.svg)
نقش موسیقی ایرانی در تعزیه
پارسینه: تعزیه، در لغت به معنی سوگواری، و یا برگزاری مراسم یادبود برای عزیزان از دست رفته است، اما در گستره تاریخی شیعه تبدیل به نمایش وقایع مذهبی به ویژه واقعه کربلا شده است که نمایش همراه با ادوات موسیقایی حماسی و گاه نوا‌های حزن انگیز اجرا می‌شود.
نمایش تعزیه را شاید بتوان یکی از گونه‌های نمایشی است که خاستگاه آن به ایران شیعی باز می‌گردد. تعزیه یک روایت را چندین بار تکرار نمی‌کند بلکه در نوبت‌های مختلف اجرای تعزیه، گام به گام ماجرای عاشورا به نمایش در می‌آید.
تعزیه گستره‌ای از روایت دو طفلان مسلم تا اسارت اهل بیت پیامبر را در بر می‌گیرد و در تمام این بازگویی‌های نمایشی موسیقی حماسی یا خوانش‌های موزون حزن انگیز، به کمک بازیگران می‌آید تا حماسه حسینی و مظلومیت شهیدان کربلا را بازگو کند.
**موسیقی ایرانی و نقش آن در تعزیه
موسیقی ایرانی در جذاب‌تر شدن تعزیه که مهد آن هم کشور ایران است بسیار تاثیر گذار بوده است. از آنجایی که بیان حوادث در تعزیه بر پایه آواز استوار بود، تعزیه‌خوانان با مقام‌ها و گوشه‌های موسیقی ایرانی آشنایی کامل داشتند.
از این رو تعزیه را (منظور تعزیه اصیل است نه شبه مراسم کاملا به انحراف کشیده شده در برخی از اماکن امروزی)، یکی از مهم‌ترین عوامل حفظ بخشی از نغمه‌های موسیقی ایرانی دانسته‌اند. هرچند ارتباط میان تعزیه و موسیقی تنها از طریق آواز نبوده است، اما بسیاری این دو مقوله را وامدار هم میدانند. به هر صورت جدای از بحث آواز تعزیه بخشی بسیار مهم به نام بخش سازی نیز دارد.
برخی از ساز‌های موسیقی که حالت غنایی نداشته و مورد شرعی بر آن‌ها وجود نداشت نیز در مجالس تعزیه به‌کار می‌رفت. بعنوان مثال در تعزیه از ساز‌هایی مانند دف و تمبک و دایره زنگی استفاده نمی‌شده است.
حضور بخش سازی یا به بیان امروزی (اینسترومنتال) را بنوعی باید اعلام آغاز برنامه در مراسم و به جای «پیش‌خوانی» دانست که با نواختن برخی سازها، مانند ترومپت و طبل (که امروزه عموما از قسمت اسنیر ساز درامز استفاده می‌شود)، دُهُل، کَرنا، سُرنا، نی‌لبک، نی، کلارینت، نقاره و سِنج، تماشاگران را برای شنیدن و دیدن تعزیه آماده می‌کردند.
ناگفته نماند که استفاده از ساز‌هایی مانند ترومپت هم از دوره ناصری در تعزیه رواج پیدا کرده است.
در تعزیه اصیل هر یک از سازها کاربرد خاصی دارند، مثلاً در بازسازی صحنه ورود اشخاص و یا آغاز نبرد‌ها از ساز‌های کوبه‌ای نظیر طبل استفاده می‌شود و یا هنگام وقوع صحنه‌های حزین و غمبار از ساز‌های بادی برنجی یا بادی چوبی نظیر ترومپت و کلارینت استفاده می‌گردد.
آواز‌های دشتی و شوشتری، بیشترین کاربرد را در آواز‌های مذهبی و تعزیه دارند. در بین آن‌ها موسیقی که در مناطق مختلف ایران اجرا می‌شود نقش مهمی در تعزیه دارد.
در کنار تعزیه‌هایی که در مناطق مرکزی و قسمتی از پایتخت اجرا می‌شود، تعزیه در دیگر شهر‌ها و استان‌های ایران نیز به وسیله آواز‌های محلی در کنار تقسیمات موسیقایی ایرانی همراهی می‌شود و هر کسی می‌تواند به راحتی حضور موسیقی سنتی ایرانی را در اکثر تعزیه‌ها در شکل آواز یا موسیقی ایرانی تشخیص دهد.
موسیقی آوازی ایران در تعزیه نقشی اساسی و بسیار چشم‌گیر دارد به گونه‌ای که ایفاگران نقش‌ها می‌بایست از دستگاه‌های موسیقی آگاه باشند.
در موسیقی تعزیه برای نقش‌های منفی آواز‌های متناسب با نقش‌های آن‌ها انتخاب می‌شوند مانند شمر. چنین نقشی آوازش را در نوا یا رجز می‌خواند و در مقابل آن ایفا گر نقش حضرت علی‌اکبر باید آواز خود را در دشتی اجرا کند.
متاسفانه به تازگی در تعزیه‌ها و مداحی‌ها شاهد ورود ملودی‌های موسیقی پاپ نیزهستیم که امیدواریم این بدعت‌ها را توان تخریب این میراث گران بهای ملی آیینی نباشد.
به هر صورت آواز تعزیه تفاوت‌هایی با آواز‌های موسیقی سنتی دارد. بعنوان مثال در تعزیه یک پرده و دو پرده داریم، اما ربع پرده وجود ندارد. همین‌طور در موسیقی تعزیه دوگاه یا درآمد دو وجود ندارد و تنها ردیف‌هایی که در تعزیه هست چهارگاه و ماهور است.
به هر صورت در چند سال اخیر با ورود موسیقی الکترونیک و ادوات آن نظیر کیبورد یا دستگا‌هایی که به آن اصطلاحا (ریتم باکس) گفته می‌شود و یا حتی استفاده از ریتم سازی با دهان (بیت باکس) که در آن مداح یا تعزیه خوان با چسباندن میکروفن به لب‌های خود و تکرار واژه (سین سین سین) و یا (بیست و یک بیست و یک) که در حالت تکرار مداوم القای واژه حسین حسین می‌کند و یا به شیوه دیگری صدای حنجره را جایگزین صدای ساز‌های پوستی یا کوبه‌ای یا برنجی (اصطلاحا جفت سنج و یا در حقیقت‌های هت ساز درامز) می‌کند.
در این مقال، مجال پرداختن به درستی یا غلطی چنین رویداد‌های جدیدی در موسیقی تعزیه نیست، اما این پدیده‌های جدید و چرایی و حتی آسیب شناسی آن‌ها مقوله‌ای بسیار مهم است که باید در جای خود و توسط کارشناسان مورد بررسی دقیق قرار بگیرد.
ارسال نظر