در ۸ سال گذشته بر دانشگاه چه گذشت؟

قانون - حال و روز دانشگاه‌ها هیچ خوب نیست. این را نگاهی به فضای دانشگاهی کشور در هشت سال گذشته می‌گوید که شرایط مختلفی را تجربه کرد و امید می‌رفت با تشکیل دولت جدید و روی کار آمدن وزیر جدید، سامانی به فضاي دانشگاه‌ها بخشیده شود اما مخالفت مجلس با وزیر پیشنهادی، دولت را مجبوربه تعیین سرپرست برای وزارت علوم کرد. جعفر توفیقی سرپرستی وزارت علوم از وزارتخانه‌هاي حساسي را به عهده گرفته و دنبال بهبود اوضاع دانشگاه‌هاست. توفیقی در نخستین اظهارات پس از سرپرستی وزارت علوم فراخوان عمومی برای حل مشکلات دانشگاهیان ارائه داد و می‌رود با حاکم شدن آرامش بر فضای دانشگاه‌ها، فرصتی برای جبران سال‌های گذشته ایجاد شود. در گزارش زیر نگاهی داریم به آنچه در سال‌های گذشته بر سر وزارت علوم و فضای دانشگاهی آمده و راهی که باید وزارت علوم برای جبران خرابي‌هاي سال‌های اخیر برود:

دانشگاه‌ها درگیر مشکلات جدی

طي سال‌های گذشته سایه سنگین بی‌تدبیری فضای دانشگاه‌ها را در برگرفته بود که نه دانشجو و نه استاد هیچ کدام نتوانسته‌اند نقش خود را به خوبی در دانشگاه ایفا کنند. وضعیت بحرانی دانشگاه‌ها، در این روز‌ها بیشتر از قبل خود نمایی می‌کند. آنطور که مسئولان جدید وزارت علوم می‌گویند مشکل دانشگاه‌ها و دانشگاهیان بیشتر از آن است که بتوان به سادگی آن را حل کرد..

درست بعد از انتخابات نهم، وقتی محمود احمدی‌نژاد به عنوان رئيس‌جمهور بر صندلی پاستور تکیه زد هیچ کس فکرش را نمی‌کرد که کلیدی‌ترین و پر‌شور‌ترین وزارتخانه دولت با سنگین‌ترین فضای امنیتی مواجه شود. احمدی‌نژاد در دولت نهم و البته دهم حرف گوش کن‌ترین وزرایش را در وزارت علوم قرار داد تا گوش به فرمان آقای رئيس باشند و هرچه را که او دیکته می‌کند آقای وزیر در دانشگاه‌ها اعمال کند. به اعتقاد برخی از استادان دانشگاه زمان زیادی لازم است تا وزیر علوم جدید بتواند وضعیت دانشگاه‌ها را به حالت عادی خود برگرداند این موضوع را محمد احمدی عضو هیات علمی دانشگاه عنوان می‌کند. وی بر این باوراست که دانشجویان و استادان سال‌های سختی را پشت سر گذاشتند.

چرا که دولت دهم در این ۴ سال روی چندان خوشی به استادان و دانشجویان نشان نداده است. بسیاری از کار‌شناسان معتقدند، برخی از تصمیمات اتخاذ شده در وزارت علوم به ویژه در دولت دهم با دستور احمدی‌نژاد گرفته می‌شود.

رئیس دولت در وزارت علوم اقداماتی بی‌سابقه انجام داد اقداماتی که هم اکنون با شناسنامه دولت نهم و دهم شناخته می‌شود. موضوعاتی همچون ستاره دار کردن دانشجویان، تفکیک جنسیتی در رشته‌ها و تاسیس دانشگاه‌های پسرانه و دخترانه، حذف برخی از رشته‌های تحصیلی از دانشگاه، گرفتن اختیارات روسای دانشگاه‌ها، سرکوب جنبش‌های دانشجویی، کاهش بودجه‌های پژوهشی در دانشگاه، بازنشستگی پیش از موعد استادان دانشگاه‌ها، تخطی از قانون برنامه چهارم توسعه و ایستادگی در مقابل استقلال دانشگاه‌ها از جمله بزرگ‌ترین مشکلات در دولت بوده است؛ مشکلاتی که در کنار مشکلات دیگر مانند سیاست‌های سخت‌گیرانه در حوزه فرهنگی و دانشجویی، تغییرات گسترده در ساختار فرهنگی و دانشجویی مسائل بسیاری برای دانشجویان به‌وجود آورد. در حقیقت رئيس دولت نهم در ابتدای ریاست‌اش عزم‌اش را جزم کرده بود تا برخورد کند با هر آن کس که منتقد دولت‌اش بود برایش هم دانشجو یا استاد فرقی نمی‌کرد. با این حال باید دید که وزیر جدید علوم

برای این مباحث چه برنامه‌هايی دارد؟

احمدی عضو هیات علمی دانشگاه در این باره معتقد است: «متاسفانه در دولت دهم تصدی‌گری بسیار زیاد شده بود. دولت با وجود شعارهايی که داده بود فرصت سازی برای حضور دانشجویان و استادان کشور را فراهم نکرد. در این چند سال دولت به شدت دانشگاهیان را محدود کرد و فرهنگ دستوری را در دانشگاه اجرایی کرد. این درحالی‌است که دانشگاه فرهنگ دستوری را عقلانی نمی‌داند.» وی می‌گوید: «در تعیین پست‌ها در دانشگاه تخصص، تجربه دیده نشد و در این سال‌ها شاهد روسای دانشگاهی بودیم که در خدمت وزارت علوم بودند این درحالی است که رئيس دانشگاه باید در خدمت دانشجو و اعضایی هیات علمی‌اش باشد. فضای امنیتی در دانشگاه‌ها تشدید شد این درحالی است که ذهن دانشجو را با برخورد‌های سلبی نمی‌توان محدود کرد.»

بازنشستگی اجباری استادان

بازنشستگی اجباری استادان موضوعی نبود که به راحتی از حافظه جمعی اصحاب رسانه پاک شود. بعد از انتخابات ریاست جمهوری نهم احمدی‌نژاد در سخنرانی‌های مختلف اعلام کرد: «دانشجو باید بر سر رئيس جمهور فریاد بزند که چرا استاد لیبرال و سکولار در دانشگاه حضور دارد و چرا یک استاد سکولار به خاطر اینکه اندیشه‌های او با دانشجو مغایرت داشته، به دانشجو نمره کم داده است. دانشجو باید علیه اندیشه‌های لیبرال و اقتصاد لیبرال فریاد بزند.» رئيس جمهور بار‌ها در سخنرانی‌هایش اعلام کرد که استاد منتقد جایگاهی در دانشگاه ندارد.

او در سال ۸۵ در دیدار با جوانان برگزیده کشوری به صراحت از وزیر علوم خواست تا از ورود استادان منتقد به دانشگاه‌ها جلوگیری کند. همین نطق آقای رئيس جمهور، وزیر علوم سابق‌اش را واداشت تا به طور جدی به گزینش استادان بپردازد. در حقیقت روند بازنشستگی اجباری استادان از ابتدای سال ۸۶ آغاز شد در آن زمان تعدادی از چهره‌های برجسته علمی کشور بازنشسته اجباری و یا اخراج شدند و همین موضوع سر و صدای بسیاری در دانشگاه‌ها بر پا کرد روند بازنشستگی اجباری استادان در زمان دولت دهم هم ادامه داشت به طوری که کامران دانشجو وزیر علوم سابق در نشست‌های مطبوعاتی خود اعلام کرد: «پرسنل علمی که با نظام همسو نیستند و التزام عملی به ولایت فقیه ندارند اخراج خواهند شد و در کنار آن وزارت علوم از استادان جوان استفاده خواهد کرد».

دانشجو همچنین گفته بود: «ما به دانشگاهیانی که تمایلات و فعالیت‌هایشان با نظام جمهوری اسلامی همسو نیست نیازی نداریم.» این درحالی‌است که به گفته فعالان دانشجویی استادان اخراج شده از دانشگاه دیدگاه کار‌شناسی و تحلیلی نسبت به سیاست هاي دولت داشتند و همین امر موجب اخراج آن‌ها بود ه است. این موضوع را احمدی نیز تایید می‌کند و می‌گوید: «در چند سال اخیر وزیر علوم به بهانه جذب استادان جوان بسیاری از استادان باتجربه را از دانشگاه اخراج کرد البته وزارت علوم مدعی بود این استادان بازنشسته بودند اما اعضای علمی دانشگاه خود می‌دانند که این روند بازنشستگی نبود.»

تفکیک یک جنسیت

هرچند احمدی‌نژاد در دور اول ریاست جمهوری‌اش از آزادی ورود زنان به ورزشگاه‌ها سخن مي‌گفت و در دوم یک زن را وزیر کرد اما سیاست‌هایی چون تفکیک جنسیتی بر پیشانی او مهر تبعیض علیه زنان را زده‌اند. خرداد ماه سال ۱۳۹۱ بود که با انتشار دفترچه راهنمای انتخاب رشته آزمون کارشناسی‌ارشد مشخص شد 6 دانشگاه بزرگ و دولتی کشور در تمامی زیرگروه‌های درسی کارشناسی‌ارشد خود اقدام به پذیرش جنسیتی کرده‌اند. موضوع تک جنسیتی شدن دانشگاه‌ها حالا دیگر به عنوان یک موضوع مهم برای دانشگاهیان تبدیل شده است.

آن زمان که کامران دانشجو در صحن علنی مجلس شورای اسلامی برای نشستن بر کرسی وزارت علوم اعلام کرد مهم‌ترین برنامه‌اش تفکیک جنسيتی دانشگاه‌ها و تاسیس دانشگاه دخترانه است شاید کمتر کسی فکرش را می‌کرد که این طرح مشکلات بسیاری برای ورود به دانشگاه‌ها به ویژه برای دختران ایجاد کند موضوعی که حالا مورد انتقاد بسیاری از استادان هم قرار گرفته است. البته مسئولان وزارت علوم بر این باورند که ایجاد دانشگاه دخترانه در هر استان امکان انتخاب داوطلبان را بیشتر می‌کند نظر سنجی‌های مسئولان وزارت علوم نشان می‌دهد دانشجویان در دانشگاه‌های تک جنسیتی از نظر آموزشی وضعیتشان ارتقا یافته، مشروطی‌ها کمتر شده و معدل‌ها بالا رفته است این درحالی‌است که صادق زیبا کلام، استاد دانشگاه در این باره معتقد است: «هیچ تحقیقی از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی یا وزارت علوم که مدافع تک جنسیتی است انجام نشده است.

بنابراین آقایان با چه اصولی می‌گویند تفکیک جنسیتی موجب اصلاح امور رفتاری دختر و پسر می‌شود؟». تاسیس بیش از ۳۰ دانشگاه تک جنسیتی آن طور که مسئولان این وزارتخانه اعلام کرده‌اند، بخشی از عملکرد وزارت علوم در زمینه تفکیک جنسیتی و تک جنسیتی کردن دانشگاه هاست. دانشگاه‌های تک جنسیتی که از لحاظ معیارهایی آموزشی و کیفی همچون نسبت استاد به دانشجو، تعداد آزمایشگاه‌ها و کتابخانه‌ها و سطح کیفی آموزش فاصله زیادی با استانداردهای دانشگاه‌های مادر و بر‌تر دارد. تفکیک جنسیتی، تاسیس دانشگاه‌های تک جنسیتی، بومی گزینی جنسیتی، پذیرش تک جنسیتی و حذف دختران از یکسری از رشته‌های کنکور نمونه ای از عملکرد وزارت علوم در راستای اسلامی کردن دانشگاه‌هاست که طی چند سال گذشته هر بار با انتشار دفترچه‌های کنکور داوطلبان را شوک زده کرده است.

به‌عنوان نمونه بررسی بخشی از عملکرد وزارت علوم در این زمینه نشان می‌دهد وزیر علوم در این دوره تاکید داشت که علاوه بر کلاس‌های درسی، سالن‌های مطالعه، سالن‌های غذاخوری، در‌ها و ورودی‌های دانشگاه، تابلوی اعلانات و آزمایشگاه‌ها نیز برای دختران و پسران جدا شود. این روند با وجود انتقادات گسترده، دانشجویان و اساتید در بسیاری از دانشگاه‌های کشور پیاده شد

حذف رشته‌های تحصیلی

بسیاری از داوطلبان کنکور کار‌شناسی و کار‌شناسی ارشد به امید تحصیل در رشته‌ای خاص ماه‌ها درس ‌خواندند وقتی دفترچه کنکور را دریافت کردند متوجه شدند‌ که رشته تحصیلی مورد علاقه‌شان از دانشگاه حذف شده است.

آن‌طور که مسئولان وزارت علوم می‌گویند تاکنون برخی از رشته‌هايي که با مباحث اسلامی ما سازگاری ندارند از دانشگاه‌ها حذف شدند و البته برخی دیگر از رشته‌ها هم سرفصل‌های آموزشی آن تغییر کرده است. هم اکنون ۳۸ رشته در علوم انسانی در مقطع کار‌شناسی برای بازنگری و تغییر سرفصل در اولویت قرار گرفته‌اند.

سرکوب جنبش دانشجویی

بعد از دو دهه تجربه دولت‌ها به این نتیجه رسیده بودند، اگر رویکردشان تنوع تشکل‌های دانشجویی باشد و بگذارند دانشجویان بیشتر در صحنه باشند و در فعالیت‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی مشارکت کنند، به نفع نظام علمی کشور است. دانشگاه پایگاه فعالیت علمی و سیاسی دانشجو است به اعتقاد فعالان دانشجویی اگر بخواهیم دانشجویان بعد از فارغ‌التحصیلی در جامعه اثربخش باشند، باید در دانشگاه زمینه‌های فعالیت و فکر کردن را فراهم کنیم. تشکل‌ها بهترین جا برای کشیدن دانشجویان به عرصه فعالیت اجتماعی و توانمندسازی است.

اما در این سال‌ها فعالیت سیاسی دانشجویان به رسمیت شناخته نشد و دانشجویان در خفقانی شدید در فضای دانشگاهی روز‌ها را سپری کردند. رویکرد به مسائل صنفی و سیاسی دانشجویان امنیتی شد.

احمدی در این باره می‌گوید: «بسیاری از دانشجویان قربانی فضایی سیاسی کشور شدند و در نتیجه در این مدت فعالیت‌های تخصصی و فرهنگی و سیاسی دانشجویان نیز محدود شد. بسیاری از تشکل‌ها اجازه فعالیت نداشتند. این درحالی است که دانشگاه می‌توانست فضای خوبی برای حفظ امنیت ملی کشور باشد.» حالا سرپرست وزارت علوم تحقیقات و فناوری کار سختی در پیش دارد، اگر او بتواند رای اعتماد مجلس را برای این وزارتخانه به‌دست آورد شاید کار وزارتش متفاوت‌تر و سخت‌تر از دیگر وزرا باشد چرا که توفیقی باید از یک سو اعتماد از دست رفته دانشگاهیان را به‌دست آورد و از سوی دیگر ویرانه‌ای به نام دانشگاه را بازسازی کند.