سه میراث شوم دونالد ترامپ برای احیای برجام

به گزارش «پارسینه»، مقامات و تحلیلگران آمریکایی می‌گویند اقدامات او توانایی آمریکا برای مذاکره با تهران را بسیار پیچیده کرده است، چرا که ایران خواسته‌هایی خارج از توافق هسته‌ای را مطرح کرده که بایدن حاضر نیست بدون امتیاز گرفتن آن‌ها را عملی کند.

توافق اولیه، برنامه هسته‌ای ایران را در ازای کاهش تحریم‌های اقتصادی محدود می‌کرد. پس از خروج ترامپ از توافق و اعمال مجدد تحریم ها، ایران نیز شروع به نقض مفاد آن کرد.

روزنامه آمریکایی « نیویورک تایمز » در گزارشی نوشت بدون هیچ سازشی در مورد توافق جدید و پیشرفت مداوم توانمندی هسته‌ای ایران، دولت بایدن به زودی مجبور می‌شود بین پذیرش توانایی ایران برای ساخت بمب یا اقدام نظامی برای جلوگیری از آن، تصمیم بگیرد. ایران معتقد است که برنامه هسته‌ایش برای اهداف صلح‌آمیز مانند تولید ایزوتوپ‌های پزشکی برای تشخیص و درمان بیماری است.

رابرت مالی، مذاکره‌کننده ارشد وزارت امور خارجه، در جلسه استماع اواخر ماه گذشته به سناتور‌ها گفت که ترامپ یک بحران هسته‌ای غیرضروری به بایدن تحویل داد و تاکید کرد که شانس نجات توافق «ضعیف» شده است.

مذاکرات وین برای احیای توافق از اواسط مارس متوقف شده است. روز دوشنبه، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، گفت که رهبران ایران «باید تصمیم بگیرند و خیلی سریع تصمیم بگیرند که آیا می‌خواهند به آنچه که مذاکره شده ادامه دهند و اگر ایران این را بخواهد، [توافق] می‌تواند به سرعت تکمیل شود».

در ماه جاری میلادی، پس از انتقاد آمریکا و متحدان اروپاییش از ایران به دلیل عدم همکاری با بازرسان بین‌المللی، مقامات تهران با غیرفعال کردن و حذف برخی دوربین‌های نظارتی در تاسیسات هسته‌ای این کشور واکنشی دوچندان نشان دادند.

بلینکن گفت که اقدام ایران «دلگرم کننده» نیست.

روز سه‌شنبه، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران گفت که ایران طرح جدیدی را به ایالات متحده پیشنهاد کرده است، اما وی جزئیاتی ارائه نکرد.

او گفت: «ایران هرگز از میز مذاکره فرار نکرده و معتقد است مذاکره و دیپلماسی بهترین راه برای دستیابی به یک توافق خوب و پایدار است.»

یک مقام ارشد آمریکایی که به مذاکرات نزدیک است، گفت که از هرگونه پیشنهاد جدیدی از سوی تهران بی‌اطلاع است، اما پذیرای ایده‌هایی هستند که می‌تواند به توافق منجر شود.

به گفته چندین نفر از افراد آشنا با روند مذاکرات، میراث ترامپ حداقل از سه جهت مهم مذاکرات را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

اول، آنچه که ایرانی‌ها آن را نقض گسترده اعتماد می‌نامند وجود داشت: خروج یکجانبه ترامپ از توافق، علی‌رغم پایبندی ایران به مفاد آن، نگرانی تهران را در مورد اینکه ایالات متحده چقدر سریع می‌تواند بعد از انتخابات تغییر مسیر دهد، تأیید کرد.

در مذاکرات وین، ایرانی‌ها خواستار تضمین‌هایی شده اند که هر کس جانشین بایدن شد برای لغو مجدد توافق محدود شود.

مقامات دولت بایدن توضیح داده اند که با توجه به ماهیت سیستم دموکراتیک آمریکا دادن این تضمین امکان پذیر نیست. ( مذاکرات هسته‌ای بین قدرت‌های جهانی و ایران در زمان جورج دبلیو بوش آغاز شد و در توافق سال ۲۰۱۵ در تعهدی که رئیس جمهور باراک اوباما امضا کرد، نهایی شد. این توافق به عنوان یک معاهده توسط سنای ایالات متحده تصویب نشد.)

ایرانی‌ها یک نگرانی مرتبط دارند: اگر شرکت‌های خارجی به این باور برسند که چکش تحریم‌های آمریکا می‌تواند پس از انتخابات ریاست‌جمهوری دوباره پایین بیاید، ممکن است تمایلی به سرمایه‌گذاری در ایران نداشته باشند.

ترامپ با انباشتن حدود ۱۵۰۰ تحریم جدید علیه ایران، دومین مانع بزرگ برای بازگرداندن توافق را ایجاد کرد. ایران اصرار داشته است که این تحریم‌ها لغو شوند -مهمتر از همه حذف سپاه پاسداران از فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی.

مذاکره کنندگان ایرانی گفته اند که برای دستیابی به یک توافق هسته‌ای مجدد، بایدن باید برچسب تروریستی سپاه پاسداران را کنار بگذارد. اما بایدن بدون دادن امتیازات دیگر از سوی ایران از انجام این موضوع امتناع کرده و بلینکن هم در ماه آوریل سپاه را یک سازمان تروریستی توصیف کرد.

برخی از تحلیلگران این موضوع را تا حد زیادی نمادین، اما بسیار مهم می‌دانند. ایالات متحده قبلاً سپاه پاسداران و فرماندهان این گروه را به شدت تحریم کرده بود و انتظار می‌رفت که تأثیر این مجازات‌ها عواقب بلندمدتی برای اقتصاد ایران داشته باشد. با این حال، سنای ایالات متحده قطعنامه‌ای غیرالزام آور را با ۶۲ رأی موافق در برابر ۳۳ رأی در ماه مه تصویب کرد که در آن بایدن از حذف این نامگذاری منع شد. برخی از دموکرات‌های کلیدی از این اقدام حمایت کردند، از جمله سناتور چاک شومر از نیویورک، رهبر اکثریت.

مقام ارشد دولتی گفت که ایالات متحده برای حذف سپاه از فهرست سازمان‌های تروریستی آماده بوده است، اما تنها در صورتی که ایران آماده ارائه تضمین‌های جدید در مورد نگرانی‌های امنیتی مربوط به سپاه پاسداران باشد. این مقام آمریکایی که نخواست نامش فاش شود، در تشریح جزئیات تنها به گفتن این بسنده کرد که ایران دادن هرگونه امتیازی را رد کرده است.

افراد آشنا با مذاکرات به راه سوم و لجستیکی اشاره می‌کنند که میراث ترامپ در آن آشکار می‌شود: مقامات ایرانی از زمان خروج ترامپ از توافق، از صحبت مستقیم با مقامات آمریکایی خودداری کرده اند. (ترامپ با دستور ترور [سردار] قاسم سلیمانی در سال ۲۰۲۰ خشم ایران را بیشتر کرد.)

در جریان مذاکرات وین، رابرت مالی با ارسال پیام‌هایی از طریق واسطه‌های اروپایی از هتلی در آن سوی خیابان، با مذاکره کنندگان ایرانی ارتباط برقرار می‌کرد. این وضعیت روند مذاکرات را مختل کرده و گهگاه باعث سوء تفاهم‌های وقت گیر می‌شد.

مقامات دولت ترامپ و دست اندرکاران آن‌ها به درجات مختلف انتظار چنین پیچیدگی‌هایی را داشتند. آن‌ها سیاستی را طراحی کردند که بدون تغییرات چشمگیر در رفتار ایران، مذاکرات آینده را دشوار سازد.

مارک دوبوویتز، مدیر اجرایی «بنیاد دفاع از دموکراسی ها»، یک اندیشکده مستقر در واشنگتن که موضع سختی علیه ایران دارد، معمار بیرونی چیزی بود که در سال ۲۰۱۹ به عنوان «دیوار» تحریم‌های دولت ترامپ علیه ایران توصیف کرد و این شامل تروریستی خواندن سپاه پاسداران هم می‌شد.

آقای دوبوویتز که به شدت با توافق هسته‌ای مخالف بود، روز دوشنبه گفت: «از اینکه دیوار تحریم‌ها اساساً پابرجاست خوشحالم، زیرا باید پایدار بماند. ایران نباید شاهد رفع تحریم‌ها باشد مگر اینکه در وهله اول رفتار‌های اساسی را که منجر به تحریم‌ها شد متوقف کند.»

مقامات دولت بایدن می‌گویند که ترامپ خواسته‌های حداکثری را از ایران مطرح کرد که حتی با توجه به فشار اقتصادی شدیدی که بر تهران وارد کرد، غیرواقعی بود.

مالی در جلسه استماع سنا گفت که دولت ترامپ «پیش‌بینی کرد که ایران برنامه هسته‌ای خود را از سر نخواهد گرفت و برای مذاکره درباره سایر نگرانی‌های ما خواهد آمد». او اضافه کرد: «کاش حق با آن‌ها بود. متأسفانه ثابت شد که آن‌ها در همه زمینه‌ها اشتباه می‌کنند.»

ایران پس از خروج ترامپ از برجام ، برنامه هسته‌ای خود را تشدید کرد. اما دوبوویتز می‌گوید پس از اینکه بایدن آشکارا اعلام کرد مشتاق بازگشت به توافق ۲۰۱۵ است، ایران غنی‌سازی اورانیوم خود را به سطوح خطرناک‌تری رساند و اقدامات تهدیدآمیز دیگری را انجام داد.

دنیس راس، مذاکره کننده‌ای که برای چندین رئیس جمهور کار کرده است، گفت که هر دو طرف هنوز انگیزه‌هایی برای سازش دارند.

ایران برای اقتصاد خود به رفع تحریم‌ها نیاز دارد. در مورد بایدن، آقای راس گفت: «او در حال حاضر هیچ راه دیگری برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران ندارد - و این برنامه در حال حاضر با نظارت کمتر آژانس بین المللی انرژی اتمی در حال پیشروی است.»

آقای راس اذعان کرد که توافق هسته‌ای که در سال ۲۰۱۵ از حمایت محدودی در کنگره برخوردار بود، امروز حتی کمتر جذاب به نظر می‌رسید. اکنون ایران دانش اتمی بیشتری را به دست آورده است و «بند‌های غروب آفتاب» کلیدی توافق تا چند سال دیگر منقضی می‌شوند. با وجود این، او گفت که بایدن هنوز هم ممکن است خواهان بازگشت به توافق باشد «نه به این دلیل که فکر می‌کند بسیار عالی است، بلکه به این دلیل که جایگزین آن بسیار بد است».

او گفت: «در غیر این صورت، ایرانی‌ها می‌توانند به پیشروی خود ادامه دهند.»