صنعت گیاهان دارویی در دنیا چگونه شکل گرفت؟

گیاهان دارویی سنتی ریشه در طبیعت دارند و از این‌روست که غنای طبیعت هر زیست بوم، از چین و هند و بین‌النهرین گرفته تا سواحل نیل و دشت‌های سرسبز قاره آمریکا در زمان سکونت سرخپوستان، در طول تاریخ تاثیر شگرفی بر روش‌ها و دستورالعمل‌های تهیه مواد دارویی داشته است.

کاوش‌های باستان‌شناسی مدارک و شواهد مستندی دال بر این‌که پیشینیان ما در 60 هزار سال پیش در منطقه عراق امروزی از گیاهان طبی نظیر بومادران و گل ختمی باتلاقی استفاده می‌کرده‌اند، به دست آورده است.

فلسفه استفاده از گیاهان دارویی از کشوری به کشور دیگر تغییر می‌کند، به عنوان مثال هندیان باستان معتقد به نوعی سیر مستمر تکاملی در طبیعت بودند و می‌خواستند تا با به‌کارگیری گیاهان دارویی نیروهای پنهانی طبیعت را مهار کنند، در حالی که چینی‌های باستان باور داشتند طبیعت برای هر دردی درمانی دارد. این روزها تحقیقات و سرمایه‌گذاری روی طب سنتی در کشورهای چین، هند، نیجریه، ایالات متحده آمریکا و حتی سازمان بهداشت جهانی بشدت رو به گسترش است؛ چنانچه درآمد این بازار در بسیاری از کشورها سالانه به رقمی بالغ بر 60 میلیارد دلار می‌رسد.

برقراری تعادل راز مصرف داروهای گیاهی چینی

طب گیاهی چین با هدف حفظ تعادل انرژی، جسم و روح پا به عرصه گذاشت. چینی‌ها حفظ سلامت را بیشتر از درمان بیماری و تجویز دارو در اولویت قرار می‌دهند. پیشینه طب گیاهی در چین به طور دقیق مشخص نیست، اما برخی معتقدند تاریخچه آن به 3400 سال پیش از میلاد بازمی‌گردد. این تاریخ می‌تواند تا حد زیادی اغراق‌آمیز باشد، اما معتبرترین کتابی که در این زمینه در چین توسط لی‌شی ژن نگاشته شد، به دوره سلسله مینگ برمی‌گردد که در آن عنوان 2000 گیاه و عصاره دارویی ثبت شده است.

در سال 1990 میلادی آخرین ویرایش کتاب داروسازی جمهوری خلق چین چاپ شد و اسامی 500 گیاه جدید به همراه 300 نسخه جدید دارویی ارائه شد. دولت چین رسماً از سال 1949 میلادی به حمایت از طب گیاهی در کنار طب مدرن اقدام کرد. طب گیاهی چین در دهه 1970 میلادی توجه آمریکایی‌ها را به خود جلب کرد و امروزه حداقل در 40 مرکز رسمی و در بیش از 50 دانشگاه این کشور دنبال می‌شود.

وسعت داروهای گیاهی چینی و نسخه‌های آنها غیرقابل تصور است. به عنوان مثال تنها در رساله داروسازی پن تسائوکانگ‌مو که در سال 1597 میلادی ارائه شد، عنوان 8160 نسخه بر اساس 1871 ماده عمدتا گیاهی به چشم می‌خورد. در دستورالعمل‌های گیاهی چینی حتی استفاده از اعضا و ترشحات انسان نیز کاربرد داشته است. جالب است بدانید واکسن ضدآبله مدت‌های مدیدی در چین مورد استفاده قرار می‌گرفت.

طب گیاهی چینی کاملا با مفاهیم طب سنتی غربی که بر اصل تشخیص و درمان بیماری استوار است، تفاوت دارد. برای چینی‌ها پیشگیری و درمان عدم تعادل‌ها نظیر آنچه در هر بیماری شایع است به همراه مصرف مجموعه‌ای از گیاهان، مواد معدنی و عصاره‌ها در اولویت است و به همین جهت برای به دست آوردن تعادل از گذشته تا زمان حال مصرف گیاهانی همچون آستراگالوس یا اشتانگ، ژینگو یا چهل‌سکه، جنسینگ و چای‌سبز در رژیم غذایی چینیان جایگاه ویژه‌ای داشته است.

متخصصان طب گیاهی چینی مدعی درمان سرطان نیستند، اما باور دارند که با مصرف مخلوط داروهای گیاهی می‌توان درد و عوارض جانبی درمان‌های رایج سرطان را کاهش داد، سیستم ایمنی بدن را تقویت کرد و در برخی شرایط حتی می‌توان از بزرگ شدن تومورها و پراکنش آنها در بدن جلوگیری کرد. به این نوع خاص از درمان اصطلاحا «فوژنگ یا فوژن» گفته می‌شود. آخرین برآوردهای اقتصادی نشان می‌دهد چین سال گذشته تنها از فروش گیاهان دارویی 9/55 میلیارد دلار درآمد کسب کرده است. اما مساله قابل تامل دیگری که باید به آن اشاره کرد، تحقیقات اخیر وزارت بهداشت ژاپن و دپارتمان بهداشت کالیفرنیاست.

این تحقیقات نشان می‌دهد برخی از ترکیبات دارویی چینی حاوی جیوه، آرسنیک و سرب هستند، لذا بالطبع می‌توانند سلامت کبد و غده تیروئید را در معرض مخاطره جدی قرار دهند. به همین مناسبت در مورد مصرف آنها نه‌تنها باید الزامات قانونی جدی‌تری وضع شود، بلکه بهتر است به میزان مصرف دارو هم دقت کافی مبذول داشت.

شادی روح و پاکسازی جسم از عناصر مضر‌ راز طب گیاهی هندی

خاک حاصلخیز هند زمینه را برای رشد انواع داروهای گیاهی که هنوز هم تعداد کثیری از آنها ناشناخته باقی مانده‌، فراهم کرده است. داروهای تسکین‌بخش هند نه‌تنها مرزهای آسیا، بلکه حتی کشورهای غربی را هم درنوردیده‌اند. زیره‌سیاه، جوز، زنجبیل، شاه‌دانه، هل، فلفل، روغن کرچک و کنجد از نمونه گیاهان دارویی این کشور هستند که مصرف جهانی گسترده‌ای دارند.

طب گیاهی در هند در حدود 1500 سال پیش از میلاد نخست بر پایه شناخت 67 نوع گیاه مختلف شکل گرفت و بعدها در سال 600 میلادی عملا آموزه‌های اعراب در آن تغییراتی شگرف ایجاد کرد. پس از قرن 19 با ورود انگلیسی‌ها نیز تا حد زیادی طب گیاهی کنار گذاشته شد، اما ظرف سال‌های اخیر باز هم گرایش‌های گسترده‌ای به سمت استفاده از داروهای گیاهی در هند ایجاد شده است.

واژه سانسکریت «آیورودیک» یا همان «دانش حیات» که استفاده از داروهای گیاهی جزیی از آن است، دیگر برای جامعه جهانی ناشناخته نیست. هندی‌ها باور دارند که مصرف یک داروی ایزوله به هیچ عنوان نمی‌تواند بیماری را از بین ببرد. اما جدای از مصرف داروهای گیاهی، جراحی و استفاده از ابزار پزشکی هم در میان هندیان مسبوق به سابقه بسیار طولانی است.

بازار مصرف داروهای هندی بیش از خود این کشور در کشورهای دیگر است. چنانچه آمارها حاکی از آن است که در سال‌های اخیر میزان فروش داروهای گیاهی در هند تنها یک میلیارد دلار و در بازارهای جهانی تا مرز 80 میلیارد دلار پیش رفته. از 25000 گونه گیاهی دارویی هندی قریب 20 گونه از جمله فلفل‌سیاه که میزان مصرف سالانه آن بیش از 35 میلیون کیلوگرم است، در جهان بازار گسترده‌ای دارند.


منبع: روزنامه جام جم