واژه‌های تعزیه را بشناسید

تعزیه هم برای خودش واژه‌هایی دارد؛ واژه‌هایی که در کتاب «نمایش» نوشته خسرو شهریاری ذکر شده است. گرچه این کلمات بسیار هستند اما در این بخش نگاهی کوتاه داریم به برخی از واژه‌های مهم.

موافق‌خوان: اصطلاحی برای بازیگر تعزیه که ایفای شبیه موافقان و خاندان پیامبر(ص) را به عهده دارد. عمل این شخص را موافق‌خوانی می‌گویند.

مخالف‌خوان: اصطلاحی برای تعزیه‌خوانی که ایفای شبیه مخالف خاندان و پیروان پیامبر(ص) را به عهده دارد. به‌کار این شبیه، مخالف‌خوانی می‌گویند.

مظلوم‌خوان: اصطلاحی برای شخصی که در تعزیه شبیه یکی از خاندان امام حسین(ع) را بازی می‌کند.

ابوالفضل‌خوان: نسخه‌خوان تعزیه که نقش حضرت ابوالفضل(ع) را بازی می‌کند. به بازیگران این نقش، عباس‌خوان هم گفته می‌شود.

اسباب‌مجلس: وسیله‌های ضروری که به هر شکل برای اجرای یک تعزیه به‌کار می‌رود یا در صحنه تعزیه گذاشته می‌شود.

اشقیا: در تعزیه، به‌طور اخص به دشمنان امام حسین(ع) و به‌طور کلی به کسانی گفته می‌شود که مخالف پیامبر(ص) یا امامان و خاندان آنها بوده‌اند.

اشقیا‌خوان: کسانی که ایفای شبیه اشقیا را درتعزیه به عهده دارند و نسخه آنها را در دست دارند.

امام‌خوان: یکی از نسخه‌خوانان تعزیه که نقش امام حسین(ع) یا شبیه امامان دیگر را بازی می‌کنند.

انبیاخوان: کسی که در تعزیه نسخه انبیا را می‌خواند.

بچه‌خوان: جوانان یا کودکان کم‌سن‌وسالی که نقش کودکان همراه امام‌حسین(ع) را در تعزیه به‌عهده دارند.

تختگاه: تختگاه، صحنه بازی و اجرای تعزیه است. این محل بیشتر در محوطه باز مسجدها و تکیه‌ها(حسینیه‌ها) به شکل گرد یا چهارگوش ساخته می‌شود.

تعزیه‌گردان: عنوان کسی که تعزیه زیرنظر او برگزار می‌شود. تعزیه‌گردان نسخه‌های تعزیه را تنظیم و جامه و وظایف هر شبیه را معین می‌کند. تنظیم صحنه، توزیع نقش‌ها و نسخه‌ها با او است، دستگاه‌های موسیقی را می‌داند و گاهی نقشی را خودش بازی می‌کند.

تعزیه‌نامه: متن یک تعزیه که تعزیه‌گردان تهیه یا جمع‌آوری می‌کند و پیش از آغاز تعزیه به شبیه‌خوان‌ها می‌دهد.

زن‌خوان: اصطلاحی برای مردانی که صدای زیر دارند و در تعزیه ایفای شبیه زنان را به عهده دارند.

زینب‌خوان: اصطلاحی برای مردی است که صدای زیر دارد و ایفای شبیه حضرت زینب(س) را در تعزیه به عهده دارد.

شبیه: اصطلاحی برای شخص بازیگر در تعزیه. اگر این شخص در نقش ویژه‌ای تسلط داشته باشد به نام شبیه خوانده می‌شود؛ مانند شبیه حر، شبیه شمر، شبیه ابوالفضل و... که به‌طور معمول به آنها حرخوان، شمرخوان، ابوالفضل‌خوان و... می‌گویند.

شمرخوان: اصطلاحی برای بازیگران تعزیه که نقش اشقیا و به‌ویژه شمر را بازی می‌کنند.

علی‌اکبرخوان: اصطلاحی برای بازیگر تعزیه که ایفای شبیه حضرت علی‌اکبر(ع) یا جوانان همسال ایشان را به عهده دارد.

قاسم‌خوان: اصطلاحی برای شبیه‌خوان ‌تعزیه که ایفای شبیه حضرت قاسم، فرزند امام حسن(ع) یا جوانان همسال ایشان را به‌عهده دارد.

مجلس: اصطلاحی برای رویداد کاملی که در یک تعزیه می‌گذرد.

مقتل‌نویس: اصطلاحی است که برای نویسنده یا گوینده تعزیه‌نامه به‌کار می‌رود. تعزیه‌نویس اصطلاح دیگری است به همین معنی.

یزیدخوان: اصطلاحی برای بازیگر تعزیه که نقش اشقیا و به‌ویژه یزید را بازی می‌کند.

----------------------------

منبع: همشهری