این مرگ تقدیر نیست، انتخاب است!

پارسینه: به گزارش ایران، آمارهای این سازمان 100میلیون مرگ ناشی از دخانیات را در قرن بیستم پیش‌بینی کرده و کارشناسان حوزه کنترل دخانیات هشدار داده‌اند در صورتی که اقدامی برای مهار اپیدمی دخانیات صورت نگیرد، این میزان در قرن 21 به بیش از یک میلیارد قربانی می‌رسد. مطالعات این سازمان همچنین نشان می‌دهد، ایران هنوز جزو کشورهای رده اول و پر مصرف دخانیات محسوب نمی‌شود ولی در صورت نداشتن برنامه‌ریزی و پیشگیری لازم در مهار اپیدمی دخانیات، تا 40 سال آینده جزو سه کشور نخست بیشترین میزان مصرف‌کننده دخانیات خواهد بود.

بر اساس گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی، نرخ مالیات دخانیات بر مبنای قیمت خرده‌فروشی این محصولات در سطح جهانی حداقل 70درصد است اما ایران نرخی حدود 11درصد مالیات را بر سیگار اعمال می‌کند. در حال حاضر پیشنهاد افزایش نرخ مالیات بر خرده فروشی سیگار در لایحه بودجه سال آینده مطرح شده و کمیسیون تلفیق مجلس بزودی در این باره تصمیم می‌گیرد. وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی معتقد است اگر مجلس لایحه افزایش مالیات بر قیمت خرده‌فروشی سیگار را تصویب کند، با کاهش آمار مصرف‌کنندگان، سالانه بین 20 تا 30هزار میلیارد تومان در هزینه‌های بهداشتی و درمانی صرفه‌جویی شود.

دکتر محمد رضا مسجدی دبیر کل جمعیت مبارزه با دخانیات در گفت‌و‌گو با روزنامه ایران می‌گوید: ایران از بین 20کشور منطقه مدیترانه شرقی رتبه نوزدهم را به لحاظ اخذ مالیات دارد.
کشورهایی مانند اردن، تونس و مصر 70درصد مالیات از دخانیات می‌گیرند و این رقم در ایران تا هفت برابر کمتر از استانداردهای سازمان بهداشت جهانی است. اگر مالیات بر مبنای یک پاکت سیگاری که در مغازه فروخته می‌شود، دریافت شود، دولت می‌تواند در مدت یک سال، دو هزار میلیارد تومان از طریق مالیات بر خرده فروشی سیگار درآمد کسب کند. این به معنای حذف آسیب زنندگان به سلامت مردم و تأمین هزینه‌های سلامت است.
آنچه می‌خوانید گفت‌وگوی ما با این مقام مسئول است که واقعیات تلخی را پیرامون دخانیات آشکار می‌کند.

چرا مسئولان وزارت بهداشت این روزها به کنترل دخانیات از طریق افزایش مالیات بر سیگار متمرکز شده‌اند؟

یکی از دغدغه‌های ستاد کنترل دخانیات که با برنامه‌های وزارت بهداشت گره خورده است تأثیر دخانیات بر سلامت مردم است. البته علاوه بر وزارت بهداشت باید وزارت صنعت و معدن و تجارت، گمرک، اصناف، نیروی انتظامی، شورای شهر، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و صدا و سیما، وزارت آموزش و پرورش، وزارت آموزش علوم عالی و ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز به استعمال دخانیات و سلامتی جامعه و مردم توجه داشته باشند.

حفظ سلامتی به وسیله اجتناب از استعمال دخانیات نیاز به هماهنگی نهادها و سازمان‌های مختلف دارد. متأسفانه این هماهنگی که 8 سال نیز از تصویب قانون آن می‌گذرد آن‌طور که باید و شاید به طور مطلوب اتفاق نیفتاده است. از آنجا که وزارت بهداشت بیشترین هزینه را برای بیماری‌های ناشی از دخانیات می‌پردازد، به پیشگیری از استعمال دخانیات توجه دارد. همان‌طور که وزیر بهداشت اعلام کرده «ما طمع به پول و مالیات سیگار نداریم بلکه به سلامتی مردم طمع داریم و وظیفه ما حفظ سلامتی مردم است». همچنین افتخار دولت روحانی سلامت محور بودن آن است و مواد دخانی بزرگترین تهدید‌کننده برنامه‌های سلامت در این دولت است. از این رو قوانین و آیین‌نامه‌های مربوط به معاهده کنترل دخانیات بویژه ممنوعیت استفاده از سیگار در اماکن عمومی، افزایش مالیات بر قیمت خرده فروشی دخانیات و ایجاد مراکز ترک سیگار باید اجرایی شوند.

چه ارتباطی بین مصرف دخانیات و افزایش هزینه‌های بهداشتی و درمانی وجود دارد؟

برای پاسخ به این سؤال دو بحث وجود دارد. یکی اینکه چه ارتباطی میان پزشک، وزارت بهداشت، سازمان سلامت محور بهداشت جهانی و مالیات سیگار وجود دارد.

موضوع دخانیات در صندوق بین‌المللی پول به علت مشکلاتی که برای کشورهای پیشرفته و در حال توسعه به لحاظ بودجه و هزینه‌های عمومی بهداشت و درمان به وجود آورده، جایگاه اختصاصی پیدا کرده است.

بیماری‌های قلبی و عروقی، بیماری‌های مزمن تنفسی، سرطان‌ها و دیابت که 4 علت اصلی مرگ و میر در دنیا محسوب می‌شوند، با 4 عامل مشترک وزن مناسب، تغذیه مناسب، ورزش و خودداری از دخانیات قابل پیشگیری هستند. سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده در بین این 4 عامل مشترک، ساده‌ترین، مقرون به صرفه ترین، مؤثرترین و نتیجه بخش‌ترین مداخله بحث دخانیات است. همه مردم باید مراقب وزن و تغذیه‌شان باشند و ورزش کنند ولی همه مردم دخانیات مصرف نمی‌کنند. در ایران تنها 14 درصد دخانیات مصرف می‌کنند و 86درصد از دخانیات استفاده نمی‌کنند ولی تاوان این 14درصد را می‌دهند. به همین خاطر سازمان بهداشت جهانی برای کنترل دخانیات FCTC را که به معنای معاهده جهانی کنترل دخانیات است، تشکیل داد. این معاهده نیز درست مانند معاهده جهانی انرژی هسته‌ای یا همان NPTاست. همه کشورهای عضو این معاهده مکلف هستند دستورالعمل‌های این معاهده را به منظور ارتقای سلامت عمومی و کاهش هزینه‌های بهداشت و درمان اجرا کنند.

سازمان بهداشت جهانی عملکرد ایران را در زمینه اخذ مالیات از سیگار چگونه ارزیابی می‌کند؟

سازمان بهداشت جهانی یک بنگاه مالی و اقتصادی نیست و سازمان سلامت محور است اما شعار خود را کنترل دخانیات از طریق افزایش مالیات اعلام کرده است. از این رو کشورهایی که عضو این معاهده هستند باید تا سال 2015 به نحوی برنامه‌ریزی کنند که حداقل 70درصد قیمت خرده‌فروشی یک پاکت سیگار مالیات باشد. در کشورهایی مانند اردن رقم مالیات بر دخانیات به 84درصد، غزه 88 درصد، ترکیه 76درصد و پاکستان به 72درصد افزایش پیدا کرده است، جالب آنکه این رقم در ایران حدود 12 درصد است. تیم کارشناسی سازمان بهداشت جهانی در بررسی و ارزیابی وضعیت مالیات سیگار، ایران را یکی از پیچیده‌ترین و مبهم‌ترین فرم‌های اخذ مالیات سیگار در دنیا اعلام کرده‌اند. فاصله این رقم مالیات از جیب دولت و مردم خالی می‌شود.

وارد کنندگان سیگار بر اساس مستندات، قیمت تمام شده یک پاکت سیگار را مثلاً 600تومان اعلام می‌کنند و مالیات را بر اساس همین قیمت به دولت پرداخت می‌کنند در حالی که این پاکت سیگار در مغازه 4500تومان فروخته می‌شود و فاصله این رقم به جیب واسطه‌ها می‌رود. بنابراین عملاً چیزی از مالیات سیگار برای دولت نمی‌ماند. با افزایش مالیات بر خرده فروشی سیگار دولت حقش را می‌گیرد ولی مشتری همان 4500تومان را می‌پردازد. دولت اگر بخواهد مالیات سیگار تولید داخل را که پاکتی 1100تومان فروخته می‌شود، دریافت کند در مدت یک سال، دو هزار میلیارد تومان از مالیات بر خرده فروشی سیگار درآمد کسب می‌کند. در شرایطی که دولت با کمبود بودجه مواجه است، قیمت نفت کاهش یافته و همه کشورهای دنیا برای تأمین هزینه سلامت از مالیات سیگار استفاده می‌کنند، افزایش مالیات بر خرده فروشی مواد دخانی، راهی برای حذف واسطه‌ها، حذف آسیب زنندگان سلامت مردم و جامعه و تأمین هزینه‌های سلامت به شمار می‌رود.

گفته می‌شود با افزایش مالیات سیگار، قاچاق آن افزایش می‌یابد؟

بر اساس آمارها سالانه 65میلیارد نخ سیگار در کشور مصرف می‌شود. از این میزان حدود 20تا 25 میلیارد تولید داخل، 20 میلیارد واردات رسمی و 20تا 25 میلیارد قاچاق می‌شود از طرف دیگر حاشیه سود سیگار از 100تا 400درصد است.

مطالعات نشان داده 10درصد افزایش قیمت سیگار، 8درصد مصرف آن را کاهش می‌دهد. این میزان کاهش در قشر فقیر و جوانان بیشتر دیده می‌شود به همین خاطر سازمان بهداشت جهانی می‌گوید دخانیات را گران کنید تا مصرف کم شود. استدلال مخالفان افزایش مالیات سیگار این است که اگر مالیات بر سیگار زیاد شود، قاچاق آن افزایش می‌یابد در حالی که هیچگونه مبنای علمی بین این دو مسأله وجود ندارد.

مالیات بر دخانیات چگونه تعیین می‌شود؟

گران کردن سیگار و مواد دخانی از طریق افزایش مالیات و فراهم‌سازی امکانات برای ترک سیگار در سطح کشور جزو معاهده کنترل دخانیات است. بر همین اساس شعار سازمان بهداشت جهانی در سال 2014 مبارزه با دخانیات از طریق افزایش مالیات آن است. طبق قانون مجلس، مالیات دخانیات هر سال باید 10 تا 20درصد افزایش پیدا کند و این میزان باید بر اساس نرخ تورم هم تعدیل شود ولی در عمل این اتفاق نمی‌افتد. مجلس برای سیگار تولید داخل 10درصد مالیات و برای تولید مشترک و وارداتی 20درصد مالیات تعیین کرده است. این بدان معنا است که سود دخانیات به جیب تولید‌کننده و وارد‌کننده می‌رود بنابراین پیشنهاد شده مالیات سیگار بر اساس قیمت خرده فروشی آن تعیین شود. در کشورهای مختلف قوانین ملی برای مالیات بر ارزش افزوده وجود دارد ولی مالیات بر ارزش افزوده دخانیات در کشور ما گم است.

فرمولی را پیشنهاد دادیم در این فرمول یک قیمت پایه برای مالیات تعیین شد زیرا اگر بعضی سیگار‌ها را گران می‌کردیم و سیگار‌های ارزان در بازار وجود داشت، جوانان به سمت سیگار ارزان میل پیدا می‌کردند با تعیین نرخ پایه مالیات می‌توان افزایش مالیات را از 20درصد شروع کرد تا به 70درصد برسد.

به گفته وزیر بهداشت در 5‌سال آینده این رقم به 5 هزار میلیارد در سال می‌رسد. بودجه وزارت بهداشت 9هزار میلیارد در سال است با افزایش مالیات بر قیمت خرده‌فروشی سیگار دیگر نیازی به بودجه دولت نخواهیم داشت.

چطور می‌توان باورهای غلط درباره مصرف قلیان را بویژه در میان نوجوانان و زنان از بین ببریم؟

یکی از مهم‌ترین راهکارهایی که می‌تواند باورهای غلط درباره مصرف قلیان را از دل جامعه بیرون بکشد، اطلاع‌رسانی خطرات قلیان از طریق رسانه‌ها است.

ایران در زمینه ممنوعیت تبلیغات مستقیم مواد دخانی در دنیا پیشگام است اما تبلیغات غیر مستقیم استعمال قلیان و سیگار در سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی نوجوانان و زنان را به مصرف دخانیات تشویق می‌کند. اگرچه پخش صحنه‌های کشیدن قلیان و سیگار ممنوع است و صدا و سیما موظف است این صحنه‌ها را شطرنجی کند ولی می‌بینیم بازیگران سینما در فیلم‌ها پشت سر هم سیگار می‌کشند در مورد قلیان هم وضعیت بدتر از سیگار است.

سینما باید عاری از دخانیات شود از آنجا که یک نظام تشویقی برای ترک دخانیات وجود ندارد پیش‌بینی می‌شود در 10سال آینده کشور ما به‌صورت خیلی جدی با سرطان درگیر خواهد شد. جلوگیری از تبلیغات سیگار و قلیان در معاهده کنترل جهانی دخانیات جایگاه ویژه‌ای دارد. در حال حاضر ترکیه بعد از 3 سال تلاش در زمینه شکستن قبح کشیدن سیگار و قلیان توانسته در منطقه به عنوان کشور پیشگام به سازمان بهداشت جهانی معرفی شود.

نوجوانان و زنان باید این آگاهی را داشته باشند که شرکت‌های دخانی از هر ترفندی برای تبلیغات‌شان استفاده می‌کنند تا بتوانند خودشان را در ذهن مردم جای دهند. تبلیغات پاکت سیگار روی عطر و کیف زنانه نمونه‌ای از این ترفندها است. پاکت‌های سیگار باید حامل پیام‌های تصویری، بهداشتی باشند و حداقل 40درصد سطح پاکت را بپوشاند و این عکس‌ها به‌صورت سریالی تغییر پیدا کنند. کشور ما در این زمینه نیز بسیار ضعیف عمل می‌کند.

چرا طرح اعمال جریمه در صورت استعمال دخانیات در اماکن عمومی اجرا نمی‌شود؟

به دلیل اینکه متولی خاصی ندارد. ستاد مبارزه با دخانیات باید راهکار بدهد. ممنوعیت استعمال دخانیات در اماکن عمومی بند دوم معاهده FCTC است که یکی از عمده‌ترین مشکلات کشور است. عرضه قلیان در رستوران‌ها و اماکن سنتی نشان می‌دهد به آیین نامه‌ها و قوانین این بند از معاهده توجهی نمی‌شود و هیچگونه نظارتی برای جلوگیری از استعمال دخانیات وجود ندارد.

چرا طرح کنترل دخانیات در مدارس با گذشت 10 سال هنوز اجرا نمی‌شود؟

برای اینکه بخواهیم نسل آینده را از استعمال سیگار مصون کنیم باید از روش‌های تربیتی مؤثر و ویژه در سنین کودکی و نوجوانی استفاده کنیم. طرح پیشگیری از استعمال دخانیات در مدارس یا همان «پات» نیز بر همین روش متمرکز بود که شامل آموزش دانش‌آموزان، مربیان و والدین‌شان بود. علاوه بر آن در این طرح باید محیط مدرسه و منزل تا شعاع 100متری عاری از دخانیات می‌شد هدف طرح ایجاد فضای ضد دخانیات است. مشکل عمده در اجرای این طرح باور به این موضوع است.

باید باور داشته باشیم که استعمال دخانیات دروازه ورود به اعتیاد و بزهکاری است. دولت، مجلس و آموزش و پرورش باید دلسوزانه روی این قضیه تمرکز کنند.

به عنوان دبیر کل جمعیت ستاد مبارزه با مواد مخدر چه پیشنهادی برای کاهش آمار مصرف کنندکان سیگار بویژه در میان زنان و دختران جوان دارید؟

کاهش سن مصرف سیگار معضلی است که همه به آن باور دارند ولی هنوز برای حل این معضل گام جدی برداشته نشده است تقاضای من این است که راهکارها از حرف به عمل تبدیل شود. متولیان کنترل دخانیات باید جلوی تبلیغات غیر مستقیم سیگار را بگیرند.

60درصد افراد سیگاری به‌خاطر مصرف سیگار فوت می‌کنند و سالانه 6هزار نفر نیز به علت اینکه در معرض سیگار قرار می‌گیرند، جانشان را از دست می‌دهند.

همین مسأله باید برای مردم تکرار شود. در استرالیا هر نیم ساعت یک بار یک پیام تلویزیونی در مورد مصرف سیگار پخش می‌شود به همین خاطر است که استرالیا و نیوزلند کشورهای پیشگام در حوزه مبارزه با دخانیات هستند. سازمان‌ها و ارگان‌هایی که موضوع مبارزه با دخانیات را مسأله‌ای حاشیه‌ای می‌دانند باید بدانند که سیگار و قلیان قابل پیشگیری‌ترین عامل مرگ است، مبارزه با دخانیات حاشیه نیست بلکه خود متن است.