کدام دارو برای سرفه های شما بهتر است؟

همه ما در طول زندگی دچار سرفه شده‌ایم، گاهی سرفه‌های آرام و گاهی سرفه‌های شدید و آزاردهنده. در این مطلب، دکتر آیدا روشن‌ضمیر از داروهای ضد سرفه و مناسبترینشان برای رفع بهتر و اصولیتر انواع سرفه گفته است. در ادامه آن، عوارض جانبی و منع مصرف برای افراد خاص نیز مشخص شده‌اند.

سرفه واکنش ریه‌ها در برابر تحریک است و از سیستم تنفسی محافظت می‌کند. با سرفه کردن راه‌های هوایی از مواد و ذرات آلوده کننده تمیز می‌شود و نبودن واکنش سرفه، باعث می‌شود ترشحات راه‌های هوایی و موادی که از حلق به طرف ریه‌ها سرازیر می‌شوند، باعث عفونت ریه‌ها شوند، اما همین سرفه‌ها، یکی از شایع‌ترین علت‌های مراجعه افراد به پزشک و مصرف دارو است. بیشتر داروهای ضدسرفه به نسخه نیازی ندارند و افراد می‌توانند با مراجعه به داروخانه آن‌ها را تهیه و مصرف کنند اما لازم است که در مورد انواع داروهای ضدسرفه اطلاعات کافی داشته باشید تا این دارو‌ها را درست و به موقع مصرف کنید.

چرا سرفه می‌کنیم؟

سرفه پاسخ رفلکس مانند به تحریک راه‌های هوایی است. راه‌های هوایی ممکن است با عوامل مختلفی تحریک شوند، مثلا عفونت‌ها، خاک، دود و... در اینجا به علت‌های شایع سرفه اشاره می‌کنیم:

-عفونت راه‌های تنفسی فوقانی (مانند سرماخوردگی)
-حساسیت به مواد شیمیایی، گرده گل و دود
-آسم
-سینوزیت
-بیماری انسدادی مزمن ریه (آمفیزم)
-سیگارکشیدن یا قرارگرفتن در معرض دود سیگار دیگران
-برگشت اسیدمعده، (اسیدمعده به حلق و حنجره راه می‌یابد و باعث تحریک و سرفه می‌شود.)
-بیماری‌ها و سرطا ن‌های ریه
-عفونت ریه مانند برونشیت
-مصرف بعضی دارو‌ها

برخی افراد به محض شروع سرفه، انواع و اقسام داروهای ضدسرفه را خریداری و مصرف می‌کنند، اما هر سرفه‌ای به درمان دارویی نیاز ندارد و حالت سرفه مهم است، مثلا اگر سرفه به دلیل برگشت اسیدمعده یا آثار محیطی باشد، مصرف شربت‌های ضدسرفه اثری ندارد. در موارد ریفلاکس، لازم است از داروهای ضداسید (مانند رانیتیدین) استفاده شود یا در سرفه‌های ناشی از عوامل حساسیت زا، داروهای ضدحساسیت توصیه می‌شود. یکی از شایع‌ترین علت‌های سرفه، سرماخوردگی است. سرفه‌های ناشی از سرماخوردگی در بسیاری از موارد به درمان نیاز ندارند و خودبه خود برطرف می‌شوند اما گاهی که آزاردهنده می‌شوند و خواب و استراحت فرد را مختل می‌کنند، می‌توان از داروهای ضدسرفه موجود در بازار استفاده کرد، اما در اینجا باز هم لازم است نوع سرفه‌ها مشخص باشد. سرفه‌ها را به دو نوع «خشک» و «خلط دار» تقسیم می‌کنند که هرکدام از آن‌ها درمان و داروی مخصوص خود را دارد.

داروهای ضدسرفه ۶ نوعند

انواع مختلفی از داروهای ضدسرفه وجود دارند اما می‌توان آن‌ها را به ۶ گروه عمده تقسیم کرد:

۱ . داروهای خلط آور (اکسپکتورانت): اکسپکتورانت‌ها شاید شناخته شده‌ترین داروهای ضدسرفه در بازار هستند که به آن‌ها «شربت سینه» هم گفته می‌شود.

این دارو‌ها با رقیق کردن خلط، باعث دفع راحت‌تر آن می‌شوند. زمانی که سرفه‌ها خلط دار باشند، مصرف این گونه دارو‌ها توصیه می‌شود. تهیه شربت‌های اکسپکتورانت ساده، نیازی به نسخه ندارد و می‌توان آن‌ها را به راحتی از داروخانه‌ها تهیه کرد اما تهیه بعضی از انواع آنکه حاوی کدیین هستند، به نسخه پزشک نیاز دارد. یکی از معمولیترین داروهای خلط آور «گایافنزین» است.

البته شربت‌های اکسپکتورانت موجود در بازار، علاوه بر گایافنزین، حاوی یک ماده آنتی هیستامین (ضدحساسیت) و ضداحتقان هم هستند که باعث کم شدن ترشحات می‌شود. بعضی شربت‌های گیاهی نیز وجود دارند که عملکرد مشابهی دارند و باعث آبکی شدن خلط می‌شوند. از آن جمله می‌توان به شربت «ترسیان»، «تیمیان»، «تیمکس» و «برونکوتیدی» اشاره کرد. بیشتر این شربت‌ها از عصاره گیاه آویشن تهیه شده‌اند که آثار خلط آور و ضدسرفه خوبی دارد. داروی گیاهی دیگری به نام «پروسپان» نیز آثار مشابهی دارد. این دارو از عصاره برگ گیاه پیچک تهیه می‌شود و ضدسرفه خوبی است.

۲ . داروهای سرکوب کننده مرکزی سرفه: معروف‌ترین این دارو‌ها «دکسترومتورفان» است. این دارو با اثر روی مرکز سرفه در بصل النخاع، باعث کم شدن سرفه بیمار می‌شود. دکسترومتورفان به اشکال شربت، قرص و قطره در داروخانه‌ها موجود است. نوع دیگری از این دارو «دکسترومتورفان پی» نام دارد که علاوه بر دکسترومتورفان، حاوی پسودوافدرین (یک ماده ضداحتقان) هم است. این دارو‌ها برای درمان سرفه‌های خشک و بدون خلط مناسب هستند و استفاده از آن‌ها در سرفه‌های خلط دار، نه تنها اثری ندارد بلکه می‌تواند باعث باقی ماندن ترشحات در ریه شود و بیماری را طولانی‌تر کند.

۳. داروهای آنتی هیستامین (مانند دیفن هیدرامین، پرومتازین، کلرفنیرآمین): این دارو‌ها با کاهش آزادشدن هیستامین در بدن، باعث کم شدن ترشحات ریه و خلط می‌شوند. بیشتر داروهای سرماخوردگی حاوی آنتی هیستامین هستند.

۴ . دکونژستان‌ها (ضداحتقان‌ها) مانند فنیل افرین و پسودوافدرین: این دارو‌ها باعث تنگ شدن عروق خونی در ریه‌ها و بینی می‌شوند و احتقان را کاهش می‌دهند. بیشتر داروهای سرماخوردگی هم حاوی ضداحتقان هستند.

۵ . داروهای تسکین دهنده: در بسیاری موارد، می‌توان با استفاده از شیر ولرم، عسل، آبلیمو و بخور آب (یا اکالیپتوس) و دم کرده آویشن سرفه را کاهش داد. این روش‌ها به خصوص در سرفه خشک اثربخشی خوبی دارند. نوشیدن آب ولرم فراوان هم در مورد سرفه‌های خلط دار یکی از راه‌های رقیق کردن خلط و دفع راحت‌تر آن است که حتی در مواردی بیش از مصرف داروهای خلط آور توصیه می‌شود. این راه‌های تسکینی به خصوص در مورد کودکان بسیار باارزش هستند. پزشکان متخصص اطفال توصیه می‌کنند کودکان زیر ۶ سال از داروهای ضدسرفه استفاده نکنند چون زیان این دارو‌ها برای آن‌ها بیش از منافعشان است.

۶ . بی‌حس کننده‌ها و داروهای موضعی: برخی قرص‌های مکیدنی حاوی منتول، آثار ضدسرفه خوبی دارند. این قرص‌های مکیدنی را که گاهی آبنبات‌های سرد (cold candy) می‌نامند، باعث ضدعفونی شدن و تسکین گلو، حلق و حنجره می‌شوند. به علاوه، غرغره کردن بعضی شربت‌ها (مانند دیفن هیدرامین) به علت خاصیت بی‌حس کنندگی آن‌ها باعث بهبود سرفه می‌شود. غرغره آب نمک ولرم نیز روش خوبی برای کاهش سرفه است.
بعضی دارو‌ها (مانند فنتول یا کامفر) نیز روی گلو یا سینه افراد بیمار زده و باعث تسکین سرفه می‌شوند.

عوارض جانبی و گروه‌های پرخطر

همه دارو‌ها (چه داروهای با نسخه چه بدون نسخه) عوارض جانبی دارند. در مورد داروهای ضدسرفه هم همین طور است. یکی از گروه‌های حساس به این دارو‌ها، کودکان هستند. مصرف داروهای ضدسرفه، در کودکان زیر ۶ سال نباید سرخود باشد و فقط تحت نظر پزشک امکان پذیر است. سالمندان نیز جزو گروه‌های پرخطر هستند. این افراد چون معمولا داروهای دیگری را همزمان مصرف می‌کنند، امکان دارد دچار تداخل دارویی شوند.

به یاد داشته باشیم «بدو ن نسخه بودن دارو دلیل بر بی‌خطر بودن آن نیست!» افراد دیابتی نیز باید این دارو‌ها را با احتیاط مصرف کنند چون بیشتر آن‌ها حاوی شیرین کننده قندی هستند. اگر فردی هر داروی دیگری مصرف می‌کند هم باید در مصرف داروهای ضدسرفه محتاط باشد. مثلا بعضی داروهای ضدسرفه، حاوی استامینوفن هستند و اگر فردی قرص استامینوفن می‌خورد، باید احتیاط کند چون شاید مقدار این دارو در بدنش زیاد شود که خطرناک است.

بعضی داروهای ضدسرفه (مانند دکسترومتورفان) با داروهای ضدافسردگی تداخل دارند و بعضی نیز باعث افزایش فشارخون می‌شوند که ممکن است خطرناک باشد. دکسترومتورفان جزو داروهایی است که مصرف زیاد‌تر از حد آن آثار توهم زایی دارد. سایر عوارض آن شامل تهوع، خواب آلودگی و استفراغ است. بعضی از داروهای ضدسرفه، باعث گیجی و رخوت می‌شوند بنابراین نباید بعد از مصرف آن‌ها رانندگی یا با ماشین‌های سنگین کار انجام داد. به طورکلی فرد باید بعد از خرید دارو، دستورالعمل، توضیحات و هشدارهای روی جعبه را به دقت مطالعه کند یا از دکتر داروساز مسوول داروخانه، در مورد عوارض جانبی آن سوال کند. طول درمان با داروهای ضدسرفه معمولا حدود یک هفته است اما بعد از رفع سرماخوردگی معمولا سرفه تا چند روز باقی می‌ماند. با این حال اگر بعد از چند روز مصرف دارو، سرفه بهتر نشد یا شدید‌تر شد یا اگر سرفه همراه با خلط خونی یا درد قفسه سینه بود، باید به پزشک مراجعه کرد و از خوددرمانی پرهیز کرد.