تغییرات دولت بیشتر تاکتیکی است تا راهبردی

برخی کارشناسان رویکرد سیاست خارجی آقای روحانی را که می توان آن را در قالب تعامل سازنده با جهان تئوریزه کرد، بیشتر همخوان با نظریه دولت توسعه گرا، قلمداد می کنند. بدین معنا که دولت در عرصه سیاست خارجی تمام تلاش خود را برای ایجاد زمینه و انگیزه برای رشد و توسعه اقتصادی مهیا می سازد، اما همین نظریه نیاز به مولفه ها و پیش نیازهایی دارد که مهمترین آن هویت بخشی است. با این وجود الزامات دولت توسعه گرا در سیاست خارجی چیست؟

اولین نکته این است که فهم مسایل، برنامه ریزی و سیاستگذاری در ایران مستقل از تجربه کشورهای دیگر و مستقل از فهم جهانی نیست. به عبارت دیگر اینگونه نیست که تصور کنیم کشور خاصی هستیم و باید برنامه ریزی ها و سیاست گذاری های خاصی انجام دهیم. می توانیم از کشورهای دیگر بسیار بیاموزیم. ما هم در همین منظومه جهانی زندگی می کنیم. مهم ترین موضوع دولت ها و حکومت ها در جهان، پاسخگویی به نیازهای عامه مردم است. این موضوع هم در برزیل، هم در سنگاپور، هم در فرانسه و هم در کره جنوبی اهمیت دارد. اگر این را ملاک قرار دهیم سوال بعدی این است چگونه دولت ها باید به مردم پاسخگو باشند، و مدیریت صحیح را پیش گرفته و سیاست گذاری های منطقی را انجام دهند؟ ملاک اصلی در این پاسخگویی، رفع نیازهای اقتصادی مردم است. شاید نیم قرن گذشته بحث های سیاست خارجی جدای از اقتصاد ملی مطرح می شد. یعنی کشورها می توانستند در سیاست خارجی یک راه و در اقتصاد ملی راه دیگری را بروند. اما امروز در جهان موضوعات خارجی زیر مجموعه اقتصاد ملی است. اتفاقاتی که در شش ماه گذشته در ایران روی داده و برنامه ریزی ها و سیاست گذاری های صورت گرفته، نشان می دهد سیاست خارجی تسهیل کننده وضع اقتصادی یک کشور است. طبیعی است که در کشور ما ملاک مدیریت کلان، درآمد نفت و گاز است. اگر ما به درآمد نفت و گاز دسترسی نداشته باشیم، بسیاری از کارهای عمرانی و جاری در کشور معطل می ماند. اگر بخواهیم برنامه ریزی کلان در ایران داشته باشیم باید به گونه ای عمل کنیم که صنعت نفت و گاز ایران فعال، درآمدش کلان و در صحنه بین المللی حضور داشته باشد و بتواند سرمایه گذاری خارجی را جذب کند تا درآمدهای قابل توجهی را تضمین کند، تا آنکه عامه مردم ایران زندگی معقولی داشته باشند. مسایل نسبتا روشن است. بدون سیاست خارجی تعاملی، صنعت نفت و گاز ایران نمی تواند در صحنه جهانی درآمدهای لازم را کسب کند. از این منظر فکر می کنم راهی که طی شده، راهی است که هر دولتی باید آن را طی کند. هر دولتی باید سیاست خارجی تعاملی، همکاری، ائتلافی و چندجانبه گرایی را تشویق کند تا اینکه از مرحله تقابل به مرحله تعامل سوق پیدا کنیم. این یک نیاز عمومی در ایران است. از قشر کشاورز، صنعتگر، بخش خصوصی، گروه های حرفه ای جامعه تا نیازهای عمومی عمرانی که در دولت هم وجود دارد، متمایل به این است که کشور باید در صحنه بین المللی رویکرد جدیدی در پیش بگیرد.

هر دولتی باید سیاست خارجی تعاملی، همکاری، ائتلافی و چندجانبه گرایی را تشویق کند تا اینکه از مرحله تقابل به مرحله تعامل سوق پیدا کنیم سیاست خارجی دولت یازدهم بر چند محتوا استوار است. از جمله تعامل با نظام بین الملل، موازنه قدرت بر اساس مفهوم عدالت و رویکرد هزینه- فایده. این نوع محورها موجب افزایش توقع عمومی در عرصه سیاست داخلی و خارجی می شود. حال چنانچه دولت در مسیری با کندی یا روند معکوس از برنامه های درنظر گرفته شده در حوزه سیاست خارجی مواجه شد، چگونه باید پاسخگوی توقع ایجاد شده باشد؟

مبنای موفقیت در سیاست خارجی، که کتب علم سیاست به ما می گوید، اجماع داخلی است. وقتی که در سال 1972 چینی ها و آمریکایی ها به مذاکره نشستند، کیسینجر می دانست که آقای چوان لای که در مقابل او نشسته و مذاکره می کند، نماینده حاکمیت است. این نماینده حاکمیت بسیار مهم است؛ زیرا هر آنچه را که می گوید و امضا می کند، مورد اجماع حاکمیت چین است. از آن طرف آنچه را که کیسینجر از طرف آمریکا مطرح می کرد، مورد اجماع حداقل دستگاه هیات حاکمه آمریکاست مبنی بر اینکه چین و آمریکا علاقه مند به تعامل با یکدیگر هستند. این یک اصل ثابت در علم سیاست است. کسانی که مذاکره می کنند، باید اجماع داخلی را داشته باشند. اگر آن را داشته باشند، می توانند موفق عمل کنند. البته پیش نیازش این است که قبل از مذاکره، نقشه راه مذاکره با دقت فراوان و جزییات زیاد و سناریو سازی های گوناگون در داخل کشور مورد بحث و اجماع قرار بگیرد، تا تیم مذاکره کننده که صرفا انتقال دهنده دیدگاه های حاکمیت است و حریم خودش را هم می داند، با موفقیت عمل کند. بنابراین اگر این دولت یا هر دولتی بخواهد با موفقیت عمل کند، باید به گونه ای باشد که در مجموعه حاکمیت ، نسبت به مسیر راه، به اجماع رسیده باشد.

با توجه به بحران های اقتصادی پیش آمده و چالش های سیاست خارجی در منطقه که بی تاثیر بر رفتارهای سیاسی ایران نیز نبوده، آیا دولت یازدهم می تواند سیاست خارجی خود را به معادله هایی تبدیل کند تا وضعیتش را بهبود ببخشد؟

فکر می کنم در شرایط فعلی کانون سیاست خارجی ما دستیابی به یک چارچوب جامع عملیاتی پیرامون برنامه هسته ای ایران است. این تابع زمانی است که در یک سال آینده چه فراز و نشیب هایی در ایران، منطقه و غرب به خصوص در آمریکا اتفاق بیافتد تا ایران بتواند به سمت یک برنامه جامع و شفاف طرفینی برای تحقق منافع ملی خود پیش برود. این نیازمند شرایط بسیار زیادی است، که در جهت گیری کل که مورد اجماع حاکمیت در ایران نیز بوده است و نشان می دهد که در حال حاضر فضاهایی باز شده، گفت و گو و تعامل وجود دارد. این امر مثبتی است. گفت و گو بدین معناست که یک کشور برای تحقق منافعش آمادگی این را دارد که حرف های طرف مقابل را بشنود، مسایل خودش را مطرح و سعی کند بهترین امکانات را در کشورش متمرکز کند. بنابراین فکر می کنم این تابع شرایط بوده و مسیر کلی، مسیر تعاملی از سوی دو طرف است. به خصوص اروپایی ها به خاطر قرار گرفتن ایران در حریم ژئوپولیتیک خود بسیار علاقه مند به تحقق این توافق هستند. ایران پیشرفته و با ثبات و تعاملی در این منطقه پر آشوب به نفع اروپایی ها هم هست. این را باید در نظر بگیریم که ما کشورهایی را در منطقه خاورمیانه داریم که چندان علاقه ای به پیشرفت و با ثبات بودن ایران نداشته و خیلی علاقه مند به فعال بودن ایران در صحنه بین المللی نیستند. در چنین شرایطی است که ما باید در صحنه جهانی عمل و سعی کنیم به نفع منافع ملی و توسعه اقتصادی ایران کارها را پیش ببریم. این استراتژی سهلی نیست و بسیار نیازمند اندیشه و تخصص است و مهم تر از آن دو، اجماع داخلی است که باعث می شود کشور به طرف پیشرفت و توسعه اقتصادی حرکت کند.

افراد بیشتر از آنکه به خاطر ویژگی های فردی مورد توجه قرار بگیرند، به خاطر تاثیرفکر و عملکرد آنها بر روندهای نظام داخلی و بین المللی مورد ارزیابی قرار می گیرند. حال شخص آقای روحانی و سیاست های عرصه خارجی اش توانسته و می تواند بر فرایندهای نظام سیاست خارجی بین الملل اثرگذار باشد؟

فکر می کنم تا حدی امروز چهره ایران در جهان عوض شده و این تابع اجماعی بوده که در مجموعه حاکمیت ایران صورت پذیرفته است. حدس می زنم که دولت یازدهم مجری آن اجماع حاکمیت بوده و تداوم موفقیت هم تابع همان اجماع است. همچنین نوعی اقناع ملی در کشور ما صورت گرفته که ما برای حل و فصل مشکلات اقتصادی و تسهیل سرمایه گذاری خارجی باید تا اندازه ای رویکردمان را به نظام بین الملل تغییر بدهیم. به نظرم این تغییر همانطور که در کشور اعلام شده، بیشتر جنبه تاکتیکی دارد تا جنبه راهبردی و تا کنون هم توانسته حداقل تصویر ایران و نگاهی که جهان به ایران دارد را اصلاح کند.

اگر سیاست خارجی ایران رویکرد اقتصادی به جهان داشته باشد، تبلیغات منفی علیه کشور حتی به نظرم در میان مدت قابل اصلاح است. ما باید نشان بدهیم که می خواهیم در راه روهای تجارت، تولید، صنعت، فناوری اطلاعات و علم قرار بگیریم با توجه به تمایل ایران به حل و فصل مسایل با دیپلماسی، آیا این کشور می تواند در این رهگذر دیدگاه کشورها را نسبت به ایران هراسی تغییر داده و کشورها را به همکاری با خود ترغیب کند؟

بله ، این امر عملی است. حتی در یک دوره چهارساله ریاست جمهوری هم این عملی است؛ مشروط به اینکه کانون رویکرد ما نسبت به محیط بین المللی، همکاری های اقتصادی باشد. در نظریه های تجارت بین الملل داریم که به میزان افزایش تجارت کشورها با یکدیگر روابط صلح آمیز بین آنها برقرار می شود. باعث تاسف است که در منطقه خاورمیانه تنها 6 درصد تجارت بین خود کشورهای منطقه ای صورت می گیرد. به عبارت دیگر نزدیک به 94 درصد روابط اقتصادی کشورهای منطقه خاورمیانه با محیط بین المللی و نه در منطقه خاورمیانه انجام می شود که این خود به خود تضادها را گسترش می دهد. اگر سیاست خارجی ایران رویکرد اقتصادی به جهان داشته باشد، تبلیغات منفی علیه کشور حتی به نظرم در میان مدت قابل اصلاح است. نشان بدهیم که می خواهیم در راه روهای تجارت، تولید، صنعت، فناوری اطلاعات و علم قرار بگیریم و همانطور که شایسته ایرانیان است، ظرفیت های علمی، مهندسی، پزشکی و فناوری ایرانیان در نظام بین الملل جایگاه شاخصی پیدا کند. الان در بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا چینی ها و هندی ها سهم قابل توجهی از علم و فناوری را به دست آورده اند. ایرانی ها هم در همین شرایط قرار دارند. به تناسب جمعیتی که داریم، ظرفیت های ایرانیان برای کار علمی، تولیدی، تجاری و فناوری بسیار بالاست. اگر چنین رویکردی را به دنیا داشته باشیم نه تنها این تصویر منفی قابل اصلاح بوده بلکه زمینه مثبتی است که فرهنگ، هنر، جایگاه فکری و فلسفی ایرانیان در نظام بین الملل هم گسترش پیدا کند.

ایران و عربستان دو قطب قدرت در خاورمیانه هستند و نه تنها تعامل و همکاری این دو بلکه ائتلاف آنها هم می تواند در بسیاری از موضوعات منطقه ای، توازن منطقه ای را به ضرر بازیگران خارجی تغییر دهد اجلاس های بین المللی جایی است که مقامات می توانند با هم دست بدهند و تفاهم نامه، پیمان نامه یا قراردادهایی را منعقد کنند. دولت یازدهم هم تا به امروز از این فرصت بهره برده و در اجلاس های مهم منطقه ای و بین المللی حضور داشته است. بر این اساس آیا می توان دورنمای روشنی از آینده اقتصاد سیاسی و سیاست خارجی ایران متصور شد؟

این درجه از تعامل در مدت نیم سال گذشته بسیار فشرده بوده است و اگر این را با سال های قبل مقایسه کنید، تحول بزرگی در سیاست خارجی ایران محسوب می شود. این نیاز به زمان دارد. مرحله اول تغییر تصویر است. مرحله بعدی رسیدن به تعامل مکتوب و عملیاتی کردن توافق ها و قرار دادها است. طبیعی است که این پروسه زمان بر بوده و تا دو سال آینده برای اینکه وضعیت اقتصاد ایران بهبود پیدا کند، نیازمند ایفای نقش فعال در کانون های مرکزی روابط بین الملل است. حدس می زنم که این تمایل مورد اجماع حاکمیت در ایران است.

ایران چگونه می تواند میان اشتیاق اروپاییان برای حضور در بازار و اقدامات برخی دولت ها برای پیاده سازی الگوی سیاسی - اقتصادی جدید در منطقه شکاف ایجاد کند؟ یعنی بر روی رفتار دولت ها که به دنبال تغییرات در منطقه هستند و بر اشتیاق اروپاییان برای سرمایه گذاری در ایران اثرگذار باشد؟

به نظرم برای اینکه ما نقش فعالی نه تنها در روابط بین المللی بلکه در تقلیل مشکلات اقتصاد ملی ایران داشته باشیم، باید در مرحله اول از مدیریت اختلافات منطقه ای به طرف حل و فصل اختلافات منطقه ای حرکت کنیم. زیرا طولانی شدن اختلافات به نفع ما نیست و باید سعی کنیم روابط نزدیکی با کشور عربستان برقرار کنیم. ایران و عربستان دو قطب قدرت در خاورمیانه هستند و نه تنها تعامل و همکاری این دو بلکه ائتلاف آنها هم می تواند در بسیاری از موضوعات منطقه ای، توازن منطقه ای را به ضرر بازیگران خارجی تغییر دهد. عربستان در دو سال گذشته ابتکارات وسیعی را در سیاست خارجی خودش به کار گرفته و روابط نزدیکی با چین و روسیه برقرار کرده است. با ترکیه همکاری های بسیار نزدیکی دارد. همچنین علاقه ای در هیات حاکمه عربستان مبنی بر فاصله استراتژیک با آمریکا وجود دارد. بعضی از این تمایلات در راستای منافع ملی ایران هم هست که ما باید به خوبی این موارد را شناسایی کنیم و وارد صحبت و تفاهم با عربستان شویم. چه بسا ایران و عربستان بتوانند منطقه بحران زده را به سمت ثبات و رشد حرکت دهند. نکته دوم در رابطه با همکاری های ایران با اروپا است. اگر ایران بخواهد با اروپا همکاری های گسترده ای در حوزه های اقتصادی، سیاسی و حتی فرهنگی داشته باشد، کلید این کار در نهایی شدن مذاکرات هسته ای است. اروپایی ها به شدت تحت تاثیر سیاست های آمریکا هستند و بسیار به ایران علاقه مند بوده و نگاهشان مثبت است. آن ها ایران را کشوری با ثبات و علاقه مند به توسعه اقتصادی می دانند. ایران را از جهاتی تنها کشور با سابقه و قابل اعتنای منطقه ای قلمداد می کنند و معتقدند ایران دوره تکاملی سیاسی خودش را طی می کند و کشوری دارای بنیان های قوی داخلی است. باید از اعتباری که در نظام بین الملل به خصوص در میان اروپایی ها و از آن طرف میان ژاپن و کشورهای پیشرفته داریم، استفاده کنیم و به موازات آن در منطقه هم به حل و فصل بحران ها از طریق همکاری با عربستان و ترکیه حرکت کنیم.

حضور موثر ایران در خاورمیانه، حفظ استقلال سیاسی کشور، توجه جدی به نیازهای عامه مردم ایران همه اینها تابع نرخ رشد اقتصادی 5 درصدی است. این نرخ رشد نیز تابع برخورداری ما از مزیت نسبی در صنعت نفت و گاز و پتروشیمی است شاهد تغییر موازنه های قدرت و روابط به خصوص بعد از توافقنامه ژنو در منطقه و جهان بودیم، به گونه ای که ایران نیز به دنبال این تغییرها، نوک پیکان خود را از شرق به سمت غرب تغییر داده که این مساله بر وضعیت اقتصادی و اجتماعی داخل نیز اثرگذار بوده است. حال ایران چگونه می تواند این تغییر موازنه را مدیریت کردهبه نحوی که نه کامل به سمت غرب حرکت کند نه به صورت کامل به سمت شرق؟

ایران جزء ده کشور جهان است که برای حفظ هویت ملی، استقلال سیاسی و توسعه اقتصادی ، ذاتا نباید به یک سمت سوق پیدا کند. این جزء اصول ثابت سیاست خارجی ایران است. ایران کشوری است که هم باید با آسیا،هم خاورمیانه، هم با غرب و هم با روسیه همکاری های گسترده داشته باشد. این نیازمند دکترین نوین در سیاست خارجی ایران است که محتاج فهم دقیق جایگاه ژئوپولیتیک ایران و اهمیت اقتصاد در افزایش قدرت ملی ایران است. معتقدم برای اینکه قدرت ایران افزایش یابد، باید توجه جدی به اقتصاد، محیط زیست، استفاده از منابع انسانی و منابع ملی در ایران داشته باشیم. برای اینکه قدرت ایران افزایش پیدا کند. این دکترین باید به سیاست خارجی کمک کند تا تمام شاخص های قدرت در ایران به سمت مثبت حرکت کند. این محتاج راهبرد حداقل ده ساله برای ایران است. این نیازمند به کار گیری تخصص، فهم جهان و فهم دقیق مسایل داخلی ایران است. معتقدم جمعیت فعلی با مساحت، اهمیت ژئوپولیتیک و قدرت بالقوه ملی ایران تناسب ندارد. جمعیت ما باید افزایش پیدا کند اما طبعا حاکمیت ها افزایش جمعیتی را می خواهند که امکانات در اختیار مردم و بهترین فرصت ها را برای رشد ملی داشته باشد. ایران رتبه اول فرار مغزها در دنیا را دارد و این تناسبی با گذشته، اهمیت ملی و شاخص های قدرت ملی ندارد. بنابراین سیاست خارجی باید این کانون را در راهبرد کلان ملی ایران مورد توجه قرار دهد که دائما قدرت ایران افزایش پیدا کند. این به چه معناست؟ یعنی اینکه ما یک کشوری باشیم تولیدی، که اگر می خواهیم جایگاه مناسبی در منطقه خاورمیانه داشته و استقلال ملی خودمان را حفظ و هم با آسیا، هم با غرب و هم با روسیه تعامل منطقی و نقش موثر پایدار داشته باشیم، باید به نرخ رشد اقتصادی 5 درصد برسیم تا اینکه تمام شاخص های قدرت در ایران افزایش پیدا کند. اگر ملاک ما نرخ رشد 5 درصد باشد، آنگاه باید تمام شاخص های دیگر را حول و حوش این ملاک قرار دهیم. این به رشد ما کمک خواهد کرد. حضور موثر ایران در خاورمیانه، حفظ استقلال سیاسی کشور، توجه جدی به نیازهای عامه مردم ایران همه اینها تابع نرخ رشد اقتصادی 5 درصدی است. این نرخ رشد نیز تابع برخورداری ما از مزیت نسبی در صنعت نفت و گاز و پتروشیمی است که بهترین استفاده را داشته باشیم. بهینه سازی صنعت نفت و گاز و پتروشیمی تابع همکاری های گسترده بین المللی است تا اینکه کشور هم مستقل باشد و هم بهترین استفاده را از نظام بین المل به دست آورد.

کدام رویکرد به سیاست خارجی ما را به نرخ رشد اقتصادی 5 درصد سوق خواهد داد؟ اگر ما پیرامون این مباحث به اجماع ملی برسیم، قدرت ایران تضمین شده است و مردم ایران طی ده های آینده بهترین زندگی را می توانند در انتظار داشته باشندتغییر شکل جهان نتیجه تغییرات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است. با این حال ایران در کجای جهان در حال تغییر یا به عبارتی کجای بازی قرار گرفته است؟

ای کاش این سوال مهمترین سوالی باشد که در قوه مجریه، مقننه، قوه قضاییه و حاکمیت کشور، دانشگاه ها و رسانه ها مبنا قرار گیرد. این مهم ترین سوال است که ما در کجای نظام بین الملل قرار داریم؟ برای من دانشجوی علم سیاست هم این مهمترین سوال است. پاسخ به سوال مستلزم این است که فهم دقیق، آماری و عینی از نظام بین الملل داشته باشیم. اینکه جهان در چه سمتی حرکت می کند؟ مراکز قدرت کجاست؟ ماهیت قدرت کشورها به چه صورت است؟ اگر بخواهیم 20 سال آینده جهان را مطالعه کنیم، اروپا کجاست؟ چین و ژاپن کجاست؟ روسیه، آمریکا، عربستان، مصر و ترکیه کجا هستند و ما کجا هستیم؟ اگر برنامه ریزی نکنیم، شاخص های قدرت در ایران افول پیدا می کند. در یکی از میزگردهای داووس شنیدم که طی 20 سال آینده، 35 هزار هواپیمای مسافربری مورد نیاز شرکت های مسافربری به مبلغ 8/4 تریلیون دلار خواهد بود. تصور کنید چه زمینه ای از کار و فعالیت پیش روی ماست و کشورها می توانند نقش آفرینی کنند. باید به فکر این باشیم که 20 سال آینده نسل شما که به میانسالی می رسد، احساس کند که ایران بهترین جا برای کار، زندگی و حفظ هویت است. این نیازمند افزایش قدرت ملی ایران است. اگر ایران این استعداد را نداشت، نمی گفتم. از شمال آفریقا تا افغانستان و پاکستان در میان همه کشورهای شمال آفریقا و خاورمیانه و حتی جلوتر می روم در میان همه کشورهای مسلمان، ایران تنها کشوری است که تمام شاخص های بالقوه قدرت را دارد. بحث فهم جهان و مدیریت کشور است که از جهان یک تلقی عینی داشته باشیم و با آمار و ارقام و رقم جهان را بفهمیم نه با ذهنیت و انتزاعیات. در روانشناسی بحثی است که می گویند، برخی مواقع انسان دوست دارد آنچه را که آرزو می کند، مساوی با تحلیل قرار دهد. ما تحلیل هایمان از جهان، تحلیل های واقعی نیست. بیشتر به آرزوهای ما مربوط می شود. باید از جهان درک عمیق، دقیقی و رقمی پیدا کنیم. بهترین سخنرانی ها، سخنرانی هایی هستند که در آن حداقل ده درصدش آمار و ارقام باشد تا ذهن ما را نسبت به پدیده ها، کشورها و جریان های جهانی دقیق کند. این را هم باید در نظر گرفت که رضایت مندی مردم یک کشور، مهمترین ثروت یک حکومت است. اگر مردم از زندگی راضی، به آینده امیدوار و کشورشان را بهترین مکان برای زندگی، کار و حفظ هویت بدانند، بزرگترین سرمایه یک حکومت است. با توجه به داشتن تمام شرایط، امکانات و سرمایه ها، اگر می خواهیم به این سمت پیش برویم باید بدانیم حول کدام برنامه و فکر حرکت کنیم. اگر شما شاخص های قدرت در جهان را مطالعه کنید، می بینید که مثلا حدود 20 سال آینده نرخ رشد اقتصادی در اروپا بین 1 تا 2 درصد ، چین حدود 5 تا 7 درصد و روسیه بین 2 تا 3 درصد است. در این میدان بسیار سخت حفظ قدرت و ثروت ملی، چگونه می توانیم ایران قدرتمندی داشته باشیم؟ همانطور که گفتم باید فکر، برنامه و سیاستگذاری های ما حول و حوش نرخ رشد 5 درصد باشد، تا بتوانیم جایگاه پیدا کنیم. اگر جمعیت ایران هم بخواهد در 30 سال آینده به 150 میلیون نفر برسد ما 150 میلیون نفری را می خواهیم که بهترین امکانات زندگی را داشته باشند و این کشور بهترین مکان برای کار و فعالیت هم برای افراد و هم برای قدرت ملی ایران باشد. این می تواند مسیر ما باشد. سوال موازی هم این است که کدام سیاست خارجی؟ کدام رویکرد به سیاست خارجی ما را به نرخ رشد اقتصادی 5 درصد سوق خواهد داد؟ اگر ما پیرامون این مباحث به اجماع ملی برسیم، قدرت ایران تضمین شده است و مردم ایران طی ده های آینده بهترین زندگی را می توانند در انتظار داشته باشند.