همدانی وزیر معروف ایلخانان بر عهده داشته است.

این گنبد زیبا توسط معماری به نام سید علی شاه به همراه سه هزار کارگر بنا شده است. بعد از اتمام ساخت، کار تزیین بنا آغاز شده و سه سال زمان می‌برد. این بنا شامل ۸ ایوان و ۸ مناره است که گفته می‌شود از ۸ در بهشت (ابواب البر یا درهای نیکی) الگو گرفته‌ است. این بنا باشکوه‌ترین ساختمان شیوه آذری ایران است که در کنار آن آرامگاه سلطان محمد خدابنده (اُلجایتو) ساخته شده‌ است.

از کل مجموعه بزرگ سلطانیه که شامل بیمارستان، خانقاه و میانسرای آن بوده، تنها گنبدخانه و آرامگاه اُلجایتو بر جای مانده‌ است. میان سرای نام برده شاید به اندازه دو برابر میدان نقش جهان بوده‌ است. فضای تربت خانه‌ها بعدها به آن افزوده شده‌است. برخی عقیده دارند که اُلجایتو این بنا را به آرامگاه امامان شیعه اختصاص داده بود و قصد داشت تا پیکر امام علی (ع) و امام حسین (ع) را به این محل انتقال دهد که با مخالفت علمای شیعه مواجه شد.

کار بازسازی گنبد سلطانیه از سال ۱۳۴۸ آغاز شده و تا امروز در بیش از ۹ دوره مورد بازسازی قرار گرفته است. گنبد سلطانیه در سال ۱۳۸۴ به عنوان هفتمین اثر ایرانی در فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو به ثبت رسید.