سوریه و بازنمایی(های) جنگ؛ چند سوال پیرامون نبش قبر "حجر بن عدی"

پارسینه - خسرو دستجردی: از زمانی که خبر تاسف برانگیز نبش قبر «حجر بن عدی» را شنیدم، چند مسئله ذهنم را شدیدا درگیر کرده است. مهمتر از همه اینکه: آیا در سوریه جنگ است؟!

ژان بودریار که یک متفکر و منتقد پست مدرن فرانسوی بود، در زمان جنگ آمریکا و عراق در سال 1991 نظریه ای با عنوان «جنگ خلیج اتفاق نیفتاد» ارائه داد. این نظریه جنجال بسیاری ایجاد کرد. تئوری بودریار که در کتابی با همین عنوان منتشر شد، میگوید که جنگ خلیج فارس، ادامه‌ ی سیاست با دیگر ابزارها نبود، بلکه ادامه ی فقدان سیاست با دیگر ابزارها بود. صدام حسین هم به جنگ با نیروهای متحد مشغول نبود، بلکه از جان سربازانش به عنوان قربانی برای حفظ قدرت خودش استفاده می کرد. نیروهای متحد هم که با ارتش عراق می جنگیدند، روزی فقط 10هزار تن بمب علیه عراق استفاده می کردند، بلکه به خودشان هم قبولانده شود که دشمنی برای جنگیدن وجود دارد.

بودریار در بخش مهم دیگری از کتابش، به نقش رسانه ها در ترسیم این جنگ اشاره می کند. او معتقد است که رسانه های آمریکایی جنگ را منعکس نکردند، بلکه تصاویری از جنگ را بازیافت کردند تا با پروپاگاندا این مفهوم را منعکس کنند که اتحاد آمریکایی و حکومت عراق مشغول جنگ هستند، که به اعتقاد بودریار نبودند. صدام حسین واقعا از ظرفیت نظامی خودش (نیروی هوایی عراق) استفاده نکرد. قدرت سیاسی-نظامی او تضعیف نشد، چرا که پس از جنگ شورش های داخلی را سرکوب کرد. روی هم رفته، اتفاق چندانی نیفتاد، صدام شکست نخورد، و «فاتحان» نیز پیروز نبودند. بنابراین، جنگی نبود؛ جنگ خلیج فارس اتفاق نیفتاد.

تئوری بودریار در زمان خودش و پس از آن، جنجال و انتقادات فراوانی به پا کرد که اینجا نمیخواهیم به آن بپردازیم. هرچند افراد دیگری از نقش بی سابقه تلویزیون ها در بازنمایی این جنگ سخن گفته اند.

به سوریه برگردیم و ماجرای نبش قبر حجر بن عدی. فرق جنگ عراق با جنگ سوریه در این است که جنگ عراق را سی ان ان منعکس کرد و با آن به شهرت رسید، اما جنگ سوریه را شبکه های اجتماعی و رسانه های جدید منعکس می کنند و بهتر بگوییم، «می سازند.» جنگ و آشوب در سوریه را نیز می توانیم با کمک گرفتن از دیدگاه بودریار به شکل متفاوتی ببینیم. حتی اگر در آغاز به این شورش ها «بهار عربی» گفته میشد، اکنون دیگر می توان آن را «بهاری که اتفاق نیفتاد» نامید. علاوه بر رسانه های رسمی، مجاری متعدد غیر رسمی دیگری نیز موجود است که هریک در ساخته شدن تصویر جنگ سوریه شریک هستند.

با خواندن و دیدن اخبار سوریه، این سوالات را می توانیم از خودمان بپرسیم: آیا در سوریه جنگ است؟ در سوریه چه کسی با چه کسی می جنگد؟ چه کسانی از این جنگ حمایت می کنند؟ چه کسانی از جنگ در سوریه نفع می برند یا متضرر می شوند؟ انگیزه طرفین جنگ در سوریه چیست؟ چرا در حالی که هر روز رسانه های مختلف، از هلاکت صدها نفر در سوریه خبر میدهند، هر روز بر شدت درگیری ها افزوده می شود؟ کسانی که به جنگ مشغولند، به دنبال چه نتیجه ای هستند: صلح در طولانی مدت، پیروزی به نفع یک طرف، یا هیچ کدام؟ کدام رسانه ها جنگ سوریه را منعکس می کنند؟ این رسانه ها متعلق به چه حکومت یا اشخاصی هستند؟ این رسانه ها جنگ سوریه را چگونه منعکس می کنند یا چگونه «می سازند»؟

اخبار منتشر شده از نبش قبر «حجر بن عدی»، حواشی و تصاویر مربوط به آن نیز سوال برانگیز است. پیش از آن، خبر و تصاویری از انفجار بارگاه عمار یاسر در شهر رقه منتشر شده بود که مدتی بعد تکذیب شد. اندکی بعد از خبر نبش قبر حجر، خبر و تصاویری از تخریب بارگاه جعفر طیار منتشر شد که آن هم تکذیب شد. بلافاصله، عکسی از یک جنازه مجروح در رسانه ها منتشر شد و ادعا شد که جسد حجر بن عدی است، ادعایی که جعلی از آب در آمد.

با توجه به تصاویر منتشر شده از نبش قبر حجر بن عدی، آیا می توانیم این خبر را به واقعیت نزدیکتر بدانیم؟

این سوالات را می توان مطرح کرد: چرا با وجود گذشت یک هفته، تنها تصاویر موجود از تخریب این مکان، فقط توسط عاملان این عمل منتشر شده است و پس از آن، هیچ تصویر دیگری توسط مجاوران یا تولیت این مکان منتشر نشده است؟ چرا تخریب کنندگان، هیچ فیلمی از جریان تخریب این مکان منتشر نکرده اند؟ چرا در حالی که تلویزیون سوریه در همان زمان از تخریب قبر حجر بن عدی خبر میداد ، نیروهای حکومتی سوریه هیچ اقدامی برای جلوگیری از آن به عمل نیاورده اند؟

نماینده ی آیت الله سیستانی در کویت گفته است : «با متولیان حرم حجر بن عدی گفتگو کرده ام. آنها گفته اند که قبر به عمق چند متر و بسیار عمیق حفر شده است. این قبر، با هدف رسیدن به جنازه، به عمق چند متر، حفر شده است تا به جنازه صحابی برسند اما اطلاعات دقیق و تایید شده ای وجود ندارد که توضیح بدهد آیا به این جنازه رسیده اند یا نه. آنچه که در رسانه ها درباره انتقال جنازه صحابه پیامبر به مکان دیگری پس از نبش قبرش منتشر شده هم اطلاعات نادرستی است.»

چند سوال دیگر: چرا کسانی که نبش قبر را انجام داده اند، مدعی شده اند که جسد را پیدا کرده اند و آن را در جای دیگری دفن کرده اند؟ آیا آنها واقعا چنین ادعایی کرده اند یا این گفته نیز مانند عکس منتشر شده، یک خبر جعلی است؟ با فرض اینکه زمین حفر شده است و احتمالا جسدی یافته نشده است، آیا می توان گمان کرد که آنجا مکان دفن حجر بن عدی نیست؟ چه عاملی باعث می شود که یک گروه بدون هیچگونه دانش باستان شناسی، تصور کنند با حفر زمین می توانند به جسد یک انسان مدفون در 1400 سال پیش دست یابند؟ آیا آنها واقعا به دنبال پیدا کردن یک جسد بودند یا این کار نمایشی بیش نبوده است؟ چرا رسانه های مختلف که عکس جعلی را منتشر کرده بودند، به این خبر نیز اعتماد کردند و آن را منتشر کردند؟...

بودریار دیگر زنده نیست. شکی نیست که هر روز در سوریه گلوله شلیک می شود، بمب منفجر می شود، و خمپاره پرتاب می شود، اما «جنگ در سوریه» هم هر روز «ساخته» می شود و دوباره «ویران» می شود. بین «جنگ در سوریه» با «تصویر جنگ در سوریه» چقدر تفاوت است؟ بودریار «بهار عربی» را ندید. بودریار چند سال زود از دنیا رفت.