مضرات دین بدون علم از زبان حضرت آیت‌الله‌ جوادی

پارسینه-گروه فرهنگی: آیت الله جوادی آملی طب پیامی تصویری به اجلاس بین‌المللی دیپلماسی و قدرت نرم در سیره پیامبر اعظم (ص) که به همت مجمع جهانی صلح اسلامی در مرکز همایش های بین المللی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران برگزار شد گفت: خداوند در سوره مبارکهٴ آل‌عمران این خطر را هشدار داد و همه را از آن برحذر داشت که مبادا رژیمی داشته باشید که رژیم ارباب و رعیتی باشد آن کس که مردم را به خود فرا می‌خواند و خود را سلطان و ارباب دیگری تلقّی می‌کند این هرگز کامیاب و موفق نخواهد بود.


متن کامل پیام آیت‌الله جوادی آملی به شرح زیر است:

اعوذ بالله من الشیطان الرجیم
بسم الله الرحمن الرحیم
و الحمد لله ربّ العالمین و صلّی الله علی جمیع الأنبیاء و المرسلین والأئمة الهداة المهدیین سیّما خاتم الأنبیاء و خاتم الأوصیاء(علیهما آلاف التحیّة و الثناء) بهم نتولّی و من أعدائهم نتبرّءُ الی الله!

مقدم شما مهمانان ارجمند, فرهیختگان, دانش‌وران و مسئولان محترم و بزرگوارانی که از خارج نظام اسلامی به این کشورشان به عنوان مهمانان ارجمند حضور پیدا کردید گرامی می‌داریم از برگزارکنندگان این همایش وزین حق‌شناسی می‌کنیم امیدواریم آنچه خیر و صلاح و فلاح همه ماست به وسیله بزرگوارانی که با ایراد مقال یا ارائه مقالت بر وزن علمی همایش افزوده و می‌افزایند به وسیله اینها خدا تأمین بفرماید!

جامعه بشری در سه محدوده ناچار است زندگی مسالمت‌آمیز داشته باشد هم در محدوده ملّی و محلّی, هم در محدوده منطقه‌ای, هم در فضای بین‌المللی; وقتی فضای بین‌المللی نرم و آرام می‌شود که فضای منطقه‌ای با نرمی تأمین شده باشد وقتی فضای منطقه‌ای با نرمی تأمین می‌شود که فضای ملی و محلّی با نرمی تدبیر بشود.

اسلام برای هر سه منطقه تدبیر نرم را پیش‌بینی کرده است مسئله دفاع را در حدّاقل و ضرورت تلخیص کرده است مسئله معاشرت و جاذبه را در حدّاکثر تصویب کرده است; زیرا عقلی داد که منشأ وحدت و هماهنگی است آنها که داعیه اختلاف و شقاق دارند از چراغ عقل برخوردار نیستند در قرآن کریم طرفداران اختلاف و شکاف و شقاق را بی‌عقل معرفی کرده است فرمود:

﴿تَحْسَبُهُمْ جَمِیعاً وقُلُوبُهُمْ شَتَّی ذلِکَ بَأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاَ یَعْقِلُونَ﴾[1] عقل از آن نظر که زانوی وهم و خیال را در بخش اندیشه عِقال می‌کند و زانوی جموح و چموش شهوت و غضب را در قلمرو انگیزه عقال می‌کند از این جهت آن را عقل گفتند. در این آیه خدا فرمود چون عاقل نیستند دم از اختلاف می‌زنند کسی که خود را برتر از دیگران می‌داند و می‌بیند بر محور ﴿قَدْ أَفْلَحَ الْیَوْمَ مَنِ اسْتَعْلَی﴾[2] می‌خواهد زندگی کند این با خودش مشکل دارد چه رسد در بخش ملی و محلّی یا منطقه‌ای یا بین‌المللی.

قرآن کریم برای اینکه هر سه بخش را در کمال عقل و خرد درایت کند و تدبیر کند دو عنصر اساسی علم و تزکیه را در سرلوحه برنامه‌های انبیا مخصوصاً وجود مبارک خاتمشان(علیهم آلاف التحیّة و الثناء) قرار داد که فرمود: ﴿وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ﴾[3].

ما کاملاً آزموده‌ایم که اگر دین باشد و درایت و عقل و علم و دانش نباشد نتیجه تلخش یا تفتیش عقاید است یا گالیله‌سوزی در گذشته است یا ـ معاذ الله ـ قرآن‌سوزی در عصر کنونی این کارِ خشن در اثر بی‌عقلی و بی‌درایتی است یعنی دین هست و علم و عقل و خرد نیست در حقیقت, حقیقتِ دین نیست و اگر علم باشد و دین نباشد خروجیِ آن جنگ جهانی اول و دوم است که میلیون‌ها نفر به خاک و خون کشیده شدند.

برای اینکه نه خطر جنگ جهانی اول و دوم یعنی علمِ بی‌دین دامنگیر بشر بشود نه غائله دینِ بی‌علم که گالیله‌سوزی و ـ معاذ الله ـ قرآن‌سوزی را به همراه داشته باشد دامنگیر جامعه بشری نشود قرآن کریم هر دو اصل را تثبیت کرده است هم علم را هم تزکیه را, هم خداشناسی را هم خداباوری را, هم جهان‌شناسی را جهان‌دانی را جهان‌داری را و جهان‌آرایی را ما جهان را به خوبی بشناسیم جهان را خوب حفظ بکنیم و جهان را خوب بیاراییم این سه عنصر, محصول آ‌ن دو اصل است یعنی علم و تزکیه, علم و ایمان اگر به نصاب کامل برسند هم ما جهان‌دان خوبی خواهیم بود هم جهان‌دار خوبی خواهیم بود هم جهان‌آرای خوبی خواهیم بود هم هنرهای دینی شکوفا می‌شود هم سیاست‌های دینی رشد می‌کند هم معرفت‌های دینی تجلّی بیشتری پیدا می‌کند;

لذا ذات اقدس الهی در قرآن کریم در سورهٴ مبارکهٴ آل‌عمران این خطر را هشدار داد و همه را از آن برحذر داشت که مبادا رژیمی داشته باشید که رژیم ارباب و رعیتی باشد آن کس که مردم را به خود فرا می‌خواند و خود را سلطان و ارباب دیگری تلقّی می‌کند این هرگز در هیچ کدام از این سه منطقه یاد شده کامیاب و موفق نخواهد بود این مضمون را در سورهٴ مبارکهٴ آل‌عمران می‌یابیم که ﴿مَا کَانَ لِبَشَرٍ أَن یُؤْتِیَهُ اللّهُ الْکِتَابَ وَالْحُکْمَ وَالنُّبُوَّةَ ثُمَّ یَقُولَ لِلنَّاسِ کُونُوا عِبَاداً لِی مِن دُونِ اللّهِ﴾[4] برای هیچ بشری نیست که از نعمت‌های الهی برخوردار بشود از حکمت و کتاب و وحی و الهامات الهی طرْفی ببندد آن‌گاه مردم را به خود دعوت کند مردم را به خود دعوت کردن یعنی رژیم ارباب و رعیتی, دیگران رعیتِ فکر ما باشند و رهنمود ما, امام و رهبر افکار دیگران باشد این خودخواهی و خودپسندی یک جنگ دائمی را به همراه دارد هیچ خطری برای انسان از چنین آسیب درونی بیشتر نیست اعدیٰ عدوّ انسان هم نفس انسان است که سرکش و خودخواه است.

بنابراین ما وقتی می‌توانیم یک دیپلماسی نرم و قدرت نرم داشته باشیم که قدرتمان در سایه علم و دین باشد (یک) و در کنار عقل و فطرت, عاطفه را فراموش نکنیم (دو). بیانی از وجود مبارک امام صادق(سلام الله علیه) رسیده است که آن هم در همین زمینه کارآمد و نافع است حضرت فرمود: «تزاوروا فإنّ فی زیارتکم إحیاءً لقلوبکم و ذکراً لأحادیثنا وَ أحادیثُنا تُعَطِّفُ بعضَکم علی بعض»[5] فرمود شما جوامع بشری مخصوصاً پیروان قرآن و عترت به سراغ یکدیگر بروید از یکدیگر فاصله نگیرید در جمع یکدیگر باشید از جمع یکدیگر جدا نشوید زیرا وقتی شما پیروان قرآن و عترت در جایی نشسته‌اید در همایش‌هایتان در سخنرانی‌هایتان در حوزه‌ها و دانشگاه‌هایتان کلمات اهل بیت و سخنان ما را مطرح می‌کنید و سخنان ما به منزله عاطفه است که دل‌ها را به هم نزدیک می‌کند «و أحادیثنا تُعطِّفُ بعضکم علی بعض» این عاطفه و گذشت و پرهیز از غرور و خودخواهی به منزله ملات نرمی است که باعث بالندگی برج‌های عظیم است الآن ما می‌بینیم در مَثل‌های معروفمان گفته می‌شود اگر فلان چیز شد سنگ روی سنگ بند نمی‌شود این سخن صحیحی است برج‌هایی که می‌سازند سنگ روی سنگ است اما به وسیله ملات نرم, اگر آن ملات نرم, نباشد سنگ روی سنگ بند نمی‌شود.

اهل بیت(علیهم السلام), رهبران الهی, گذشته از آن فرما‌ن‌ها و دستورهای مُتقن و عمیق و اریقی که می‌دهند یک سلسله مسائل عاطفی هم مطرح می‌کنند که این به منزله آن ملات نرمی است که قدرت‌های سخت و سنگین را کنار هم جمع می‌کند این بالندگیِ برج‌ها بخش عظیمی به وسیله همین ملات‌های نرم است جامعه در سایه عاطفه و رأفت و رحم و گذشت می‌تواند هم بخش ملّی و محلّی را هم بخش منطقه‌ای را هم بخش بین‌المللی را به بهترین وجه با دیپلماسی قدرت نرم, تأمین و اداره کند. امیدواریم خدای سبحان آن توفیق را به همه ما مرحمت کند که هم جهان‌دان خوبی و هم جهان‌دار خوبی و هم جهان‌آرای خوبی باشیم!

من مجدداً مقدم همه شما دانشمندان مخصوصاً مهمانان گرامی را ارج می‌نهم و از خدای سبحان مسئلت می‌کنم آنچه خیر و صلاح و فلاح همه شماست و نظام اسلامی است خداوند مرحمت بفرماید! «غفر الله لنا و لکم و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته».

منابع و ماخذ:

[1]. سورهٴ حشر, آیهٴ 14.
[2]. سورهٴ طه, آیهٴ 64.
[3]. سورهٴ آل‌عمران, آیهٴ 164; سورهٴ جمعه, آیهٴ 2.
[4]. سورهٴ آل‌عمران, آیهٴ 79.
[5]. الکافی, ج2, ص186.