تشخیص بیماری‌ها قبل از تولد

به محض این‌که مادر حضور جنین را احساس می‌کند، نگرانی‌های مادرانه هم شروع می‌شود و ده‌ها فکر و خیال مختلف، ذهنش را درگیر می‌کند.

برای همین هم بیشتر خانم های باردار دائم از خودشان می پرسند اگر جنین سالم نباشد، چه اتفاقی می افتد؟ اگر بچه دچار عقب ماندگی ذهنی شود، چطور؟ از طرفی، نگران استرس ها هم هستند و می خواهند این دغدغه های ذهنی را به حداقل برسانند؛ اما مگر می شود؟

شاید در گذشته چنین فکر و خیال هایی راه حل نداشت، اما امروزه وضع فرق کرده و علم پزشکی راهی پیش روی مادران قرار داده است. اکنون آنها می توانند به کمک آزمایش های غربالگری از سلامت جنین شان مطمئن شوند و احتمال بروز مشکل را کاهش دهند.

در حقیقت، غربالگری پیش از تولد، انجام آزمایشاتی است که می تواند احتمال ابتلای جنین به اختلالات کروموزومی یا آناتومیک (ساختمانی بدن) را تشخیص داده و این مادران را برای انجام آزمایشات تائیدی و تکمیلی معرفی کند.

پیشگیری، بهتر از درمان است

درباره همه بیماری ها و حتی مشکلات دوران جنینی، پیشگیری بهتر از درمان است، اما در این باره، گاه حتی ممکن است امکان درمان ناهنجاری هم وجود نداشته باشد. به همین دلیل تمام مادران باردار باید این آزمایش ها را انجام دهند تا احتمال بروز مشکلات به حداقل برسد.

دکتر مهران قهرمانی، پاتولوژیست، درباره این غربالگری ها توضیح می دهد: اکنون انجام تست های غربالگری سندرم داون یا منگولیسم، سندرم ادوارد و نقایص لوله عصبی باید به تمام خانم های باردار صرف نظر از سن شان پیشنهاد شود.

وی با اشاره به مشخصات یک پروتکل غربالگری قبل از زایمان می گوید: این آزمایشات باید کارآمد باشد، یعنی میزان تشخیص قابل قبولی برای ناهنجاری های دوران جنینی داشته باشد. همچنین لازم است مقرون به صرفه نیز باشد تا همه مادران باردار براحتی بتوانند آن را انجام دهند. به همین دلیل، امروزه در کشورهای پیشرفته جهان، موسسات بیمه هزینه غربالگری پیش از تولد را به عهده گرفته اند. علاوه بر این، چنین خدماتی باید در سراسر کشور قابل انجام باشد که اکنون نیز در هر مرکز یا شهری که آزمایشگاه و بخش سونوگرافی داشته باشد، می توان این غربالگری ها را انجام داد.

مسلما اگر قرار است مادر این آزمایشات را انجام دهد تا خیالش راحت شود، نباید خطری هم او و جنینش را تهدید کند. دکتر قهرمانی ضمن تائید این مطلب می گوید: آزمایشی بهتر است که احتمال بروز خطر برای مادر و جنین نیز در آن کمتر باشد. به عنوان مثال، اکنون آزمایش هایی وجود دارد که نتیجه قطعی تری به ما خواهد داد، اما به دلیل این که احتمال سقط وجود دارد ـ حتی به میزان بسیار کم ـ ، این آزمایشات را در مراحل بعدی به مادر پیشنهاد می کنیم. در واقع، ابتدا انجام آزمایشاتی توصیه می شود که خطری برای مادر و جنین نداشته باشد، اما در مراحل بعدی، برای آزمایشات تائیدی و تکمیلی از تست های تهاجمی تر استفاده خواهیم کرد.

این آزمایشات قطعی نیست

ممکن است مادران باردار به اشتباه تصور کنند، انجام تست های غربالگری به معنای تشخیص صددرصدی ناهنجاری هاست. دکتر قهرمانی اما می گوید: تست های غربالگری، آزمایشاتی است که احتمال خطری را تعیین می کند و پس از آن، بیمار برای انجام تست های تائیدی با روش های قطعی تر و کمی تهاجمی تر معرفی می شود.

بنابراین در این آزمایشات احتمال ابتلای جنین به ناهنجاری ها را بررسی می کنیم و در صورت مثبت بودن نتیجه، تنها احتمال مبتلا بودن مشخص می شود. پس از آن در صورت نیاز باید آزمایشات تائیدی انجام شود که هزینه بالاتری داشته و احتمال سقط نیز ـ هرچند کم و ناچیز ـ در آنها وجود دارد.

وی تاکید می کند: البته درصد بالایی از مادرانی که برای آزمایش های تکمیلی معرفی می شوند نیز جنین شان سالم است، ولی گروهی هم دچار ناهنجاری هستند که باید برای شان تصمیمات لازم گرفته شود.

آزمایشات مختلف برای تشخیص سلامت جنین

آزمایشات غربالگری پیش از تولد شامل سه نوع متفاوت است که در ماه های مختلف بارداری انجام می شود. دکتر قهرمانی با اشاره به این مطلب توضیح می دهد: غربالگری توأم که در سه ماهه اول بارداری انجام می شود، از ابتدای هفته یازدهم بارداری تا سیزده هفته و شش روز قابل انجام است؛ البته با توجه به این که ضخامت شفافیت پشت گردن جنین به عنوان عامل مهمی در غربالگری سه ماهه اول در نظر گرفته می شود، انجام سونوگرافی دقیق نیز بسیار مهم و ضروری است. در صورتی که جواب این آزمایش ها نگران کننده باشد نیز باید براساس نظر پزشک، نسبت به انجام آزمایشات تکمیلی اقدام شود.

وی یادآور می شود: غربالگری در سه ماهه اول بارداری شروع می شود و بهترین زمان انجام آن از هفته یازدهم یعنی یازده هفته و یک روز است تا در صورت نیاز فرصت کافی برای انجام آزمایشات تکمیلی باشد.

نوع دیگر غربالگری، غربالگری سه ماهه دوم است که می تواند ناهنجاری های دیگری مانند نقص لوله عصبی را مشخص کند و از 15 هفته و یک روز تا 22 هفته و شش روز قابل انجام است که به گفته دکتر قهرمانی، بهترین زمان برای انجام آن هفته 15 بارداری است و توصیه می شود با توجه به قوانین کشور، این غربالگری را در 15 هفته و یک روز انجام دهند.

وی می افزاید: روش سوم آزمایشات غربالگری، دو تست است که با عنوان «اینتگریتد» و «سکوئنشیال» معرفی شده است. انجام روش اینتگریتد به دلیل این که بیمار باید تا سه ماهه دوم صبر کند و نتیجه غربالگری سه ماهه اول و دوم یکجا به او داده می شود، چندان توصیه نمی شود. در روش سکوئنشیال، اما غربالگری سه ماهه اول به طور کامل انجام شده و نتیجه به پزشک و بیمار اطلاع داده می شود. در صورتی که احتمال خطر وجود داشته باشد، بیمار برای آزمایشات تائیدی ارجاع داده خواهد شد، اما اگر چنین نباشد، غربالگری های سه ماهه دوم انجام شده و پس از آن، ریسک نهایی را به بیمار و پزشک اطلاع می دهند. قدرت تشخیصی این روش 92 تا 95 درصد است و به همین دلیل اهمیت زیادی دارد و روشی مورد تائید و مطمئن است.

حساسیت کمتر برای بارداری های چندقلویی

خانم هایی که بارداری های دوقلویی یا چندقلویی را تجربه می کنند، چه کاری از دست شان ساخته است؟ آیا این آزمایشات می تواند برای آنها هم موثر باشد؟ دکتر قهرمانی در پاسخ به این پرسش می گوید: اکنون برای بارداری های بیش از دوقلویی چنین امکانی را نداریم و غربالگری های پیش از تولد برای چندقلوها بسیار دشوار است. درباره دوقلوها، اما می توانیم این آزمایشات را با دقت خوبی انجام دهیم، ولی حساسیت آزمایش در بارداری های بیش از دوقلویی بسیار کاهش می یابد. وی توصیه می کند: در مواردی که ناهنجاری های جنین تائید و از سوی پزشک معالج دستور سقط داده می شود، بهتر است برای بررسی های تکمیلی، نمونه دوباره به آزمایشگاه برگردانده شود.