.svg)
اول نتیجه کار اروپا را می‌بینیم، بعد تصمیم می‌گیریم/ ممکن است ازتعهدات برجامی بکاهیم
پارسینه: سخنگوی سازمان انرژی اتمی گفت: باید در برجام توازنی بین تعهدات و مزایا وجود داشته باشد، اگر تعهدات خود را انجام دهیم ولی مزایایی نباشد ادامه برجام معنا ندارد و ممکن است از تعهدات بکاهیم.
به گزارش «پارسینه»، پس از کِش و قوس‌های فراوان و مذاکرات طولانی مدت و مکرر ایران با طرف‌های اروپایی، آمریکا، روسیه و چین، توافقی حاصل شد به عنوان برجام که چندان هم دوام نیاورد و با یک امضای رئیس‌جمهور آمریکا منتفی تلقی شد و دیگر اعضای باقی مانده در آن با ایران وارد مذاکرات جدیدی شدند تا شاید بتوانند در فضای خروج آمریکا از برجام منافع ایران را تامین کنند، ولی گویا توان این کار را ندارند.
برای بررسی هر چه بهتر و بیشتر صنعت هسته‌ای کشورمان در روز‌هایی که برجام در «آی. سی. یو» قرار دارد، از بهروز کمالوندی معاون امور بین الملل و سخنگوی سازمان انرژی اتمی دعوت کردیم تا ضمن بازدید از خبرگزاری مهر، در گفتگویی با خبرنگاران مهر سوالاتی را در این حوزه پاسخ دهد.
کمالوندی در ابتدای این گفتگو با بیان اینکه خبری را که چندی پیش در خصوص موفقیت سازمان در حوزه کوآنتوم منتشر شد متاسفانه چندان به آن پرداخته نشد، اظهارداشت: این تحول بزرگی بود و اصطلاحا به آن درهم تنیدگی کوآنتومی گویند که تکنولوژی بسیار پیشرفتهای است که به واقع انقلابی ایجاد کرده است.
وی ادامه داد: دانشمندان ما در مرکز لیزر ایران با حضور دکتر صالحی و دکتر ستاری آزمایش موفقی را در این خصوص انجام دادند، هرچند قبلاً هم در سال گذشته این آزمایش‌ها انجام شده بود، اما تکرار آزمایش‌ها را در دستور کار قرار دادیم تا مطمئن شویم نتایج به دست آمده اتفاقی نبوده است.
معاون امور بین الملل سازمان انرژی اتمی کشورمان تصریح کرد: این موفقیت گامی است به سمت تکنولوژی انقلابی چرا که در مرز‌های دانش و تکنولوژی، افق‌های دوری را می‌توان دید و البته اجرایی شدن آن‌ها هم زمان می‌برد. احتمالا فرزندان شما زمانی که به سن امروز شما برسند، ابرکامپیوتر‌هایی که امروز وجود دارند را در اندازه لب تاپ‌های امروز روی میز و جلوی خود خواهند داشت و به عنوان کامپیوتر‌های شخصی از آن‌ها استفاده می‌کنند و بنابراین می‌توانید حدس بزنید در آن زمان چه ابرکامپیوتر‌هایی خواهد آمد.
کمالوندی افزود: با این فناوری بخصوص در دو حوزه کامپیوتر و مخابرات تحولات بسیار بزرگی را شاهد خواهیم بود و در حوزه مخابرات سرعت از سرعت نور فراتر می‌رود، ولی سرعت کوانتومی چیزی بالاتر از آن است به نحوی که تا شما محاسبه یا سوالی را مطرح کنید جواب آن در همان لحظه حتی بدون اینکه کسری از ثانیه در کار باشد، داده خواهد شد.
وی با بیان اینکه در حوزه تحقیق و توسعه هم پیشرفتهای خوبی را داریم، بیان کرد: قریب دو سال است که از تزریق گاز دستگاه‌های IR ۸ ما می‌گذرد و آزمایشات مختلفی را روی آن انجام داده ایم، IR ۶ به مرحله صحه گذاری نزدیک شده، البته صحه گذاری‌ها و تحقیق و توسعه سانتریفیوژ‌ها چند سال زمان می‌برد چرا که آزمایشات مختلفی رویشان انجام می‌شود.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی گفت: از آنجا که این دستگاه‌ها گران قیمت هستند، باید تست‌های مختلفی را از جنبه‌های گوناگون پشت سر بگذارند تا با برطرف شدن ایرادات و نواقص، به سمت تجاری شدن حرکت کنند. البته اگر کشور تصمیم به تولید انبوه دستگاه‌های IR ۶ بگیرد، ما هیچ مشکلی نداریم و می‌توانیم این کار را انجام دهیم.
کمالوندی در مورد آمادگی سازمان انرژی اتمی نیز گفت: اگر کشور بخواهد تصمیمی برای فشار به طرف مقابل بگیرد، می‌توان کار‌هایی را انجام داد، ولی توصیه کارشناسان ما این است که روند تحقیق و توسعه بصورت کامل طی شود تا فرایند بهینه سازی و توسعه بصورت طبیعی انجام شود.
وی در پاسخ به این سوال که تا چه زمانی تائید طراحی تفصیلی بازطراحی راکتور اراک از طرف چین صورت می‌گیرد که بخواهیم وارد اجرا شویم؟ اظهارداشت: فکر می‌کنم تا چند ماه آینده طرف چینی تائید طراحی تفصیلی ما را انجام دهد.
معاون امور بین الملل سازمان انرژی اتمی در پاسخ به سوال دیگری که پس از تایید طراحی تفصیلی وارد فاز اجرایی باز طراحی اراک می‌شویم؟ گفت: بله، برخی کار‌ها را می‌توانید همزمان انجام دهید بطور مثال زمانیکه شما در حال اسکلت سازی یک ساختمان هستید می‌توانید صحبت از وسایل درون ساختمان را هم داشته باشید. این دیگر به کارشناسان داخلی ما باز می‌گردد که بگویند تجهیزات لازم را خودمان بسازیم و یا از اروپا وارد کنیم، در حالی که چینی‌ها هم بدشان نمی‌آید که از آن‌ها خرید داشته باشیم.
همچنین در ادامه کمالوندی این سوال را که آخرین وضعیت ساخت مراکز ۱ و ۲ نیروگاه بوشهر و همکاری‌های ما با طرف روسی به کجا رسید؟ را اینگونه پاسخ داد: آنچه که ما امضا کردیم قرار بر این بود که نیروگاه اولی ۸ سال و دومی ۱۰ سال پس از امضا به مرحله راه اندازی برسد، الان دو سال از اجرایی شدن قرارداد می‌گذرد؛ بنابراین نیروگاه اول ما شش سال بعد و نیروگاه دوم ما هشت سال بعد راه اندازی می‌شود.
وی ادامه داد: سرعت کار‌های ساختمانی خیلی خوب است، آنچه که با روس‌ها قرار گذاشتیم این است که اواسط ۲۰۱۹ فونداسیون آن گذاشته شود که مرحله مهمی است.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی در پاسخ به این سوال که برنامه ما برای ادامه یا توقف اقدامات در چارچوب تعهدات داوطلبانه پروتکل الحاقی ایران چیست؟ بیان کرد: سازمان انرژی اتمی مجری تصمیمات مراجع بالای نظام است، الان هم مرجع رسیدگی به این امور هیات نظارت بر اجرای برجام است، البته سازمان هم نظرات و ایده‌های خود را ارائه می‌کند، به این ترتیب که سناریو‌های مختلفی در چارچوب داخل و خارج از برجام، فضای بعد از برجام و امثال این‌ها را بررسی کرده و قبلا ارائه کرده ایم و برای هر کدام از این حالت‌ها آمادگی‌های لازم را داریم، ولی تا زمانی که دستوری به ما ندهند نمی‌توانیم راسا اقدام خاصی انجام دهیم.
کمالوندی افزود: در هیات نظارت هم مجموعه‌ای از افراد، متشکل از دولت و غیر دولتی‌ها هستند البته همه آن‌ها مسئولان نظام هستند. صحبت‌هایی مطرح بود که اگر اروپایی‌ها تعللی داشته باشند ما بخشی از تعهدات خود را انجام ندهیم و یا برخی محدویت‌ها را کنار بگذاریم، البته در جلسات مختلف هیات نظارت هم بحث‌های مفصلی شد.
وی با بیان اینکه فعلا قرار بر این است نتیجه کار اروپایی‌ها را ببینیم و بعدا تصمیم گیری کنیم، خاطرنشان کرد: باید توازنی بین تعهدات و مزایا وجود داشته باشد، اگر تعهدات خودمان را انجام دهیم، ولی مزایایی برای ما نداشته باشد ادامه آن معنایی ندارد و ممکن است ما از تعهدات خود بکاهیم. طبق پاراگراف ۲۶ برجام این حق را داریم که اگر طرف مقابل به تعهدات خودش عمل نکرد ایران بخشی و یا همه تعهدات خود را می‌تواند انجام ندهد، این یک تصمیم سیاسی است و نه فنی و برای همین در اختیار سازمان نیست.
معاون امور بین الملل سازمان انرژی اتمی در پایان این گفتگو در پاسخ به سوال دیگر خبرنگار مهر مبنی بر اینکه آیا در مورد پروتکل الحاقی دستور مشخصی نداشتید که اجرا یا متوقف شود؟ تاکید کرد: خیر، فعلا در هیچ حوزه‌ای دستوری نداریم. اگر طرف‌های دیگر به خصوص اروپایی‌ها تلاش بیشتری کنند ممکن است ایران هم تعهدات خودش را ادامه دهد. ما هم مثل شما پیگیر اخبار هستیم.
متن کامل گفتگو با بهروز کمالوندی را در زیر می‌خوانید:
* خبر خوشی در حوزه صنعت هسته‌ای دارید که منعکس شود؟
خبری را که چندی پیش در خصوص موفقیت سازمان در حوزه کوآنتوم منتشر شد متاسفانه چندان به آن پرداخته نشد، این تحول بزرگی بود و اصطلاحا به آن درهم تنیدگی کوآنتومی گویند که تکنولوژی بسیار پیشرفتهای است که به واقع انقلابی ایجاد کرده است.
دانشمندان ما در مرکز لیزر ایران با حضور دکتر صالحی و دکتر ستاری آزمایش موفقی را در این خصوص انجام دادند، هرچند قبلاً هم در سال گذشته این آزمایش‌ها انجام شده بود، اما تکرار آزمایش‌ها را در دستور کار قرار دادیم تا مطمئن شویم نتایج به دست آمده اتفاقی نبوده است.
این موفقیت گامی است به سمت تکنولوژی انقلابی چرا که در مرز‌های دانش و تکنولوژی، افق‌های دوری را می‌توان دید و البته اجرایی شدن آن‌ها هم زمان می‌برد. احتمالا فرزندان شما زمانی که به سن امروز شما برسند، ابرکامپیوتر‌هایی که امروز وجود دارند را در اندازه لب تاپ‌های امروز روی میز و جلوی خود خواهند داشت و به عنوان کامپیوتر‌های شخصی از آن‌ها استفاده می‌کنند و بنابراین می‌توانید حدس بزنید در آن زمان چه ابرکامپیوتر‌هایی خواهد آمد.
با این فناوری بخصوص در دو حوزه کامپیوتر و مخابرات تحولات بسیار بزرگی را شاهد خواهیم بود و در حوزه مخابرات سرعت از سرعت نور فراتر می‌رود، ولی سرعت کوانتومی چیزی بالاتر از آن است به نحوی که تا شما محاسبه یا سوالی را مطرح کنید جواب آن در همان لحظه حتی بدون اینکه کسری از ثانیه در کار باشد، داده خواهد شد.
این کار خیلی وقت است که در دنیا آغاز شده و چیزی شبیه به کار گداخت است که سروکار آن با ذره است، منتهی ذره اورانیوم یک ماده است و وقتی که شما کوچکترین ذره نور که همان فوتون باشد را از موج نور جدا کنید و بتوانید فوتون‌ها را درهم تنیده کنید، که الحمدالله در کشور ما این کار انجام شده است، در مرحله‌ای قرار می‌گیرید که بتوانید در آینده کار‌های بزرگتری انجام دهید و این کار تقریباً در دست سه الی چهار کشور دنیا قرار دارد و البته ما هنوز در ابتدای راه این فن آوری قرار داریم. انجمن فیزیک ایران هم گزارش مثبتی از این موضوع داده است و همانطور که گفتم در ابتدای راه هستیم و این مساله زمان می‌برد.
* چقدر زمان می‌برد؟
البته این کاری است که تا تجاری شود و استفاده‌های مختلفی از آن شود، زمان می‌برد، نه فقط ما بلکه دنیا هم در مرحله آزمون و خطاست و وضعیتی شبیه به فن آوری تولید انرژی به روش گداخت دارد.
در گداخت هم نسبتا وضعیت ما بد نیست، ما نیروی انسانی و کارشناسان خوبی داریم، اما تجهیزاتمان قدیمی است. گداخت هم قرار است مشکلات انرژی بشر را پس از تمام شدن اورانیوم که پیش بینی شده تا حدود ۱۱۰ سال آینده باشد را جبران کند.
چیزی حدود ۴ میلیارد تن اورانیوم می‌توانیم از دریا استخراج کنیم که این چیزی مشابه اورانیوم‌هایی است که در زمین وجود دارد البته در حال حاضر استخراج از دریا‌ها اقتصادی نیست، شما از همین هوا هم می‌توانید اورانیوم بگیرید، اما به لحاظ اقتصادی به صرفه نیست.
در ایران ما ۳۰۰ متر زیر زمین می‌رویم و اورانیوم استخراج می‌کنیم، عیار سنگ‌های اورانیوم در ایران ۳۰۰ تا ۴۰۰ ppm است در حالی که در کشوری، چون قزاقستان که خلوص سنگ اورانیوم آن‌ها تا ۵۳ هزار ppm است، ما برای تامین نیاز خود در مقایسه با آن‌ها باید میزان بیشتری استخراج کنیم و به تعبیری اگر آن‌ها یک کامیون سنگ اورانیوم از معادن خود بردارند ما باید ۱۷۰ کامیون را از ۳۰۰ متری زمین بیرون بیاوریم تا به اندازه یک کامیون آن‌ها اورانیوم بدست آوریم؛ بنابراین سوالی که پیش می‌آید این است که آیا استخراج سنگ‌های اورانیوم برای ما به لحاظ اقتصادی به صرفه است یا خیر؟
در جواب باید گفت: ما نمی‌توانیم همه مسائل را با معیار تجاری بررسی کنیم، وقتی یک کالایی برای شما اهمیت دارد، طبعاً استراتژیک و بسیار ارزشمند می‌شود، بطور مثال اگر شما در یک اتاق در بسته‌ای باشید که تنها یک لیوان آب همراه داشته باشید و دسترسی به آب دیگری هم میسر نباشد، آن وقت همان یک لیوان آب برای شما استراتژیک می‌شود و حاضرید برای آن همه اموال خود را هم بدهید؛ امروز موضوع اورانیوم برای ما چنین وضعیتی دارد.
در صنعت گداخت، بشر قرار است که در سال ۲۰۵۰ اولین راکتور آزمایشی را تاسیس کند، یعنی چیزی حدود ۳۲ سال دیگر، توان و ظرفیت این راکتور ۵۰۰ مگاوات خواهد بود. در آن زمان دیگر شما نیازی به انرژی شکافت نخواهید داشت وقتی شما ذره یا اتم را می‌شکافید از آن انرژی به وجود می‌آید، و در گداخت وقتی این اتم‌ها با هم جوش می‌خورند (یکی می‌شوند) تولید انرژی صورت می‌گیرد، این هم البته از خلقت‌ها و سنت‌های خداوند است.
من اگر پژوهشگر قرآنی بودم در خصوص ۲ کلمه آب و نور پژوهش می‌کردم، چرا که کلید تمام هستی در این دو کلمه است و همانطور که گفتم در موضوع نور ما حوزه کوآنتوم و در حوزه آب هم موضوع گداخت را داریم که منابع اولیه آن در اقیانوس‌های دنیا است. یعنی آتش یا انرژی در آب.
انرژی هسته‌ای امروز از شکافت حاصل می‌شود و در صنعت تولید انرژیِ آینده بشر، یعنی گداخت از برخورد و ممزوج شدن و با هم یکی شدن این ذرات، انرژی خارق العاده‌ای تولید می‌شود و یکی از مصادیق آن گاز‌های هلیوم است، درست مثل اتفاقی که در خورشید می‌افتد. بشر قطعا به این منابع جدید از انرژی خواهد رسید و اینطور نیست که این مباحث صرفاً تئوریک باشد، این‌ها هم اکنون عملیاتی شده‌اند و در حال حاضر دنیا مشغول تجاری سازی این فن آوری است؛ بنابراین ما نباید از این موضوعات عقب بیفتیم چرا که اگر امروز شما در علوم و تکنولوژی عقب بیفتید، هر سال که عقب بمانید بعد‌ها باید به اندازه ۱۰ تا ۲۰ سال عقب افتادگی خود را جبران کنید. مگر اینکه کسانی آن را آماده و ساخته شده به شما تحویل دهند، البته آن وقت دیگر خودتان نمی‌توانید آن را درست کنید؛ لذا ما همواره گفته ایم که هزینه کردن برای این علوم پیشرفته و به روز دنیا نه تنها هزینه نیست بلکه سرمایه گذاری است.
من همیشه به بچه هایم می‌گفتم که اگر الان پولی برای کلاس‌های آموزشی شما خرج می‌کنم، این خرج نیست این سرمایه گذاری است. وضعیت سرمایه گذاری امروز برای فن آوری و پیشرفت آینده کشور هم مثل همین است، بنابراین باید در حوزه گذاخت و کوانتوم کار کرد و این‌ها سرمایه گذاری است.
خبر خوب ما این است که سازمان در حال پیش بردن برنامه‌های خودش است، اما آنچه که شاید برخی بخواهند در حال حاضر جلوی خود و به طور ملموس ببینند و آن را دستاوردی از ما تلقی کنند، می‌توانیم به دو نیروگاه هزارمگاواتی اشاره کنیم که از نظر زمان بندی توانسته ایم در حوزه‌های مختلف کار‌های این دو نیروگاه را پیش ببریم.
* ساخت این نیروگاه‌ها توسط متخصصان داخلی انجام می‌شود؟
نیروگاه را روس‌ها درست می‌کنند، ولی آن‌ها موظف هستند بخش‌هایی را که ما خودمان احساس کنیم بتوانیم انجام دهیم را به ما واگذار کنند، کار‌های ساختمانی آن را خودمان انجام می‌دهیم و بعد از آن هم بحث تجهیزات می‌شود که این را هم خیلی مواردش را خودمان می‌توانیم انجام بدهیم.
در حوزه تحقیق و توسعه هم پیشرفتهای خوبی را داریم، قریب دو سال است که از تزریق گاز دستگاه‌های IR ۸ ما می‌گذرد و آزمایشات مختلفی را روی آن انجام داده ایم، IR ۶ به مرحله صحه گذاری نزدیک شده، البته صحه گذاری‌ها و تحقیق و توسعه سانتریفیوژ‌ها چند سال زمان می‌برد چرا که آزمایشات مختلفی رویشان انجام می‌شود.
از آنجا که این دستگاه‌ها گران قیمت هستند، باید تست‌های مختلفی را از جنبه‌های گوناگون پشت سر بگذارند تا با برطرف شدن ایرادات و نواقص، به سمت تجاری شدن حرکت کنند. البته اگر کشور تصمیم به تولید انبوه دستگاه‌های IR ۶ بگیرد، ما هیچ مشکلی نداریم و می‌توانیم این کار را انجام دهیم.
یعنی اگر کشور بخواهد تصمیمی برای فشار به طرف مقابل بگیرد، می‌توان کار‌هایی را انجام داد، ولی توصیه کارشناسان ما این است که روند تحقیق و توسعه بصورت کامل طی شود تا فرایند بهینه سازی و توسعه بصورت طبیعی انجام شود.
اگر کشور تصمیم به تولید انبوه دستگاه‌های IR ۶ بگیرد، ما هیچ مشکلی نداریم و می‌توانیم این کار را انجام دهیم
سالن تولید مونتاژی که آقای دکتر صالحی اخیرا آن را افتتاح کردند شاهکاری است، البته برخی گفتند که این سالن در سال‌های گذشته ساخته شده است که همینجا باید بگویم بله این سالن در گذشته ساخته شده، اما نه گذشته‌ای دور بلکه در همین ۴ سال اخیر ساخته شده البته اینگونه موضوعات مربوط به نظام است و ضرورتی ندارد آن را به این دولت و آن دولت ربط بدهیم، برخی برای انتساب ندادن این پیشرفت‌ها به دولت آن را تا دوره «هوخشتره» عقب می‌برند.
وقتی که رهبری دستور دادند زمینه ۱۹۰ هزار سو فراهم شود، ما ۳ کار را انجام دادیم که ۲ اقدام آن نیاز داشت تا به آژانس بین المللی انرژی اتمی اطلاع رسانی شود که یکی تولید UF ۶ بود که یازده سال تولید نمی‌شد و شاید اینجا سوالی باشد که چرا در این یازده سال تولید نمی‌شد که جواب آن خیلی ساده است، چون به آن نیاز نداشتیم.
* یعنی از زمانی که به آن رسیدیم، تولید نمی‌شد؟
چرا تولید می‌شد، ما کلا ۵۰۰ تُن کیک زرد داشتیم که باید اول این را به گاز تبدیل می‌کردیم، یعنی از کیک زرد بشود گاز و این در واقع تبدیل به UF ۶ است که برای تزریق گاز به سانتریفیوژ‌های گازی مورد استفاده قرار می‌گیرد تا به صورت گریز از مرکز بچرخد و عناصر سنگین آن از عناصر سبک جدا شود.
در آن زمان از ۵۰۰ تُن کیک زردی که داشتیم، ۲۰۰ تُن آن را UF ۶ کرده بودیم که واقعاً هم نیازی به انجام این کار نبود، امروز که آن را تولید نمی‌کنیم به این معنا است که نیازی به تولید نداشتیم که UF ۶ داشته باشیم که البته این برای پیش از دستور رهبری بود و مجددا تصمیم به فعالسازی تولید UF ۶ گرفتیم و البته پیام خاص خود را هم به طرف مقابل ارسال کردیم که پیام این بود که ما آماده تولید ظرفیت بالا هستیم که آن‌ها هم به درستی پیام ما را دریافت کردند، چرا که نشان دادیم ما یک مرحله جلوتر رفتیم.
مورد دومی که متعاقب دستور رهبری به آژانس گزارش دادیم، موضوع تولید UF ۴ بود که این هم پیام خاص خودش را به طرف‌های مقابل داشت که آن پیام را هم گرفتند.
* در خصوص همکاری‌های میان ایران با روسیه و چین بفرمایید که در چه سطحی قرار دارد؟
ما با چینی‌ها تقریباً هر ۲ هفته یک هیئت مبادله می‌کنیم، اما نیازی به خبری کردن آن نمی‌بینیم، چرا که بحث‌های این‌ها بیشتر فنی است و متخصصان دو طرف مواردی را که لازم است مطرح کنند، در جلسه‌های خود پیگیری می‌کنند، به طور مثال چند روز دیگر قرار است هیاتی از چین به ایران بیاید.
این بحث‌های ما با چینی‌ها برای بازطراحی راکتور اراک است که البته ما نام آن را به خُنداب تغییر داده و به آژانس اعلام کردیم چرا که این راکتور به خُنداب خیلی نزدیکتر است.
در کل هیچ وقت کار راکتور خُنداب تعطیل نبوده و همزمان با برخی گفتگو‌های تجاری و سیاسی، کار فنی را هم پیش می‌بردیم
در خصوص بازطراحی راکتور آب سنگین خنداب ما از ابتدا نظرمان این بود که خودمان طراحی این راکتور را انجام دهیم و طرف چینی آن را تائید کند. هرچند آن زمان نمی‌خواستیم برخی مسائل را رسانه‌ای کنیم، اما به هر حال نکاتی قابل اهمیت در آن است از جمله موضوع مالکیت معنوی، در واقع به همین دلیل است طراحی را خودمان باید انجام دهیم.
این از نظر حقوقی مهم است و این را طرف چینی به خوبی متوجه شد و این برای ما اهمیت داشت. بدین ترتیب توانستیم ضمن افزایش دانش خود در طراحی راکتور، مالکیت معنوی طراحی انجام شده توسط متخصصان داخلی خود را هم داشته باشیم.
آنچه که من در خصوص این راکتور بتوانم بگویم این است که همه چیز طبق برنامه ریزی انجام شده در حال انجام است و همکاری ما با چینی‌ها در حوزه‌های مشخصی ادامه دارد. هرچند در بخش‌هایی پیچیدگی‌های خاص خود را دارد، اما در کل هیچ وقت کار تعطیل نبوده و همزمان با برخی گفتگو‌های تجاری و سیاسی، کار فنی را هم پیش می‌بردیم.
ما امروز در مرحله طراحی تفصیلی قرار داریم، همانطور که می‌دانید این طراحی سومین مرحله بازطراحی است چرا که دو مرحله قبلی آن یعنی طراحی مفهومی و پایه انجام شده و مورد تائید قرار گرفته است. بعد از تایید طراحی تفصیلی وارد فاز اجرایی می‌شویم.
* زمان لازم برای اجرایی شدن طراحی تفصیلی چقدر است؟
از ابتدا پیش بینی ما این بود که ۵ سال حدوداً زمان ببرد تا این کار انجام شود، طراحی راکتور قسمت زمان بر پروژه است. بعد از مرحله طراحی وارد اجرا، نصب تجهیزات و مهندسی راکتور بازطراحی شده می‌شویم. زمان مورد نیاز برای همه این‌ها بستگی دارد به اینکه شما تصمیم داشته باشید تجهیزات را خودتان بسازید یا آماده از چین یا اروپا تهیه کنید، بر اساس این تصمیم‌ها زمان اتمام پروژه تعیین می‌شود.
* پس تا چه زمانی ما باید منتظر تائید طراحی تفصیلی از طرف خارجی باشیم تا بعد بخواهیم وارد اجرا شویم؟
فکر می‌کنم تا چند ماه آینده طرف چینی تائید طراحی تفصیلی ما را انجام دهد.
* یعنی سپس وارد فاز اجرایی باز طراحی اراک می‌شویم؟
بله؛ برخی کار‌ها را می‌توانید همزمان انجام دهید بطور مثال زمانیکه شما در حال اسکلت سازی یک ساختمان هستید می‌توانید صحبت از وسایل درون ساختمان را هم داشته باشید. این دیگر به کارشناسان داخلی ما باز می‌گردد که بگویند تجهیزات لازم را خودمان بسازیم و یا از اروپا وارد کنیم، در حالی که چینی‌ها هم بدشان نمی‌آید که از آن‌ها خرید داشته باشیم.
* آخرین وضعیت ساخت مراکز ۱ و ۲ نیروگاه بوشهر و همکاری‌های ما با طرف روسی به کجا رسید؟
آنچه که ما امضا کردیم قرار بر این بود که نیروگاه اولی ۸ سال و دومی ۱۰ سال پس از امضا به مرحله راه اندازی برسد، الان دو سال از اجرایی شدن قرارداد می‌گذرد؛ بنابراین نیروگاه اول ما شش سال بعد و نیروگاه دوم ما هشت سال بعد راه اندازی می‌شود.
سرعت کار‌های ساختمانی خیلی خوب است، آنچه که با روس‌ها قرار گذاشتیم این است که اواسط ۲۰۱۹ فونداسیون آن گذاشته شود که مرحله مهمی است.
* این را روس‌ها انجام می‌دهند؟
این را خودمان انجام می‌دهیم، البته ما از یک تکنولوژی ایتالیایی هم برای تقویت زمین استفاده می‌کنیم که از نظر زلزله کاملاً ایمن می‌شوند.
فکر می‌کنم تا حدود ۸ تا ۱۰ ماه دیگر تقریباً فونداسیون این نیروگاه ریخته می‌شود، طبیعتا الان شما از دور نگاه کنید چیزی را نمی‌بینید، چون گودبرداری انجام شده و در حال تقویت زیرساخت هستند.
همانطور که گفتم کمتر از یک سال دیگر ما کار‌های فونداسیون ریزی را انجام می‌دهیم و پس از آن دیگر مراحل نصب تجهیزات را دنبال می‌کنیم که آن‌ها هم زمان می‌برد. روس‌ها تعداد زیادی نیروگاه در دنیا در دست ساخت دارند، ولی به هر حال این دو نیروگاه در موعد‌های زمان بندی و پیش بینی شده در حال اجرا هستند.
* با توجه به اینکه آقای عراقچی گفته بود که تعهدات ما در قالب برجام با خروج آمریکا از آن کاهش پیدا می‌کند، برنامه ما برای ادامه اقدامات در چارچوب تعهدات داوطلبانه پروتکل الحاقی ایران چیست؟
سازمان انرژی اتمی مجری تصمیمات مراجع بالای نظام است، الان هم مرجع رسیدگی به این امور هیات نظارت بر اجرای برجام است، البته سازمان هم نظرات و ایده‌های خود را ارائه می‌کند، به این ترتیب که سناریو‌های مختلفی در چارچوب داخل و خارج از برجام، فضای بعد از برجام و امثال این‌ها را بررسی کرده و قبلا ارائه کرده ایم و برای هر کدام از این حالت‌ها آمادگی‌های لازم را داریم، ولی تا زمانی که دستوری به ما ندهند نمی‌توانیم راسا اقدام خاصی انجام دهیم.
در هیات نظارت هم مجموعه‌ای از افراد، متشکل از دولت و غیر دولتی‌ها هستند البته همه آن‌ها مسئولان نظام هستند. صحبت‌هایی مطرح بود که اگر اروپایی‌ها تعللی داشته باشند ما بخشی از تعهدات خود را انجام ندهیم و یا برخی محدویت‌ها را کنار بگذاریم، البته در جلسات مختلف هیات نظارت هم بحث‌های مفصلی شد.
فعلا قرار بر این است نتیجه کار اروپایی‌ها را ببینیم و بعدا تصمیم گیری کنیم، باید توازنی بین تعهدات و مزایا وجود داشته باشد، اگر تعهدات خودمان را انجام دهیم، ولی مزایایی برای ما نداشته باشد ادامه آن معنائی ندارد و ممکن است ما از تعهدات خود بکاهیم. طبق پاراگراف ۲۶ برجام این حق را داریم که اگر طرف مقابل به تعدات خودش عمل نکرد ایران بخشی و یا همه تعهدات خود را می‌تواند انجام ندهد، این یک تصمیم سیاسی است و نه فنی و برای همین در اختیار سازمان نیست.
* ولی خب فعلا از نظر هیات نظارت متوقف است؟
فعلا به ما چیزی نگفتند که در حوزه‌های مختلف چه کار کنیم و این را علما و بزرگان کشور بررسی و جمع بندی می‌کنند و بر مبنای مصالح و منافع کشور تصمیم می‌گیرند، فعلا دستوری برای کاهش تعهدات و یا افزایش فعالیت‌ها در حوزه‌ای که محدودیت داریم به ما نداند. ممکن است بسته‌ای را انتخاب کنند و یا یک مورد را از میان آن بسته تعیین و به ما اعلام کنند، این دیگر در اختیار هیات نظارت بر اجرای برجام است.
* پس در مورد پروتکل الحاقی دستوری نداشتید که اجرا یا متوقف شود؟
خیر، فعلا در هیچ حوزه‌ای دستوری نداریم. اگر طرف‌های دیگر به خصوص اروپایی‌ها تلاش بیشتری کنند ممکن است ایران هم تعهدات خودش را ادامه دهد. ما هم مثل شما پیگیر اخبار هستیم، البته بعضا با آقای دکتر عراقچی هم ارتباط داریم، این بار اروپایی‌ها قانون «بلاکینگ استاچو» و برخی اقدامات دیگر را اجرایی کردند، اما باید دید چقدر این اقدامات برای ما ظرفیت خنثی سازی تحریم‌ها را ایجاد خواهد کرد.
خانم موگرینی هم در روز اجرائی شدن دسته اول تحریم‌های آمریکا، اعلام کرد که ما از امروز بسته به روز شده قانون بلاکینگ استاچو را فعال کردیم.
برای ارزیابی اثر این اقدام باید منتظر ماند و نتایج را بررسی کرد، به طور مثال در مورد نفت، اروپایی‌ها قول‌هایی داده اند که همچنان نفت از ما بخرند و یا در مورد جابجایی پول بین بانک‌ها مشکلات را حل کنند، ولی همانطور که گفتم قضاوت و تصمیم گیری در خصوص این‌ها در حوزه اختیارات سازمان انرژی اتمی نیست.
* در خصوص بازرسی‌ها از دانشگاه‌های کشور توضیحاتی اگر هست بفرمایید؟ بازرسی از کدام دانشگاه‌ها انجام شده و مکانیزم‌های آن چگونه است؟
به نظرم شما هم باید به ما در خصوص ساده برخورد کردن با موضوعات کمک کنید، کشور دو تعهد اساسی دارد، یکی اینکه هر جا مواد هسته‌ای وجود داشته باشد باید آن را اعلام کند حتی اگر در همین جا مواد هسته‌ای داشته باشیم باید آن را اعلام کنیم، این یک تعهد پادمانی است که مربوط به حتی قبل از انقلاب می‌شود. ایران از سال ۱۹۷۴ که عضو ان پی تی شد، مانند دیگر کشور‌های عضو باید اعلام کند چقدر و در کجا مواد هسته‌ای دارد.
کار آژانس دقیقا شبیه دیوان محاسبات است که باید حسابرسی مواد هسته‌ای را داشته باشد، اگر کشوری مواد هسته‌ای خود را اعلام نکند آژانس می‌تواند آن را بعنوان تخلف اعلام کند که البته مشکلاتی را برای کشور بوجود می‌آورد.
جای دیگری که کشور تعهد داده اعلام تحقیقات در حوزه چرخه سوخت بر اساس پروتکل الحاقی است، در این موارد هم آژانس نمی‌گوید که تحقیق نکنید بلکه باید موضوع تحقیقات را اعلام کنید البته تحقیقات بنیادین شامل این موضوع نمی‌شود.
دانشگاه‌های ما بعضا مواد هسته‌ای دارند و بعضا تحقیقاتی در حوزه چرخه سوخت هم انجام می‌دهند؛ بنابراین باید این موارد را در نظر داشته باشیم. در دنیا هم خیلی روال نیست که مواد هسته‌ای را در هر محلی پخش کنند چرا که می‌تواند خطر داشته باشد. اتفاقات بدی هم قبلا چه در کشور ما و چه در دیگر نقاط دنیا پیش آمده است، تنها تعهد کشور اظهار و اعلام تحقیقات چرخه سوخت است و بس، قرار نیست هیچگونه محدودیتی ایجاد شود.
حالا فرض کنید در این وضعیت مقاله‌ای در رابطه با موضوعات مرتبط به حوزه چرخه سوخت مثلا برای افزایش راندمان کار سانتریفیوژ در روند آزمایشات مختلف نوشته شود، خب این مقاله اگر برای کار خودتان باشد باز مشکلی ندارد، اما زمانی که شما این مقاله را به ISI ارائه می‌دهید وضعیت متفاوت است. آژانس یکی از وظایفش کنترل مقالاتی از این دست است که آیا تحقیقی در این حوزه انجام شده یا نه؟ سوال بعدی آن‌ها این است که آیا این مقاله به آژانس اعلام شده یا خیر؟
وقتی این موضوع را اعلام نکنید ممکن است پیام منفی به آن‌ها ارسال شود که احتمالا کار خلافی در شرف انجام است، اینگونه موارد را به مراجع ذیربط از جمله شورای عالی امنیت ملی منتقل می‌کنیم و آنجا موضوع با حضور نمایندگان دستگاه‌های مختلف تصمیم گیری و نتیجه برای اجرا به ما ابلاغ می‌شود. سپس ما به اتفاق یکی دو دستگاه دیگر زمینه‌ای را فراهم می‌کنیم تا مشکل و ابهامی که برای آژانس ایجاد شده به نحو مقتضی برطرف شود.
* حرف‌های ضد و نقیضی هم هست...
آقای دکتر غلامی وزیر محترم علوم زمانی که در شورای عالی امنیت ملی تصمیم گیری شد هنوز وزیر نشده بودند و طبیعتا اطلاع نداشتند، اما بعدا اطلاع پیدا کردند، بنابر این ضد و نقیض صحبت نکرده اند.
برای بررسی هر چه بهتر و بیشتر صنعت هسته‌ای کشورمان در روز‌هایی که برجام در «آی. سی. یو» قرار دارد، از بهروز کمالوندی معاون امور بین الملل و سخنگوی سازمان انرژی اتمی دعوت کردیم تا ضمن بازدید از خبرگزاری مهر، در گفتگویی با خبرنگاران مهر سوالاتی را در این حوزه پاسخ دهد.
کمالوندی در ابتدای این گفتگو با بیان اینکه خبری را که چندی پیش در خصوص موفقیت سازمان در حوزه کوآنتوم منتشر شد متاسفانه چندان به آن پرداخته نشد، اظهارداشت: این تحول بزرگی بود و اصطلاحا به آن درهم تنیدگی کوآنتومی گویند که تکنولوژی بسیار پیشرفتهای است که به واقع انقلابی ایجاد کرده است.
وی ادامه داد: دانشمندان ما در مرکز لیزر ایران با حضور دکتر صالحی و دکتر ستاری آزمایش موفقی را در این خصوص انجام دادند، هرچند قبلاً هم در سال گذشته این آزمایش‌ها انجام شده بود، اما تکرار آزمایش‌ها را در دستور کار قرار دادیم تا مطمئن شویم نتایج به دست آمده اتفاقی نبوده است.
معاون امور بین الملل سازمان انرژی اتمی کشورمان تصریح کرد: این موفقیت گامی است به سمت تکنولوژی انقلابی چرا که در مرز‌های دانش و تکنولوژی، افق‌های دوری را می‌توان دید و البته اجرایی شدن آن‌ها هم زمان می‌برد. احتمالا فرزندان شما زمانی که به سن امروز شما برسند، ابرکامپیوتر‌هایی که امروز وجود دارند را در اندازه لب تاپ‌های امروز روی میز و جلوی خود خواهند داشت و به عنوان کامپیوتر‌های شخصی از آن‌ها استفاده می‌کنند و بنابراین می‌توانید حدس بزنید در آن زمان چه ابرکامپیوتر‌هایی خواهد آمد.
کمالوندی افزود: با این فناوری بخصوص در دو حوزه کامپیوتر و مخابرات تحولات بسیار بزرگی را شاهد خواهیم بود و در حوزه مخابرات سرعت از سرعت نور فراتر می‌رود، ولی سرعت کوانتومی چیزی بالاتر از آن است به نحوی که تا شما محاسبه یا سوالی را مطرح کنید جواب آن در همان لحظه حتی بدون اینکه کسری از ثانیه در کار باشد، داده خواهد شد.
وی با بیان اینکه در حوزه تحقیق و توسعه هم پیشرفتهای خوبی را داریم، بیان کرد: قریب دو سال است که از تزریق گاز دستگاه‌های IR ۸ ما می‌گذرد و آزمایشات مختلفی را روی آن انجام داده ایم، IR ۶ به مرحله صحه گذاری نزدیک شده، البته صحه گذاری‌ها و تحقیق و توسعه سانتریفیوژ‌ها چند سال زمان می‌برد چرا که آزمایشات مختلفی رویشان انجام می‌شود.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی گفت: از آنجا که این دستگاه‌ها گران قیمت هستند، باید تست‌های مختلفی را از جنبه‌های گوناگون پشت سر بگذارند تا با برطرف شدن ایرادات و نواقص، به سمت تجاری شدن حرکت کنند. البته اگر کشور تصمیم به تولید انبوه دستگاه‌های IR ۶ بگیرد، ما هیچ مشکلی نداریم و می‌توانیم این کار را انجام دهیم.
کمالوندی در مورد آمادگی سازمان انرژی اتمی نیز گفت: اگر کشور بخواهد تصمیمی برای فشار به طرف مقابل بگیرد، می‌توان کار‌هایی را انجام داد، ولی توصیه کارشناسان ما این است که روند تحقیق و توسعه بصورت کامل طی شود تا فرایند بهینه سازی و توسعه بصورت طبیعی انجام شود.
وی در پاسخ به این سوال که تا چه زمانی تائید طراحی تفصیلی بازطراحی راکتور اراک از طرف چین صورت می‌گیرد که بخواهیم وارد اجرا شویم؟ اظهارداشت: فکر می‌کنم تا چند ماه آینده طرف چینی تائید طراحی تفصیلی ما را انجام دهد.
معاون امور بین الملل سازمان انرژی اتمی در پاسخ به سوال دیگری که پس از تایید طراحی تفصیلی وارد فاز اجرایی باز طراحی اراک می‌شویم؟ گفت: بله، برخی کار‌ها را می‌توانید همزمان انجام دهید بطور مثال زمانیکه شما در حال اسکلت سازی یک ساختمان هستید می‌توانید صحبت از وسایل درون ساختمان را هم داشته باشید. این دیگر به کارشناسان داخلی ما باز می‌گردد که بگویند تجهیزات لازم را خودمان بسازیم و یا از اروپا وارد کنیم، در حالی که چینی‌ها هم بدشان نمی‌آید که از آن‌ها خرید داشته باشیم.
همچنین در ادامه کمالوندی این سوال را که آخرین وضعیت ساخت مراکز ۱ و ۲ نیروگاه بوشهر و همکاری‌های ما با طرف روسی به کجا رسید؟ را اینگونه پاسخ داد: آنچه که ما امضا کردیم قرار بر این بود که نیروگاه اولی ۸ سال و دومی ۱۰ سال پس از امضا به مرحله راه اندازی برسد، الان دو سال از اجرایی شدن قرارداد می‌گذرد؛ بنابراین نیروگاه اول ما شش سال بعد و نیروگاه دوم ما هشت سال بعد راه اندازی می‌شود.
وی ادامه داد: سرعت کار‌های ساختمانی خیلی خوب است، آنچه که با روس‌ها قرار گذاشتیم این است که اواسط ۲۰۱۹ فونداسیون آن گذاشته شود که مرحله مهمی است.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی در پاسخ به این سوال که برنامه ما برای ادامه یا توقف اقدامات در چارچوب تعهدات داوطلبانه پروتکل الحاقی ایران چیست؟ بیان کرد: سازمان انرژی اتمی مجری تصمیمات مراجع بالای نظام است، الان هم مرجع رسیدگی به این امور هیات نظارت بر اجرای برجام است، البته سازمان هم نظرات و ایده‌های خود را ارائه می‌کند، به این ترتیب که سناریو‌های مختلفی در چارچوب داخل و خارج از برجام، فضای بعد از برجام و امثال این‌ها را بررسی کرده و قبلا ارائه کرده ایم و برای هر کدام از این حالت‌ها آمادگی‌های لازم را داریم، ولی تا زمانی که دستوری به ما ندهند نمی‌توانیم راسا اقدام خاصی انجام دهیم.
کمالوندی افزود: در هیات نظارت هم مجموعه‌ای از افراد، متشکل از دولت و غیر دولتی‌ها هستند البته همه آن‌ها مسئولان نظام هستند. صحبت‌هایی مطرح بود که اگر اروپایی‌ها تعللی داشته باشند ما بخشی از تعهدات خود را انجام ندهیم و یا برخی محدویت‌ها را کنار بگذاریم، البته در جلسات مختلف هیات نظارت هم بحث‌های مفصلی شد.
وی با بیان اینکه فعلا قرار بر این است نتیجه کار اروپایی‌ها را ببینیم و بعدا تصمیم گیری کنیم، خاطرنشان کرد: باید توازنی بین تعهدات و مزایا وجود داشته باشد، اگر تعهدات خودمان را انجام دهیم، ولی مزایایی برای ما نداشته باشد ادامه آن معنایی ندارد و ممکن است ما از تعهدات خود بکاهیم. طبق پاراگراف ۲۶ برجام این حق را داریم که اگر طرف مقابل به تعهدات خودش عمل نکرد ایران بخشی و یا همه تعهدات خود را می‌تواند انجام ندهد، این یک تصمیم سیاسی است و نه فنی و برای همین در اختیار سازمان نیست.
معاون امور بین الملل سازمان انرژی اتمی در پایان این گفتگو در پاسخ به سوال دیگر خبرنگار مهر مبنی بر اینکه آیا در مورد پروتکل الحاقی دستور مشخصی نداشتید که اجرا یا متوقف شود؟ تاکید کرد: خیر، فعلا در هیچ حوزه‌ای دستوری نداریم. اگر طرف‌های دیگر به خصوص اروپایی‌ها تلاش بیشتری کنند ممکن است ایران هم تعهدات خودش را ادامه دهد. ما هم مثل شما پیگیر اخبار هستیم.
متن کامل گفتگو با بهروز کمالوندی را در زیر می‌خوانید:
* خبر خوشی در حوزه صنعت هسته‌ای دارید که منعکس شود؟
خبری را که چندی پیش در خصوص موفقیت سازمان در حوزه کوآنتوم منتشر شد متاسفانه چندان به آن پرداخته نشد، این تحول بزرگی بود و اصطلاحا به آن درهم تنیدگی کوآنتومی گویند که تکنولوژی بسیار پیشرفتهای است که به واقع انقلابی ایجاد کرده است.
دانشمندان ما در مرکز لیزر ایران با حضور دکتر صالحی و دکتر ستاری آزمایش موفقی را در این خصوص انجام دادند، هرچند قبلاً هم در سال گذشته این آزمایش‌ها انجام شده بود، اما تکرار آزمایش‌ها را در دستور کار قرار دادیم تا مطمئن شویم نتایج به دست آمده اتفاقی نبوده است.
این موفقیت گامی است به سمت تکنولوژی انقلابی چرا که در مرز‌های دانش و تکنولوژی، افق‌های دوری را می‌توان دید و البته اجرایی شدن آن‌ها هم زمان می‌برد. احتمالا فرزندان شما زمانی که به سن امروز شما برسند، ابرکامپیوتر‌هایی که امروز وجود دارند را در اندازه لب تاپ‌های امروز روی میز و جلوی خود خواهند داشت و به عنوان کامپیوتر‌های شخصی از آن‌ها استفاده می‌کنند و بنابراین می‌توانید حدس بزنید در آن زمان چه ابرکامپیوتر‌هایی خواهد آمد.
با این فناوری بخصوص در دو حوزه کامپیوتر و مخابرات تحولات بسیار بزرگی را شاهد خواهیم بود و در حوزه مخابرات سرعت از سرعت نور فراتر می‌رود، ولی سرعت کوانتومی چیزی بالاتر از آن است به نحوی که تا شما محاسبه یا سوالی را مطرح کنید جواب آن در همان لحظه حتی بدون اینکه کسری از ثانیه در کار باشد، داده خواهد شد.
این کار خیلی وقت است که در دنیا آغاز شده و چیزی شبیه به کار گداخت است که سروکار آن با ذره است، منتهی ذره اورانیوم یک ماده است و وقتی که شما کوچکترین ذره نور که همان فوتون باشد را از موج نور جدا کنید و بتوانید فوتون‌ها را درهم تنیده کنید، که الحمدالله در کشور ما این کار انجام شده است، در مرحله‌ای قرار می‌گیرید که بتوانید در آینده کار‌های بزرگتری انجام دهید و این کار تقریباً در دست سه الی چهار کشور دنیا قرار دارد و البته ما هنوز در ابتدای راه این فن آوری قرار داریم. انجمن فیزیک ایران هم گزارش مثبتی از این موضوع داده است و همانطور که گفتم در ابتدای راه هستیم و این مساله زمان می‌برد.
* چقدر زمان می‌برد؟
البته این کاری است که تا تجاری شود و استفاده‌های مختلفی از آن شود، زمان می‌برد، نه فقط ما بلکه دنیا هم در مرحله آزمون و خطاست و وضعیتی شبیه به فن آوری تولید انرژی به روش گداخت دارد.
در گداخت هم نسبتا وضعیت ما بد نیست، ما نیروی انسانی و کارشناسان خوبی داریم، اما تجهیزاتمان قدیمی است. گداخت هم قرار است مشکلات انرژی بشر را پس از تمام شدن اورانیوم که پیش بینی شده تا حدود ۱۱۰ سال آینده باشد را جبران کند.
چیزی حدود ۴ میلیارد تن اورانیوم می‌توانیم از دریا استخراج کنیم که این چیزی مشابه اورانیوم‌هایی است که در زمین وجود دارد البته در حال حاضر استخراج از دریا‌ها اقتصادی نیست، شما از همین هوا هم می‌توانید اورانیوم بگیرید، اما به لحاظ اقتصادی به صرفه نیست.
در ایران ما ۳۰۰ متر زیر زمین می‌رویم و اورانیوم استخراج می‌کنیم، عیار سنگ‌های اورانیوم در ایران ۳۰۰ تا ۴۰۰ ppm است در حالی که در کشوری، چون قزاقستان که خلوص سنگ اورانیوم آن‌ها تا ۵۳ هزار ppm است، ما برای تامین نیاز خود در مقایسه با آن‌ها باید میزان بیشتری استخراج کنیم و به تعبیری اگر آن‌ها یک کامیون سنگ اورانیوم از معادن خود بردارند ما باید ۱۷۰ کامیون را از ۳۰۰ متری زمین بیرون بیاوریم تا به اندازه یک کامیون آن‌ها اورانیوم بدست آوریم؛ بنابراین سوالی که پیش می‌آید این است که آیا استخراج سنگ‌های اورانیوم برای ما به لحاظ اقتصادی به صرفه است یا خیر؟
در جواب باید گفت: ما نمی‌توانیم همه مسائل را با معیار تجاری بررسی کنیم، وقتی یک کالایی برای شما اهمیت دارد، طبعاً استراتژیک و بسیار ارزشمند می‌شود، بطور مثال اگر شما در یک اتاق در بسته‌ای باشید که تنها یک لیوان آب همراه داشته باشید و دسترسی به آب دیگری هم میسر نباشد، آن وقت همان یک لیوان آب برای شما استراتژیک می‌شود و حاضرید برای آن همه اموال خود را هم بدهید؛ امروز موضوع اورانیوم برای ما چنین وضعیتی دارد.
در صنعت گداخت، بشر قرار است که در سال ۲۰۵۰ اولین راکتور آزمایشی را تاسیس کند، یعنی چیزی حدود ۳۲ سال دیگر، توان و ظرفیت این راکتور ۵۰۰ مگاوات خواهد بود. در آن زمان دیگر شما نیازی به انرژی شکافت نخواهید داشت وقتی شما ذره یا اتم را می‌شکافید از آن انرژی به وجود می‌آید، و در گداخت وقتی این اتم‌ها با هم جوش می‌خورند (یکی می‌شوند) تولید انرژی صورت می‌گیرد، این هم البته از خلقت‌ها و سنت‌های خداوند است.
من اگر پژوهشگر قرآنی بودم در خصوص ۲ کلمه آب و نور پژوهش می‌کردم، چرا که کلید تمام هستی در این دو کلمه است و همانطور که گفتم در موضوع نور ما حوزه کوآنتوم و در حوزه آب هم موضوع گداخت را داریم که منابع اولیه آن در اقیانوس‌های دنیا است. یعنی آتش یا انرژی در آب.
انرژی هسته‌ای امروز از شکافت حاصل می‌شود و در صنعت تولید انرژیِ آینده بشر، یعنی گداخت از برخورد و ممزوج شدن و با هم یکی شدن این ذرات، انرژی خارق العاده‌ای تولید می‌شود و یکی از مصادیق آن گاز‌های هلیوم است، درست مثل اتفاقی که در خورشید می‌افتد. بشر قطعا به این منابع جدید از انرژی خواهد رسید و اینطور نیست که این مباحث صرفاً تئوریک باشد، این‌ها هم اکنون عملیاتی شده‌اند و در حال حاضر دنیا مشغول تجاری سازی این فن آوری است؛ بنابراین ما نباید از این موضوعات عقب بیفتیم چرا که اگر امروز شما در علوم و تکنولوژی عقب بیفتید، هر سال که عقب بمانید بعد‌ها باید به اندازه ۱۰ تا ۲۰ سال عقب افتادگی خود را جبران کنید. مگر اینکه کسانی آن را آماده و ساخته شده به شما تحویل دهند، البته آن وقت دیگر خودتان نمی‌توانید آن را درست کنید؛ لذا ما همواره گفته ایم که هزینه کردن برای این علوم پیشرفته و به روز دنیا نه تنها هزینه نیست بلکه سرمایه گذاری است.
من همیشه به بچه هایم می‌گفتم که اگر الان پولی برای کلاس‌های آموزشی شما خرج می‌کنم، این خرج نیست این سرمایه گذاری است. وضعیت سرمایه گذاری امروز برای فن آوری و پیشرفت آینده کشور هم مثل همین است، بنابراین باید در حوزه گذاخت و کوانتوم کار کرد و این‌ها سرمایه گذاری است.
خبر خوب ما این است که سازمان در حال پیش بردن برنامه‌های خودش است، اما آنچه که شاید برخی بخواهند در حال حاضر جلوی خود و به طور ملموس ببینند و آن را دستاوردی از ما تلقی کنند، می‌توانیم به دو نیروگاه هزارمگاواتی اشاره کنیم که از نظر زمان بندی توانسته ایم در حوزه‌های مختلف کار‌های این دو نیروگاه را پیش ببریم.
* ساخت این نیروگاه‌ها توسط متخصصان داخلی انجام می‌شود؟
نیروگاه را روس‌ها درست می‌کنند، ولی آن‌ها موظف هستند بخش‌هایی را که ما خودمان احساس کنیم بتوانیم انجام دهیم را به ما واگذار کنند، کار‌های ساختمانی آن را خودمان انجام می‌دهیم و بعد از آن هم بحث تجهیزات می‌شود که این را هم خیلی مواردش را خودمان می‌توانیم انجام بدهیم.
در حوزه تحقیق و توسعه هم پیشرفتهای خوبی را داریم، قریب دو سال است که از تزریق گاز دستگاه‌های IR ۸ ما می‌گذرد و آزمایشات مختلفی را روی آن انجام داده ایم، IR ۶ به مرحله صحه گذاری نزدیک شده، البته صحه گذاری‌ها و تحقیق و توسعه سانتریفیوژ‌ها چند سال زمان می‌برد چرا که آزمایشات مختلفی رویشان انجام می‌شود.
از آنجا که این دستگاه‌ها گران قیمت هستند، باید تست‌های مختلفی را از جنبه‌های گوناگون پشت سر بگذارند تا با برطرف شدن ایرادات و نواقص، به سمت تجاری شدن حرکت کنند. البته اگر کشور تصمیم به تولید انبوه دستگاه‌های IR ۶ بگیرد، ما هیچ مشکلی نداریم و می‌توانیم این کار را انجام دهیم.
یعنی اگر کشور بخواهد تصمیمی برای فشار به طرف مقابل بگیرد، می‌توان کار‌هایی را انجام داد، ولی توصیه کارشناسان ما این است که روند تحقیق و توسعه بصورت کامل طی شود تا فرایند بهینه سازی و توسعه بصورت طبیعی انجام شود.
اگر کشور تصمیم به تولید انبوه دستگاه‌های IR ۶ بگیرد، ما هیچ مشکلی نداریم و می‌توانیم این کار را انجام دهیم
سالن تولید مونتاژی که آقای دکتر صالحی اخیرا آن را افتتاح کردند شاهکاری است، البته برخی گفتند که این سالن در سال‌های گذشته ساخته شده است که همینجا باید بگویم بله این سالن در گذشته ساخته شده، اما نه گذشته‌ای دور بلکه در همین ۴ سال اخیر ساخته شده البته اینگونه موضوعات مربوط به نظام است و ضرورتی ندارد آن را به این دولت و آن دولت ربط بدهیم، برخی برای انتساب ندادن این پیشرفت‌ها به دولت آن را تا دوره «هوخشتره» عقب می‌برند.
وقتی که رهبری دستور دادند زمینه ۱۹۰ هزار سو فراهم شود، ما ۳ کار را انجام دادیم که ۲ اقدام آن نیاز داشت تا به آژانس بین المللی انرژی اتمی اطلاع رسانی شود که یکی تولید UF ۶ بود که یازده سال تولید نمی‌شد و شاید اینجا سوالی باشد که چرا در این یازده سال تولید نمی‌شد که جواب آن خیلی ساده است، چون به آن نیاز نداشتیم.
* یعنی از زمانی که به آن رسیدیم، تولید نمی‌شد؟
چرا تولید می‌شد، ما کلا ۵۰۰ تُن کیک زرد داشتیم که باید اول این را به گاز تبدیل می‌کردیم، یعنی از کیک زرد بشود گاز و این در واقع تبدیل به UF ۶ است که برای تزریق گاز به سانتریفیوژ‌های گازی مورد استفاده قرار می‌گیرد تا به صورت گریز از مرکز بچرخد و عناصر سنگین آن از عناصر سبک جدا شود.
در آن زمان از ۵۰۰ تُن کیک زردی که داشتیم، ۲۰۰ تُن آن را UF ۶ کرده بودیم که واقعاً هم نیازی به انجام این کار نبود، امروز که آن را تولید نمی‌کنیم به این معنا است که نیازی به تولید نداشتیم که UF ۶ داشته باشیم که البته این برای پیش از دستور رهبری بود و مجددا تصمیم به فعالسازی تولید UF ۶ گرفتیم و البته پیام خاص خود را هم به طرف مقابل ارسال کردیم که پیام این بود که ما آماده تولید ظرفیت بالا هستیم که آن‌ها هم به درستی پیام ما را دریافت کردند، چرا که نشان دادیم ما یک مرحله جلوتر رفتیم.
مورد دومی که متعاقب دستور رهبری به آژانس گزارش دادیم، موضوع تولید UF ۴ بود که این هم پیام خاص خودش را به طرف‌های مقابل داشت که آن پیام را هم گرفتند.
* در خصوص همکاری‌های میان ایران با روسیه و چین بفرمایید که در چه سطحی قرار دارد؟
ما با چینی‌ها تقریباً هر ۲ هفته یک هیئت مبادله می‌کنیم، اما نیازی به خبری کردن آن نمی‌بینیم، چرا که بحث‌های این‌ها بیشتر فنی است و متخصصان دو طرف مواردی را که لازم است مطرح کنند، در جلسه‌های خود پیگیری می‌کنند، به طور مثال چند روز دیگر قرار است هیاتی از چین به ایران بیاید.
این بحث‌های ما با چینی‌ها برای بازطراحی راکتور اراک است که البته ما نام آن را به خُنداب تغییر داده و به آژانس اعلام کردیم چرا که این راکتور به خُنداب خیلی نزدیکتر است.
در کل هیچ وقت کار راکتور خُنداب تعطیل نبوده و همزمان با برخی گفتگو‌های تجاری و سیاسی، کار فنی را هم پیش می‌بردیم
در خصوص بازطراحی راکتور آب سنگین خنداب ما از ابتدا نظرمان این بود که خودمان طراحی این راکتور را انجام دهیم و طرف چینی آن را تائید کند. هرچند آن زمان نمی‌خواستیم برخی مسائل را رسانه‌ای کنیم، اما به هر حال نکاتی قابل اهمیت در آن است از جمله موضوع مالکیت معنوی، در واقع به همین دلیل است طراحی را خودمان باید انجام دهیم.
این از نظر حقوقی مهم است و این را طرف چینی به خوبی متوجه شد و این برای ما اهمیت داشت. بدین ترتیب توانستیم ضمن افزایش دانش خود در طراحی راکتور، مالکیت معنوی طراحی انجام شده توسط متخصصان داخلی خود را هم داشته باشیم.
آنچه که من در خصوص این راکتور بتوانم بگویم این است که همه چیز طبق برنامه ریزی انجام شده در حال انجام است و همکاری ما با چینی‌ها در حوزه‌های مشخصی ادامه دارد. هرچند در بخش‌هایی پیچیدگی‌های خاص خود را دارد، اما در کل هیچ وقت کار تعطیل نبوده و همزمان با برخی گفتگو‌های تجاری و سیاسی، کار فنی را هم پیش می‌بردیم.
ما امروز در مرحله طراحی تفصیلی قرار داریم، همانطور که می‌دانید این طراحی سومین مرحله بازطراحی است چرا که دو مرحله قبلی آن یعنی طراحی مفهومی و پایه انجام شده و مورد تائید قرار گرفته است. بعد از تایید طراحی تفصیلی وارد فاز اجرایی می‌شویم.
* زمان لازم برای اجرایی شدن طراحی تفصیلی چقدر است؟
از ابتدا پیش بینی ما این بود که ۵ سال حدوداً زمان ببرد تا این کار انجام شود، طراحی راکتور قسمت زمان بر پروژه است. بعد از مرحله طراحی وارد اجرا، نصب تجهیزات و مهندسی راکتور بازطراحی شده می‌شویم. زمان مورد نیاز برای همه این‌ها بستگی دارد به اینکه شما تصمیم داشته باشید تجهیزات را خودتان بسازید یا آماده از چین یا اروپا تهیه کنید، بر اساس این تصمیم‌ها زمان اتمام پروژه تعیین می‌شود.
* پس تا چه زمانی ما باید منتظر تائید طراحی تفصیلی از طرف خارجی باشیم تا بعد بخواهیم وارد اجرا شویم؟
فکر می‌کنم تا چند ماه آینده طرف چینی تائید طراحی تفصیلی ما را انجام دهد.
* یعنی سپس وارد فاز اجرایی باز طراحی اراک می‌شویم؟
بله؛ برخی کار‌ها را می‌توانید همزمان انجام دهید بطور مثال زمانیکه شما در حال اسکلت سازی یک ساختمان هستید می‌توانید صحبت از وسایل درون ساختمان را هم داشته باشید. این دیگر به کارشناسان داخلی ما باز می‌گردد که بگویند تجهیزات لازم را خودمان بسازیم و یا از اروپا وارد کنیم، در حالی که چینی‌ها هم بدشان نمی‌آید که از آن‌ها خرید داشته باشیم.
* آخرین وضعیت ساخت مراکز ۱ و ۲ نیروگاه بوشهر و همکاری‌های ما با طرف روسی به کجا رسید؟
آنچه که ما امضا کردیم قرار بر این بود که نیروگاه اولی ۸ سال و دومی ۱۰ سال پس از امضا به مرحله راه اندازی برسد، الان دو سال از اجرایی شدن قرارداد می‌گذرد؛ بنابراین نیروگاه اول ما شش سال بعد و نیروگاه دوم ما هشت سال بعد راه اندازی می‌شود.
سرعت کار‌های ساختمانی خیلی خوب است، آنچه که با روس‌ها قرار گذاشتیم این است که اواسط ۲۰۱۹ فونداسیون آن گذاشته شود که مرحله مهمی است.
* این را روس‌ها انجام می‌دهند؟
این را خودمان انجام می‌دهیم، البته ما از یک تکنولوژی ایتالیایی هم برای تقویت زمین استفاده می‌کنیم که از نظر زلزله کاملاً ایمن می‌شوند.
فکر می‌کنم تا حدود ۸ تا ۱۰ ماه دیگر تقریباً فونداسیون این نیروگاه ریخته می‌شود، طبیعتا الان شما از دور نگاه کنید چیزی را نمی‌بینید، چون گودبرداری انجام شده و در حال تقویت زیرساخت هستند.
همانطور که گفتم کمتر از یک سال دیگر ما کار‌های فونداسیون ریزی را انجام می‌دهیم و پس از آن دیگر مراحل نصب تجهیزات را دنبال می‌کنیم که آن‌ها هم زمان می‌برد. روس‌ها تعداد زیادی نیروگاه در دنیا در دست ساخت دارند، ولی به هر حال این دو نیروگاه در موعد‌های زمان بندی و پیش بینی شده در حال اجرا هستند.
* با توجه به اینکه آقای عراقچی گفته بود که تعهدات ما در قالب برجام با خروج آمریکا از آن کاهش پیدا می‌کند، برنامه ما برای ادامه اقدامات در چارچوب تعهدات داوطلبانه پروتکل الحاقی ایران چیست؟
سازمان انرژی اتمی مجری تصمیمات مراجع بالای نظام است، الان هم مرجع رسیدگی به این امور هیات نظارت بر اجرای برجام است، البته سازمان هم نظرات و ایده‌های خود را ارائه می‌کند، به این ترتیب که سناریو‌های مختلفی در چارچوب داخل و خارج از برجام، فضای بعد از برجام و امثال این‌ها را بررسی کرده و قبلا ارائه کرده ایم و برای هر کدام از این حالت‌ها آمادگی‌های لازم را داریم، ولی تا زمانی که دستوری به ما ندهند نمی‌توانیم راسا اقدام خاصی انجام دهیم.
در هیات نظارت هم مجموعه‌ای از افراد، متشکل از دولت و غیر دولتی‌ها هستند البته همه آن‌ها مسئولان نظام هستند. صحبت‌هایی مطرح بود که اگر اروپایی‌ها تعللی داشته باشند ما بخشی از تعهدات خود را انجام ندهیم و یا برخی محدویت‌ها را کنار بگذاریم، البته در جلسات مختلف هیات نظارت هم بحث‌های مفصلی شد.
فعلا قرار بر این است نتیجه کار اروپایی‌ها را ببینیم و بعدا تصمیم گیری کنیم، باید توازنی بین تعهدات و مزایا وجود داشته باشد، اگر تعهدات خودمان را انجام دهیم، ولی مزایایی برای ما نداشته باشد ادامه آن معنائی ندارد و ممکن است ما از تعهدات خود بکاهیم. طبق پاراگراف ۲۶ برجام این حق را داریم که اگر طرف مقابل به تعدات خودش عمل نکرد ایران بخشی و یا همه تعهدات خود را می‌تواند انجام ندهد، این یک تصمیم سیاسی است و نه فنی و برای همین در اختیار سازمان نیست.
* ولی خب فعلا از نظر هیات نظارت متوقف است؟
فعلا به ما چیزی نگفتند که در حوزه‌های مختلف چه کار کنیم و این را علما و بزرگان کشور بررسی و جمع بندی می‌کنند و بر مبنای مصالح و منافع کشور تصمیم می‌گیرند، فعلا دستوری برای کاهش تعهدات و یا افزایش فعالیت‌ها در حوزه‌ای که محدودیت داریم به ما نداند. ممکن است بسته‌ای را انتخاب کنند و یا یک مورد را از میان آن بسته تعیین و به ما اعلام کنند، این دیگر در اختیار هیات نظارت بر اجرای برجام است.
* پس در مورد پروتکل الحاقی دستوری نداشتید که اجرا یا متوقف شود؟
خیر، فعلا در هیچ حوزه‌ای دستوری نداریم. اگر طرف‌های دیگر به خصوص اروپایی‌ها تلاش بیشتری کنند ممکن است ایران هم تعهدات خودش را ادامه دهد. ما هم مثل شما پیگیر اخبار هستیم، البته بعضا با آقای دکتر عراقچی هم ارتباط داریم، این بار اروپایی‌ها قانون «بلاکینگ استاچو» و برخی اقدامات دیگر را اجرایی کردند، اما باید دید چقدر این اقدامات برای ما ظرفیت خنثی سازی تحریم‌ها را ایجاد خواهد کرد.
خانم موگرینی هم در روز اجرائی شدن دسته اول تحریم‌های آمریکا، اعلام کرد که ما از امروز بسته به روز شده قانون بلاکینگ استاچو را فعال کردیم.
برای ارزیابی اثر این اقدام باید منتظر ماند و نتایج را بررسی کرد، به طور مثال در مورد نفت، اروپایی‌ها قول‌هایی داده اند که همچنان نفت از ما بخرند و یا در مورد جابجایی پول بین بانک‌ها مشکلات را حل کنند، ولی همانطور که گفتم قضاوت و تصمیم گیری در خصوص این‌ها در حوزه اختیارات سازمان انرژی اتمی نیست.
* در خصوص بازرسی‌ها از دانشگاه‌های کشور توضیحاتی اگر هست بفرمایید؟ بازرسی از کدام دانشگاه‌ها انجام شده و مکانیزم‌های آن چگونه است؟
به نظرم شما هم باید به ما در خصوص ساده برخورد کردن با موضوعات کمک کنید، کشور دو تعهد اساسی دارد، یکی اینکه هر جا مواد هسته‌ای وجود داشته باشد باید آن را اعلام کند حتی اگر در همین جا مواد هسته‌ای داشته باشیم باید آن را اعلام کنیم، این یک تعهد پادمانی است که مربوط به حتی قبل از انقلاب می‌شود. ایران از سال ۱۹۷۴ که عضو ان پی تی شد، مانند دیگر کشور‌های عضو باید اعلام کند چقدر و در کجا مواد هسته‌ای دارد.
کار آژانس دقیقا شبیه دیوان محاسبات است که باید حسابرسی مواد هسته‌ای را داشته باشد، اگر کشوری مواد هسته‌ای خود را اعلام نکند آژانس می‌تواند آن را بعنوان تخلف اعلام کند که البته مشکلاتی را برای کشور بوجود می‌آورد.
جای دیگری که کشور تعهد داده اعلام تحقیقات در حوزه چرخه سوخت بر اساس پروتکل الحاقی است، در این موارد هم آژانس نمی‌گوید که تحقیق نکنید بلکه باید موضوع تحقیقات را اعلام کنید البته تحقیقات بنیادین شامل این موضوع نمی‌شود.
دانشگاه‌های ما بعضا مواد هسته‌ای دارند و بعضا تحقیقاتی در حوزه چرخه سوخت هم انجام می‌دهند؛ بنابراین باید این موارد را در نظر داشته باشیم. در دنیا هم خیلی روال نیست که مواد هسته‌ای را در هر محلی پخش کنند چرا که می‌تواند خطر داشته باشد. اتفاقات بدی هم قبلا چه در کشور ما و چه در دیگر نقاط دنیا پیش آمده است، تنها تعهد کشور اظهار و اعلام تحقیقات چرخه سوخت است و بس، قرار نیست هیچگونه محدودیتی ایجاد شود.
حالا فرض کنید در این وضعیت مقاله‌ای در رابطه با موضوعات مرتبط به حوزه چرخه سوخت مثلا برای افزایش راندمان کار سانتریفیوژ در روند آزمایشات مختلف نوشته شود، خب این مقاله اگر برای کار خودتان باشد باز مشکلی ندارد، اما زمانی که شما این مقاله را به ISI ارائه می‌دهید وضعیت متفاوت است. آژانس یکی از وظایفش کنترل مقالاتی از این دست است که آیا تحقیقی در این حوزه انجام شده یا نه؟ سوال بعدی آن‌ها این است که آیا این مقاله به آژانس اعلام شده یا خیر؟
وقتی این موضوع را اعلام نکنید ممکن است پیام منفی به آن‌ها ارسال شود که احتمالا کار خلافی در شرف انجام است، اینگونه موارد را به مراجع ذیربط از جمله شورای عالی امنیت ملی منتقل می‌کنیم و آنجا موضوع با حضور نمایندگان دستگاه‌های مختلف تصمیم گیری و نتیجه برای اجرا به ما ابلاغ می‌شود. سپس ما به اتفاق یکی دو دستگاه دیگر زمینه‌ای را فراهم می‌کنیم تا مشکل و ابهامی که برای آژانس ایجاد شده به نحو مقتضی برطرف شود.
* حرف‌های ضد و نقیضی هم هست...
آقای دکتر غلامی وزیر محترم علوم زمانی که در شورای عالی امنیت ملی تصمیم گیری شد هنوز وزیر نشده بودند و طبیعتا اطلاع نداشتند، اما بعدا اطلاع پیدا کردند، بنابر این ضد و نقیض صحبت نکرده اند.
منبع:
خبرگزاری مهر
هروقت تونستین مرغ و تخم مرغ به میزان لازم وقیمت مناسب در کشور تولید کنین من باورم میشه که فناوری هسته ای شما واقعیه و کار میکنه! تو این مملکت تا حالا چند بار اعلام خودکفایی در تولید گندم شده، ولی هنوز وارد کننده ایم.
امیدوارم که فناوری هسته ای تون مثل کنترل ارزتون نباشه.