همه چیز درباره آفلاتوکسین

انتشار خبرهای منفی در حوزه غذای مردم طی ماه‌های گذشته التهاب و استرس زیادی را برای آحاد جامعه برجای گذاشته است. متأسفانه هنوز مردم از اخبار منفی کیک آلوده به قرص رهایی نیافته بودند که خبر آلودگی شیر به آفلاتوکسین ها آن‌ها را غافلگیر کرد. البته به نظر می‌رسد ریشه این‌گونه اخبار و جریان سازی‌ها دارای مشخصه‌ای است که می‌توان آن را در زمره جنگ اقتصادی دشمن قرارداد. بااین‌وجود وظیفه رسانه‌هاست که در چنین شرایطی به شرح واقعیت‌ها بپردازند، اینکه شیر به‌عنوان یک ماده غذایی ضروری برای سلامت این‌گونه مورد هجوم و تاخت‌وتاز قرار می‌گیرد آیا طبیعی است یا خیر؟ یا اینکه قصد ضربه به‌سلامت مردم و تخریب بازارهای صادراتی دارد بحثی است که دیدگاه کارشناسان آن را معلوم می‌کند.

مجله دنیای تغذیه در راستای رسالت خود به‌عنوان یک نشریه مرجع در این خصوص با گزارش ذیل سعی در روشن نمودن افکار عمومی در خصوص آفلاتوکسین نموده است. امید است مفید فایده واقع شود.

آفلاتوکسین را بیشتر بشناسیم

آفلاتوکسین که به‌عنوان یک سم سرطان‌زا شناخته می‌شود؛ در غذاهای معمولی ازجمله بادام‌زمینی و کره بادام‌زمینی، انواع آجیل و ذرت یافت می‌شود و در مناطقی از جهان مانند آسیا و آفریقا بیشترین خطر را دارد؛ که بر اساس مطالعه‌ای در سال 2016 در هیچ زمانی مایکوتوکسین‌ها به این اندازه در آسیا مشکل‌ساز نبوده‌اند.

گونه‌هایی از قارچ‌ها که منجر به تولید آفلاتوکسین می‌شوند در خاک‌ها رشد می‌کنند و در شرایط مناسب مانند رطوبت و درجه حرارت بالا، مواد غذایی را دچار فساد می‌نمایند.

درواقع حداقل 30 نوع مختلف از مایکوتوکسین های سمی وجود دارند که محققان قادر به شناسایی آن هستند. در این میان آفلاتوکسین B1 سمی‌ترین نوع آن است که قادر به ایجاد مشکلات بهداشتی مانند بیماری‌های کبد، پاسخ‌های خود ایمنی، مشکلات گوارشی، سرطان و حتی مرگ می‌باشد. تحقیقات نشان داده است مصرف آفلاتوکسین از طریق مواد غذایی یکی از علل عمده بیماری کبدی (به‌ویژه نوع کارسینوم هپاتوسلولار) در برخی کشورها مانند چین و آفریقا است. در این مقاله خواهیم خواند که برای جلوگیری از ابتلا به آفلاتوکسین چه‌کاری باید انجام داد و خطر ابتلا به علائم ایجادشده (مانند آلرژی و خستگی) را چگونه می‌توان کاهش داد؟ آفلاتوکسین از طریق غذاهای در دسترس به‌خصوص دانه‌ها و حبوبات وارد بدن می‌شود، بنابراین اولین گام، تغییر رژیم غذایی است.

ثانیاً، بعضی مکمل‌ها قادر هستند بدن را نسبت به سم‌زدایی از آفلاتوکسین مقاوم کنند و مصونیت در برابر اثرات آن را افزایش دهند.

انواع آفلاتوکسین و خطرات ناشی از آن‌ها

حدود 300 مایکوتوکسین و 100000 نوع گونه قارچی شناسایی‌شده‌اند که حداقل 30 نوع از این مایکوتوکسین ها نقش مهمی در ایجاد مسمومیت دارند. ازنظر شیمیایی، آفلاتوکسین نوعی "مایکوتوکسین" است که توسط دو نوع از گونه‌های مختلف قارچ‌ها به نام آسپرژیلوس فلاووس (Aspergillus flavus) و آسپرژیلوس پارازیتیکوس (Aspergillus parasiticus) تولید می‌شود. این قارچ به‌طور طبیعی در سراسر جهان به‌ویژه در مناطق با آب‌وهوای مرطوب و گرم و همچنین در بیشتر مواد غذایی انسان متمرکزشده‌اند.

هرچند انواع مختلفی از کپک‌ها و قارچ‌ها وجود دارند که می‌توانند در غذا رشد کنند، اما آفلاتوکسین ها نسبت به سایر سموم توجه بیشتری را به خود جلب کرده است، زیرا مطالعات شواهدی روشن از توانایی بالقوه این قارچ برای ایجاد اثرات سرطان‌زایی پیداکرده‌اند. مطالعات انسانی، مصرف آفلاتوکسین با افزایش خطر بیماری‌های خاص و علائم خطرناک را ثابت می‌کند. حتی در طی 100 سال گذشته جمعیت بزرگی از دام‌ها (گاو، اردک، مرغ و غیره) به علت آلودگی مواد غذایی به‌ویژه آرد بادام‌زمینی یا پنبه‌دانه جان خود را ازدست‌داده‌اند.

چهارترکیب شیمیایی مختلف بانام‌های آفلاتوکسین B1، B2، G1 و G2 وجود دارد. در میان این چهارترکیب، آفلاتوکسین B1 قوی‌تر و شایع‌تر است. آفلاتوکسین G1 و G2 متابولیزه نمی‌شوند، درحالی‌که آفلاتوکسین B1 و B2 پس‌ازاینکه توسط انسان و سایر پستانداران به مصرف برسند، در کبد به آفلاتوکسین M1 و M2 متابولیزه می‌شوند که دارای خطر بالقوه سرطان‌زایی هستند؛ بر همین اساس می‌توانند به شیر منتقل شوند و شیر منبع انتقال آفلاتوکسین نوع M باشد.

با توجه به اکثریت تحقیقاتی که بر روی آفلاتوکسین ها در سراسر جهان صورت گرفته است B1 به‌طور طبیعی حدود 70 تا 95 درصد مجموع کل مسمومیت آفلاتوکسینی را تشکیل می‌دهد و در مقایسه با سایر آفلاتوکسین ها بسیار سمی و حتی از طریق پوست انسان قابل‌نفوذ است. سمیت آفلاتوکسین B2 به‌مراتب کمتر است و 15درصد مجموع کل آفلاتوکسین ها را به خود اختصاص می‌دهد. سازمان بین‌المللی تحقیقات سرطان، آفلاتوکسین B1 را به‌عنوان "عامل سرطان‌زایی گروه اول" که قادر به افزایش خطر ابتلا به سرطان است، طبقه‌بندی می‌کند. مطالعات نشان داده است که استنشاق غبارات حاصل از این سم سبب بروز سرطان ریه می‌شود.

علائم آفلاتوکسین و خطرات بهداشتی ناشی از آن

آلرژی و عدم تحمل غذایی، تخریب بافت‌هایی مثل کبد و کلیه و اختلال در عملکرد هضم و جذب، ریسک بالای سرطان کبد و هپاتیت ب، بیماری‌های کبدی، تهوع، درد شکمی، احتباس آب، پولموناری، کما و مرگ از دستاوردهای آفلاتوکسین می‌باشد. قرار گرفتن در معرض طولانی‌مدت آفلاتوکسین یک عامل خطر عمده برای سرطان است که باعث بروز زخم‌های کبدی، از دست دادن مواد مغذی، التهاب دستگاه گوارش و سایر مشکلات جدی می‌شود که می‌تواند منجر به مرگ شود. حتی میزان کم آفلاتوکسین در مواد غذایی نیز می‌تواند موجب گسترش و ایجاد مشکلات مرتبط شود. شدت آفلاتوکسین به عواملی مانند میزان و مدت تماس، کیفیت کلی رژیم غذایی افراد، وضعیت سلامتی و قدرت سیستم ایمنی بدن و سیستم گوارش بستگی دارد.

آلودگی آفلاتوکسین معمولاً از 2 طریق اتفاق می‌افتد:

افرادی که یک‌باره به مقدار زیاد در معرض آفلاتوکسین قرار می‌گیرند و مسمومیت منتج به سرطان را تجربه می‌کنند.

افرادی که به‌آرامی و در طول زمان با مقادیر کمتری از آن مواجه می‌شوند. مسمومیت حاد آن نسبتاً نادر اما خطرناک‌تر است و می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند سرطان کبد، اختلالات روانی، واکنش‌های گوارشی و خونریزی شود.

مقررات مربوط به آفلاتوکسین

آفلاتوکسین ها از سال 1970 تاکنون مسئله تغذیه و خوراک بوده است اما اولین تلاش جهانی برای تنظیم قوانین مرتبط با آن‌ها در سال 2003 صورت گرفت و بیش از 100 کشور شروع به اجرای قوانین مربوط به آفلاتوکسین‌ها کردند. سازمان غذا و دارو در بسیاری از کشورها قوانینی برای محدود کردن مواجهه با آفلاتوکسین‌ها وضع کرده است. بر این اساس حداکثر میزان قابل‌قبول کل آفلاتوکسین ها برای مواد غذایی ppb 5 دوز مجاز این سم در مواد غذایی می‌باشد تا بتواند میزان افلاتوکسین موجود در غذا را کنترل کند.

چگونگی اجتناب از خوردن آفلاتوکسین و تحت تأثیر قرار دادن آن:

گروه علوم زیستی و بیوتکنولوژی در دانشگاه دوگانکوک در کره جنوبی آزمایش‌هایی را انجام داد تا اثرات سوء جذب، جوانه زدن و تخمیر سویا را بر سطح آفلاتوکسین B1 آزمایش کند. آن‌ها دریافتند که این فرایندها به‌طور فراوانی سطح آفلاتوکسین را کاهش می‌دهد. اما فرایندهای حرارتی در دمای بین 100 تا 150 درجه سانتی‌گراد با مدت‌زمان بالا، به دلیل تخریب ویتامین‌ها و توانایی تغییر دیگر مواد مغذی موجود در غذا راه‌حل مطلوبی نخواهد بود.

برخی مطالعات نشان داده‌اند که دو عمل خیساندن و تخمیر غلات و آجیل می‌توانند حضور آفلاتوکسین را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهند. خیساندن دانه‌های ذرت موجب می‌شود که آفلاتوکسین در بخش‌های مختلف دانه قرار گیرد؛ به صورتی که 40 درصد آفلاتوکسین موجود در مرحله خیساندن دانه‌ها از بین می‌رود. همچنین آسیاب کردن دانه‌های مرطوب باعث می‌شود عصاره دانه که محتوی مواد پیش ساز و تشکیل‌دهنده آفلاتوکسین است، خارج شوند.


مکمل‌هایی که می‌توانند میزان آفلاتوکسین را پایین بیاورند:

بنابر گزارشات سازمان صنایع غذایی و کشاورزی با مصرف مکمل‌های زیر می‌توان اثرات سم‌زدایی را افزایش و کبد را پاک‌سازی کرد:

ویتامین A: بررسی اثر ترکیبات غذایی بر روی خاصیت سرطان‌زایی آفلاتوکسین ها نتایج منطقی و جالبی را مشخص می‌کند، بدین ترتیب که اگر رژیم غذایی ازنظر چربی‌ها و لیپید فقیر باشد برای رشد و گسترش سرطان مناسب است. ازآنجایی‌که ویتامین A جزء ویتامین‌های محلول در چربی می‌باشد این مطلب به‌طور کامل‌تری تأیید می‌شود.

ویتامین D: بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که مایکوتوکسین ها موجب کاهش مقاومت استخوان‌ها می‌شوند. همچنین خاصیت ارتجاعی استخوان‌ها را نیز افزایش می‌دهند. آفلاتوکسین ها باعث کاهش میزان فسفر و کلسیم خون می‌شوند و ثابت‌شده است که این کاهش بستگی به جیره غذایی ندارد. بر اساس مشاهدات مطالعات مختلف اثرات سوء آفلاتوکسین‌ها با کمبود ویتامین D رابطه متقابلی دارد.

ویتامین‌های گروه B: تیامین و ویتامین‌های گروه B سنتز آفلاتوکسین را تحریک می‌کنند، ولی ریبوفلاوین (B2) و پیریدوکسین (B6) در این امر دخالتی نداشته و مؤثر نیستند.

ویتامین‌های E و C به‌عنوان یک آنتی کسیدان تأثیر قابل‌توجهی بر رشد میسلیوم های قارچی از خود نشان نمی‌دهند اما همراه با تتراکلریدکربن (عامل محرک تولید آفلاتوکسین) نه تنها اثر مهارکنندگی بر تولید آفلاتوکسین نداشته‌اند؛ بلکه افزایش قابل‌توجهی را در تولید آفلاتوکسین نشان داده‌اند. البته در رابطه با ویتامین C در بررسی‌های انجام‌شده توسط برخی از محققین نتایج متفاوتی حاصل‌شده است.

راهکارهایی برای جلوگیری و کاهش مصرف آفلاتوکسین:

دانه‌ها و آجیل‌ها را برای مدت‌زمان طولانی نگهداری نکنید. سعی کنید آن‌ها را به‌طور ایده آل در عرض 1-2 ماه مصرف کنید.

سعی در خرید تازه‌ترین مواد غذایی داشته باشید. ایده آل ترین روش ممکن، خرید محصولاتی است که در نزدیکی محل زندگی ما تهیه می‌شوند و زمان چندانی برای انتقال و توزیع آن‌ها سپری نمی‌گردد. این امر به‌ویژه در خصوص آجیل‌ها بسیار حائز اهمیت است.

برای جلوگیری از رشد کپک‌ها و قارچ‌ها دردانه‌ها، ذرت و آجیل آن‌ها را در مکان‌های خشک و سرد ذخیره کنید.

قبل از غذا خوردن، جوانه دانه‌ها و حبوبات را بشویید! این گام آسان که زمان زیادی را صرف نمی‌کند باعث کم شدن سموم آفلاتوکسینی و قارچ‌ها می‌شود.

شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد خوردن سبزیجاتی مانند هویج و کرفس باعث کاهش اثرات سرطان‌زایی آفلاتوکسین‌ها و کمک به پاک کردن کبد می‌شود.

کلروفیلین و کلروفیل: مطالعات نشان می‌دهد که مکمل‌های کلروفیلین و کلروفیل به کاهش قابلیت بیولوژیکی آفلاتوکسین‌ها کمک می‌کنند.

زغال چوب فعال: جالب است بدانید که زغال چوب فعال می‌تواند به آفلاتوکسین متصل شود و راحت‌تر آن را از بدن خارج کند.

نحوه آلودگی موادغذایی با آفلاتوکسین

دکتر پیمان غلام نژاد ؛ کارشناس مسئول آزمایشگاه کنترل مواد غذایی دانشگاه علوم پزشکی ایران
سموم قارچی به مواد سمی گفته می‌شود که توسط کپک‌ها تولیدشده و سبب ایجاد اثرات سوء در بدن انسان می‌شوند. در اثر نگهداری نامناسب مواد غذایی ازجمله نگهداری در محل مرطوب، مواد غذایی مستعد کپک زدن می‌شوند. بعضی از کپک‌ها توانایی ایجاد سمومی رادارند که سبب آسیب به ارگان‌های بدن انسان شده یا سرطان‌زا می‌باشند. بنابراین سلامت محصولات کشاورزی به‌سلامت دام و محصولات با منشأ دامی منتهی می‌شود. معمولاً تولیدکنندگانی که به دلیل دارا بودن گواهی‌های سلامت به این موضوع اهمیت می‌دهند فقط از مزارع مورد تأیید، غذای دام‌های خود را تهیه می‌کنند یا شیر و گوشت موردنیاز جهت تولید فراورده‌های بعدی را فقط از دامداری‌های معتبر تهیه می‌کنند.

استفاده از خوراک دام کپک‌زده در تغذیه دام منتهی به وجود سم آفلاتوکسین در شیر دام می‌شود که سمی خطرناک و سرطان‌زا می‌باشد. امروزه تولیدکنندگان بزرگ لبنیات صنعتی جهت سهولت دریافت شیر خام، تأمین‌کنندگان خود را ارزیابی و معمولاً از تعداد اندکی از دامداری‌های صنعتی خرید شیر خام خود را انجام می‌دهند. مبادله با تعداد کمتر تأمین‌کننده، خطر ایجاد مشکلات حقوقی در بازار تجاری را کاهش و خطر عدم انطباق ویژگی‌های شیر دریافتی با قوانین ملی را به حداقل می‌رساند. در این دامداری‌ها معمولاً تغذیه دام‌ها به‌صورت اصولی و صنعتی انجام‌شده و دام هاتحت نظر دامپزشک هستند.

بنابراین احتمال استفاده از علوفه نامناسب و غذای کپک‌زده و درنتیجه ورود سم آفلاتوکسین به شیر در دامداری‌های صنعتی کمتر است. کارخانه‌های تحت نظارت سازمان غذا و دارو به‌صورت دوره‌ای شیر خام دریافتی را جهت انجام آزمون اندازه‌گیری میزان آفلاتوکسین به آزمایشگاه ارسال می‌کنند درحالی‌که این کار در مورد شیرهای تولیدشده در دامداری‌های سنتی صورت نمی‌پذیرد. در کشور ما سازمان غذا و دارو متولی کنترل کیفیت محصولات خوراکی صنعتی می‌باشد و با کنترل محصولات عرضه‌شده در سطح بازار در حد توان در جهت افزایش سطح سلامت مصرف‌کنندگان تلاش می‌نماید.

دکتر امید سبزواری، دکترای تخصصی سم‌شناسی مولکولی در گفت‌وگو با ایسنا: ضمن تشریح موضوع سم آفلاتوکسین در مواد غذایی به‌ویژه شیر، گفت: مردم باید به وزارت بهداشت به‌عنوان ارگان و سازمان تأمین‌کننده سلامت اعتماد داشته باشند و وزارت بهداشت نیز جهت اطمینان خاطر مردم استنادات و ارزیابی‌های روتین محصولات غذایی را اطلاع‌رسانی کند.

ضمن تشریح و بررسی علمی موضوع سم آفلاتوکسین در مواد غذایی به‌ویژه شیر، اظهار کرد: ماتریکس‌های مختلف غذایی با احتمال آلودگی مواجه هستند و شیر نیز به‌عنوان یکی از ارزشمندترین مواد غذایی از این مسئله مستثنی نیست.

وی بابیان اینکه در کشورهای مختلف استاندارد و سقف مجازی برای وجود انواع سموم در مواد غذایی ازجمله آفلاتوکسین‌های B1 و M1 تعیین‌شده است، گفت: در ایران نیز حد مجاز سخت‌گیرانه‌ای برای آفلاتوکسین M1 تعیین‌شده و حداکثر مجاز آن در شیر یک‌دهم ppb یعنی یک‌دهم قسمت در یک میلیارد تعیین‌شده است.

وی بابیان اینکه آلوده بودن یا نبودن شیر به خوراک دام و وضعیت بهداشتی مراکز جمع‌آوری شیر بستگی دارد، گفت: در کشور ما حدود 900 مرکز جمع‌آوری شیر و 400 کارخانه تولید شیر پاستوریزه وجود دارد که قاعدتاً همه مراکز جمع‌آوری شیر از کیفیت عملکردی یکسانی برخوردار نیستند، بنابراین وظیفه دستگاه‌های نظارتی، ارزیابی دقیق عملکرد مراکز مختلف جمع‌آوری شیر و کارخانه‌های تولید شیر پاستوریزه به‌منظور کسب اطمینان از سلامت محصولات آن‌ها با نظارت و نمونه‌برداری ادواری از سطوح تولید و عرضه و سنجش باقیمانده آلاینده‌ها و همچنین مقدار سم آفلاتوکسین است. درمجموع ماتریکس‌های مختلف غذایی مستعد رشد سم آفلاتوکسین بوده که باید با رعایت اصول بهداشتی و استانداردها از بروز آلودگی در آن‌ها پیشگیری شود.

پروتکل‌های نظارتی استاندارد برای تضمین سلامت مواد غذایی

این متخصص سم‌شناسی مولکولی بابیان اینکه مسئولیت تأمین سلامت شیر و گوشت خام بر عهده سازمان دامپزشکی کشور و تضمین‌کننده سلامت محصولات غذایی فرآوری شده مانند مواد گوشتی فرآوری شده و همچنین شیر پاستوریزه بر عهده وزارت بهداشت است، ادامه داد: سازمان دامپزشکی و وزارت بهداشت پروتکل‌های نظارتی استانداردی برای ارزیابی، نمونه‌برداری و تضمین سلامت مواد غذایی در سراسر کشور دارند که بر مبنای آن از محصولات غذایی نمونه‌برداری و آزمایش می‌کنند. به‌عنوان نمونه در مورد شیر علاوه بر توجه به حد مجاز آفلاتوکسین، باقیمانده سایر مواد نیز کنترل می‌شود. وی تأکید کرد: برای کلیه مواد غذایی مصرفی، استاندارد مشخصی برای باقیمانده مواد و حد مجاز سموم تعریف‌شده که همگی در پروتکل تست سلامت آن‌ها باید بررسی و ارزیابی ‌شوند. تمامی این پروتکل‌ها در داخل کشور لازم‌الاجراست و مطمئناً از سوی وزارت بهداشت و سازمان دامپزشکی نیز رعایت می‌شود.

نتایج یک پروژه محدود تحقیقاتی قابل‌تعمیم به‌کل کشور نیست

وی با تأکید بر اینکه بررسی سلامت شیر در پروژه‌ای تحقیقاتی محدود، به‌کل کشور قابل‌تعمیم نیست، درعین‌حال در رابطه با انعکاس چنین مطالبی از رسانه ملی عنوان کرد: آیا مطالعه به‌صورت کشوری و بر مبنای اصول علمی تبیین شده و تعداد کافی نمونه و روش نمونه‌گیری معتبر انجام‌شده است؟ آیا یافته‌ها با رعایت اصول آماری و تفسیر علمی، قابل‌تعمیم به‌کل کشور است؟ یک مطالعه‌ نظام‌مند باید بر اساس برنامه‌ای از پیش تعریف‌شده و نمونه‌برداری اصولی از سطح عرضه، کارخانه‌های تولید شیر پاستوریزه و مراکز جمع‌آوری شیر خام طراحی و با استفاده از روش‌های آزمون معتبر و استاندارد سنجیده شود.

سبزواری با تأکید بر اینکه نظارت و ارزیابی سلامت مواد غذایی جزو وظایف ارگان‌های نظارتی است، گفت: بااین‌حال مسئولیت تولید محصولات و مواد غذایی سالم و استاندارد نیز بر عهده تولیدکنندگان است؛ به‌عبارت‌دیگر تولیدکننده باید مطمئن باشد که محصول سالمی وارد بازار می‌کند و دستگاه‌های نظارتی نیز باید به وظایف ارزیابی و نظارتی خویش برای اطمینان از سلامت مواد غذایی عرضه‌شده در سطح جامعه بپردازند.

وزارت بهداشت گزارش ارزیابی‌های نظارتی را منتشر کند

وی ادامه داد: اگرچه طی سال کارشناسان و اساتید دانشگاه در قالب برخی پروژه‌های تحقیقاتی اقدام به بررسی و ارزیابی مقطعی و محدود نمونه‌های مواد غذایی می‌کنند، اما نهادهای نظارتی همچون سازمان دامپزشکی و وزارت بهداشت نیز موظف‌اند در تمام طول سال و بر اساس برنامه‌های منظم و تدوین‌شده نمونه‌برداری را در سراسر کشور انجام داده و آنالیز نمایند. رئیس انجمن علمی سم‌شناسی با اشاره به وجود حدود 900 مرکز جمع‌آوری شیر در کشور، اظهار کرد: می‌توان با انجام طرح‌های تحقیقاتی جامع و نمونه‌برداری سراسری از کل کشور، ضمن انجام مطالعات جامع، آنالیز و ارزیابی خطر، نتایج قابل‌اطمینانی را استخراج کرد. وی انتشار مستندات علمی و گزارشات استخراج‌شده از ارزیابی‌های نظارتی از سوی وزارت بهداشت را اقدامی مؤثر جهت افزایش اعتماد و اطمینان مردم نسبت به‌سلامت مواد غذایی عنوان کرد و گفت: وزارت بهداشت قطعاً این گزارش‌ها را در اختیار دارد و می‌تواند در اختیار مردم و رسانه‌ها قرار دهد.

سبزواری در ادامه بابیان اینکه مردم باید به وزارت بهداشت به‌عنوان ارگان و سازمان تأمین‌کننده سلامت اعتماد داشته باشند، اظهار کرد: وزارت بهداشت نیز باید برای اطمینان خاطر مردم استنادات علمی، داده‌ها و برنامه ارزیابی‌های روتین محصولات و مواد غذایی سطح عرضه را اطلاع‌رسانی کند تا مردم از سلامت مواد غذایی سالم در بازار مطمئن باشند.

وی بابیان اینکه شیر یک ماده غذایی کامل و لازم برای رشد کودک و حفظ سلامتی سایر افراد جامعه است، گفت: محروم شدن مردم از یک ماده غذایی مهم تبعات جبران‌ناپذیری را برای سلامتی به دنبال خواهد داشت.

این عضو هیات علمی دانشگاه در خاتمه با تأکید بر اینکه تأمین مواد غذایی موردنیاز افراد جامعه و تضمین ایمنی و سلامت آن از وظایف مسئولان است، تصریح کرد: همه ما در هر بخشی که هستیم، استاد دانشگاه، پژوهشگر، تولیدکننده، عرضه‌کننده، مسئولان نظارتی و اجرایی یا سایر متصدیان، باید برای تضمین سلامت مواد غذایی موردنیاز افراد جامعه تلاش کنیم و هر یک به سهم و وظیفه خود به بهترین نحو ممکن عمل کنیم.

منبع:زندگی آنلاین