سیاستمداری که ایران را به ۴۰۰ هزار تومان فروخت

به گزارش پارسینه، میرزا حسن وثوق الدوله در سال 1254 خورشیدی در تهران در خانواده ای اشرافی و قاجاری به دنیا آمد. در مدرسه مروی فلسفه و فقه را فرا گرفت و بعد هم مشغول یاد گرفتن زبان فرانسه شد. معلوامات و استعدادش در جوانی نظر ناصرالدین شاه را جلب کرد و کمتر کسی تصور می کرد او به سیاستمداری تبدیل شود که ایران را به 400 هزار تومان فروخت. وی در نهایت لقب وثوق الدوله را از شاه قاجار دریافت کرد. وثوق الدوله در جریان انقلاب مشروطه به مشروطه خواهان نزدیک شد و به کمک برادرش که منشی خصوصی شاه بود، اطلاعات زیادی از روند پیشرفت نهضت به دست می آورد. او در اولین دوره مجلس شورای ملی از طرف صنف تاجران به مجلس راه پیدا کرد و در همین دوره به قائم مقامی مجلس رسید. اولین دوره نخست وزیری وثوق الدوله از مرداد ماه سال 1295 اغاز شد و به مدت ده ماه ادامه یافت. در این دوره کشور درگیر مشکلات متعدد بود و وی نتوانست آنها را رفع کند و مجبور به استعفا شد. دومین دوره نخست وزیری او طولانی تر بود و حدود 2 سالی طول کشید و در آن دوره همه اعضای کمیته مجازات را دستگیر و زندانی کرد و با تشکیل دادگاه، این کمیته را منحل کرد. راه های کشور را که پر از راهزن و غارتگر بودف پاکسازی کرد و امنیت را در بیشتر مناطق برقرار نمود. در این دوره به سفارت انگلیس نزدیک تر شد و به شدت از طرف انگلیس حمایت می شد که البته این نزدیکی عاقبت خوبی نداشت و سبب انعقاد قرارداد 1919 و بزرگترین خیانت به ایران شد. این قرارداد یک سال پس از پایان جنگ جهانی اول بین سیاستمداری که ایران را به 400 هزار تومان فروخت و وزیر مختار انگلیس به امضا رسید. این قرارداد 6 ماده ای عملا ایران را به مستعمره انگلیس بدل می کرد و دو رکن اصلی کشور یعنی ارتش و دارایی را زیر نظر انگلیسی ها قرار می داد، علاوه بر این امتیاز راه آهن ایران و راه های شوسه ای هم به انگلیسی ها داده می شد. در مقابل دولت انگلیس متعهد می شد وامی به دولت ایران بدهد و خسارت هایی که در دوران جنگ جهانی اول به ایران وارد کرده بود، را جبران کند و در تعرفه های گمرکی هم تجدید نظر نماید. معتصم السلطنه دولتمرد ایرانی اواخر دوره قاجار در کتاب خاطرات سیاسی فرخ نوشته است: برای بستن قرارداد 1919 انگلیسی ها 400 هزار تومان رشوه دادند. 200 هزار تومان به وثوق الدوله که نخست وزیر ایران بود و 100 هزار تومان به نصرت الدوله فیروز (وزیر دادگستری وقت)، و 100 هزار تومان هم به صارم الدوله (وزیر دارایی وقت).

البته که سیاستمداری که ایران را به 400 هزار تومان فروخت و وزیرانش برای امضای قرارداد علاوه بر دریافت مبلغ هنگفتی پول، 2 امتیاز دیگر از دولت انگلیس خواستند؛ آنها از انگلیس تضمین نامه کتبی گرفتند که اگر در نتیجه بسته شدن قرارداد 1919، شورشی در ایران پدید آید و دولت وثوق الدوله سقوط کند، دولت انگلیس هرسه نفرشان را به عنوان پناهنده سیاسی قبول کند و و امتیاز دوم هم این بود که دولت انگلیس به هرکدام از آنها در مدت تبعید، حقوقی به اندازه درآمد شخصی شان در ایران پرداخت کند تا بتوانند بقیه عمرشان را در رفاه و آسایش بگذرانند. این قررداد باید به تایید مجلس می رسید اما به علت شرایط جنگی، بیشتر از 4 سال بود که مجلس تعطیل شده بود. سیاستمداری که ایران را به 400 هزار تومان فروخت منتظر بازگشایی مجلس نماند و عملا اجرای برخی از بندهای قرارداد را آغاز کرد.

کسانی نظیر مشیرالدوله پیرنیا، حاج امام جمعه خویی، محمد علی فروغی، سید حسن مدرس و مستوفی الممالک و خیلی های دیگر نهضت ضد قرارداد 1919 را به راه انداختند و در مقابل وثوق الدوله هرکس را که به وی اعتراض می کرد، به زندان می انداخت یا تبعید می کرد. در نهایت این قرارداد که با مخالفت عوامل داخلی و مخالفت کشورهای خارجی نظیر روسیه، فرانسه و امریکا رو به رو شد، با سقوط دولت وثوق الدول به اجرا درنیاند و دولت و مجلسی که بعدا تشکیل شد، با صدور بیانیه و قطعنامه ای قرارداد 1919 را لغو کرد.

وثوق الدوله به اروپا رفت اما دوری اش از ایران مدت زیادی طول نکشید و با انقراض سلسله قاجار و شروع سلطنت رضاخان، در سال 1305 خورشیدی به ایران برگشت و فعالیت سیاسی اش را از سر گرفت. وثوق الدوله در کابینه مستوفی الممالک به عنوان وزیر عدلیه انتخاب شد که البته سروصدای زیادی به پا کرد. دکتر مصدق در مجلس نطق مفصلی علیه وثوق کرد و خاستار محاکمه وی شد. مصدق گفت که وثوق ضربه مهمی به اخلاق در مملکت زده است. وثوق در جواب، مصدق را فردی عوام فریب دانست که در سیاست مبتدی است و باید پیش او شاگردی کند. در همین نشست معرفی وثوق به مجلس، سید حسن مدرس قرارداد 1919 را معامله ای بی اثر دانست و معتقد بود که باید اختلافات گذشته را کنار گذاشت و با هم کار کرد.

در سال 1305 وثوق برای اولین بار فرصت پیدا کرد تا از خودش دفاع کند و اتهام شوه گرفتن را رد کند، هرچند که شواهد به جا مانده دریافت رشوه را تایید می کردند. او در دفاع از خود گفته بود راجع به 130 هزار لیر همین قدر می توانم بگویم که اگر به دکتر مصدق از این بایت چیزی رسیده به بنده هم رسیده، و اگر معلوم شود من چنین وجهی دریافت کرده ام علاوه بر انکه برای غرامت دو چندان آن حاضر هستم، تمام اعتراضات دکتر مصدق را نیز بر خود وارد می دانم.

وی در دوران حکومت پهلوی اول دوبار به نمایندگی مجلس رسید. سال 1314 به عنوان رئیس فرهنگستان ایران انتخاب شد تا این که در سال 1316 به خاطر اختلاف با رضا شاه راهی اروپا شد و تا پایان حکومت پهلوی اول به ایران برنگشت. بعد از کناره گیری رضا شاه از سلطنت، وی به ایران برگشت که البته دیگر وارد سیاست نشد. گفته می شود که وثوق الدوله در اواخر عمر، حافظه اش را از دست داده بود و بیشتر وقتش را در باغش می گذراند. در نهایت هم در سال 1329 در تهران از دنیا رفت.

گفتنی است وثوق الدوله دوبار ازدواج کرد و نخستین ازدواجش با مریم بدر بود که از این ازدواج، یک پسر و هشت دختر داشت و ازدواج دومش با زنی جوان بود که از او نیز صاحب دو فرزند شد.