تهیه کننده چ: حاتمی کیا شرط کرد حالا که از بیت المال استفاده می کنیم باید دقت کنیم

مطالبی که بعضا بعضی از دوستان می‌گویند بخشی اصلا به آن تاریخ نمی‌خورد و ممکن است آن دو روز در جای دیگری از کردستان بوده باشند. ما در مسیر تحقیقات و نگارش این کار که حدود 6 سال طول کشید، زندگی کردیم.

بنابراین گزارش مهدی کریمی آثار شاخصی را در سینمایی ایران تهیه کرده که از میان آنها می‌توان به «مهر مادری»، «رنگ خدا»، «آژانس شیشه‌ای»، «اشکان، انگشتر متبرک و چند داستان دیگر» و «پاداش» اشاره کرد.

این روزها فیلم «چ» درحال اکران است، فیلمی که مهدی کریمی در پیش‌تولید و بخشی از فیلمبرداری آن به عنوان تهیه‌کننده نامش مطرح شد اما در میانه فیلمبرداری به دلیل یک مشکل شخصی نتوانست ادامه فعالیت بدهد و این روزها که فیلم «چ» اکران شده است می‌گوید: «خوشحالم بعد از گذشت سی سال فیلمی با محوریت «چمران» ساخته شد. خیلی دوست داشتم فیلم ابراهیم ساخته شود و خوشحالم بخشی از آن آدم‌هایی که چند سال اخیر حاتمی کیا را زیر سوال برده بودند الان او را بغل می‌کنند و دوست دارند و دوست دارم این قضیه ادامه پیدا کند و بفهمیم رفتار افراطی نداشته باشیم.»


گزینه‌ها برای بازی نقش چمران چه کسانی بودند؟

او درباره روند انتخاب بازیگر نقش شهید چمران یادآور شد:«اسامی بازیگران مختلفی برای نقش چمران مطرح شد و حتی تست‌هایی هم زدیم. اوایل خرداد 90 در یکی از جلسات فریبرز عرب‌نیا را پیشنهاد دادم و قرار شد ایشان بیایند تا از نظر شباهت چهره تست گریم بشوند که خیلی خوب با محبتی که ایشان داشت قضیه شکل گرفت. تنها بحث سفر از پیش تعیین شده ایشان بود اما چون گزینه دیگری نداشتیم و می‌خواستیم به تایم فیلمبرداری هم لطمه نخورد موافقت کردیم. یکی از گزینه‌های دیگر پرویز پرستویی بود که 15 روز منتظر بودیم تا جواب دهد که در نهایت گفت به دلیل روحی شرایط کار طولانی را ندارم. رضا عطاران هم پیشنهادی بود که حتی بعد از گذشت چهل روز از فیلمبرداری با ایشان صحبت کردند.»

آغاز تحقیقات میدانی درباره چمران از اوایل دهه 80

کریمی آغاز تحقیقات میدانی چمران را مربوط به اوایل دهه 80 دانست و گفت: «با توجه به علاقه‌مندی آقای حاتمی‌کیا ایشان بحثی را مطرح کرده‌ بودند که با حضور آقای کاسه‌ساز طرح تحقیقات سریال شهید چمران برای شبکه یک شکل گرفت. چند سالی طول کشید و مراحل تحقیق طی شد. از تولد تا شهادت شهید چمران باید کنکاش می‌شد و در کنار این‌ها یک بحث مستندسازی هم برای شبکه یک از مراحل تحقیق داشتیم که در نهایت طرح سریال نوشته و تحویل شبکه شد.

وی افزود: با توجه به این دوره تحقیقاتی که به بررسی و رسیدن به زندگی کامل شهید چمران منجر شد، سال 87 آقای حاتمی‌کیا به من گفتند شاید تنها بتوانم یک فیلم سینمایی درباره شهید چمران بسازم و نمی‌توانم این سریال را بسازم. به هر حال صداوسیما ملاحظاتی دارد و در نهایت باید از مقاطع‌ایی از زندگی شهید چمران عبور می‌کردیم و کار یک اثر ناقص می‌شد و حق مطلب را در خصوص این قهرمان ملی ادا نمی‌کرد. در نهایت قراردادی بین من و حاتمی‌کیا برای نگارش فیلمنامه سینمایی بسته شد.

حاتمی‌کیا پاوه را به لحاظ اینکه تعریف کلی از زندگی چمران در آن دیده می‌شود به عنوان یکی از مقاطع زندگی‌ ایشان انتخاب کرد.

کریمی با بیان اینکه تحقیقات مفصلی برای این کار شد خاطرنشان کرد: سفرهایی هم به لبنان داشتیم. وقتی به سمت شخصیت‌های ملی‌مان می‌رویم می‌بینیم قیم‌های زیادی دارند، به همین علت، کار حساسیت زیادی می‌طلبید و خوشبختانه با حضور حاتمی‌کیا مرحله تحقیقات به خوبی انجام شد. به خاطر همین حساسیت‌ها تصمیم به ساخت یک فیلم سینمایی گرفتیم و حاتمی‌کیا پاوه را به لحاظ اینکه تعریف کلی از زندگی چمران در آن دیده می‌شود به عنوان یکی از مقاطع زندگی‌ ایشان انتخاب کرد.

او یادآور شد: ما سعی کردیم از زوایای مختلف هم اطلاعات اولیه را جمع کنیم از اهالی پاوه تا مسئولین و مورخین و با مجموعه این برآیندها قصه شکل گرفته است. اگر ادعایی هم از سوی دیگران مطرح می‌شود با اسناد و مدارک کاملا می‌توان دفاع کرد. بستر فیلم دو روز مرداد 58 و آزادسازی پاوه است که تحقیقات کاملی حتی از مردم آن زمان پاوه کردیم. حتی کاست هم به ما دادند که صدای درگیری‌ها را ضبط کرده بودند و یا فرمانده پاسگاهی که تا آخرین لحظه آنجا بوده توضیحات کاملی داد. به هر حال وقتی 30 سال می‌گذرد طبیعی است ذهن هم همه چیز را مو به مو یادآوری نکند.

حاتمی‌کیا دو شرط داشت اینکه از بیت‌المال هزینه می‌کنیم دقت داشته باشیم و دیگر فیلمنامه بدون اعمال نظری ساخته شود

این تهیه‌کننده سینما خاطرنشان کرد:به طور مثال الان درباره عملیات بیت‌المقدس بیشترین منابع مکتوب و تصویری وجود دارد اما باز تفسیرهای مختلفی وجود دارد چه برسد به ماجرای پاوه که مرداد 58 بود. برادر شهید چمران تعریف می‌کرد خیلی‌ها مراجعه می‌کنند و می‌گویند موقع جنگ‌های نامنظم در گروه شهید چمران بودیم بعد می‌فهمیم اصلا شهید چمران آنجا نبوده است.

کریمی یادآور شد: در شروع فیلم حاتمی‌کیا دو شرط داشت یکی اینکه از بیت‌المال هزینه می‌کنیم باید دقت داشته باشیم و دیگر فیلمنامه بدون اعمال نظری ساخته شود که الان هم کاملا فیلمنامه ایشان ساخته شده است.

او با اشاره به روزهای ابتدایی فیلمبرداری گفت:ما اوایل تیر 91 برای تولید فیلم به پاوه رفتیم. 7 تیرماه عقیدتی سیاسی ارتش نامه‌ای زدند و مواردی را گفتند که جلساتی گذاشتیم و صحبت کردیم. مثلا می‌گفتند تیمسار فلاحی نمی‌توانسته تنها رفته باشد در حالی که دقیقا به همین شکل بوده است یا فلان فرماندهان هوا نیروز بوده‌اند که در تحقیقات‌مان به چنین چیزی نرسیدیم.

نمی‌دانم با این خش و خط انداختن چه چیز زنده می‌شود؟

مطالبی که بعضا بعضی از دوستان می‌گویند بخشی اصلا به آن تاریخ نمی‌خورد و ممکن است آن دو روز در جای دیگری از کردستان بوده باشند. ما در مسیر تحقیقات و نگارش این کار که حدود 6 سال طول کشید، زندگی کردیم.

تهیه‌کننده «آژانس شیشه‌ای» تصریح کرد: الان با همه دلسوزی و صداقتی که راویان تاریخ سعی کردند داشته باشند باز دچار اختلاف هستیم. بهتر است وقتی یک واقعه تاریخی به تصویر کشیده می‌شود بیش از آنکه دنبال اندک اختلافی در جزئیات باشیم به کلیات توجه کنیم و اگر به نفع آن جریان است از آن بهره ببریم. این کار ساخته شده الان، با این خط و خش انداختن‌ها نمی‌دانم چه زنده می‌شود! ما فیلم سینمایی می‌بینیم و ماجرایی که درام در آن نقش اساسی دارد.

این تهیه کننده با انتقاد از مطالبی که از سوی برخی افراد مطرح می شود گفت: مطالبی که بعضا بعضی از دوستان می‌گویند بخشی اصلا به آن تاریخ نمی‌خورد و ممکن است آن دو روز در جای دیگری از کردستان بوده باشند. ما در مسیر تحقیقات و نگارش این کار که حدود 6 سال طول کشید، زندگی کردیم. خود حاتمی‌کیا مراحل مختلف تحقیق را حضور داشته و کاملا نظارت کرده است و با آدم‌های مختلف ساعت‌ها گفت‌وگو کرده است و تا به بلوغ کاملی نرسید تصمیم به ساخت این فیلم را نگرفت. تمام مراحل هم مستندسازی شده است.

بیشترین لطف را در راه ساخت فیلم مهندس چمران کردند

«چ» نقطه آغازی بر چمران است و این‌گونه نیست که دیگر نتوان درباره این شهید کار کرد. بیشترین لطف را در راه ساخت این فیلم مهندس چمران کرد و دست ما را باز گذاشت و خوشبختانه نتیجه کار هم نشان می‌دهد «چ» فیلم ابراهیم حاتمی‌کیاست و مانند بسیاری کارهای دیگر یک فیلم سفارشی و تبلیغاتی نیست و فیلم آبرومندانه‌ای شده است. «چ» نقطه آغازی بر چمران است و این‌گونه نیست که دیگر نتوان درباره این شهید کار کرد.

کریمی از چه سالی درگیر تولید «چ» شد؟

مهدی کریمی در ادامه درباره حضورش در این پروژه به عنوان تهیه کننده یادآور شد: درسال ۸۹ قرار بود کار توسط «حک فیلم» تولید شود. اوایل سال 90 حاتمی‌کیا از من خواست فیلمنامه را تولید کنم و حتی گفت من کارگردانی نمی‌کنم و شرایط آن روزها برایش مناسب نبود. گفتم روزی که قرار شد فیلمنامه را بنویسی به این علاقه کنار تو بودم که توسط خودت ساخته شود ضمن اینکه تعهدی به جایی برای ساخت نداریم و صبر می‌کنیم زمانی که شرایط خودت مناسب شد ساخته شود. اوایل پاییز 90 حاتمی‌کیا ابراز علاقه کرد کار را بسازد.

وی ادامه داد: پیش از این حوزه هنری برای ساخت ابراز تمایل کرده بود که بعد از چند جلسه با سهیل جهان بیگلری چون من تهیه‌کننده بودم صادقانه گفتند نمی‌توانیم باشیم. با جاهای مختلف جلساتی داشتیم و با علاقمندی حسینی وزیر وقت ارشاد قرار شد از سازمان سینمایی پیگیر باشم. بهمن ماه حاتمی کیا با «استرداد» در روسیه بود و از آنجا اعلام کرد فارابی هم اظهار تمایل کرده است.

این تهیه‌کننده یادآور شد: در دی 90 فیلمنامه را برای امام جمعه پاوه بردم تا بخوانند که خوشبختانه ایشان پیشنهاداتی دادند و در طول کارهم همراهی‌های خوبی با ما داشتند. 10 اسفند 90 پیش تولید را آغاز کردیم. به خاطر فصل فیلم باید تابستان فیلمبرداری کار را شروع می‌کردیم. پاوه هم تفاوت زیادی با سال 58 کرده بود بنابراین تصمیم گرفتیم بخش‌هایی را در دکور کار کنیم. آن زمان مشخص بود کار راحت نخواهد بود به هرحال دکورهای فیلم را با آن حجم، کمتر از دو ماه در شرق تهران ساختیم. نوع کار تجربه جدیدی در سینمای ایران بود و همزمان چند جا کار پیش رفت و تیم های مختلفی مشغول کار بودند تا فیلم به جشنواره فجر سال 91 برسد. مساعدت آقای هاشمی استاندار آن زمان کرمانشاه با مشارکت و همراهی مدیران استان و خصوصا شهر پاوه کمک قابل توجهی به پیشرفت و تولید فیلم کرد.

وی افزود: پس از شروع فیلمبرداری و پایان بخش پاوه که 40 روز بود به قشم رفتیم و صحنه‌های مربوط به لبنان را گرفتیم. بخشی که یکی از دغدغه‌های فکری حاتمی‌کیا بود و دوست داشت گرفته شود. آن زمان دکورها در حال ساخت بود و به دلیل کنفرانس غیر متعهدها هم در تهران نمی‌توانستیم کار کنیم بنابراین به قشم رفتیم.

چرا کریمی در مقطعی نتوانست در «چ» ادامه کار بدهد؟

کریمی درباره مشکلی که باعث عدم حضورش در ادامه فیلمبرداری شد،توضیح داد: مشکل من به دو، سه سال پیش برمی‌گردد و مشکلی حقوقی که بابت کم لطفی یکی از دوستانم درگیر چک‌های سفید امضا امانی شدم. 2 مهرماه روزی که شمقدری به بازدید کار آمده بود بعدازظهر در دفتر گرفتار آن پرونده شدم. این مشکل که هنوز هم ادامه دارد باید از نظر حقوقی حل شود و تا آن فرد ثانی گرفتار نشود حل نمی‌شود، موضوعی که هیچ ارتباطی با سینما ندارد. آن موقع هم که گرفتار شدم به صورت تلفنی با دوستان ارتباط داشتیم و کار پیش می‌رفت و برای من هم مهم این بود که فیلمبرداری متوقف نشود و این مهم‌تر از وضعیت خودم بود.

وی افزود: بعد از پایان فیلمبرداری جلسه‌ای با آقای میرعلایی مدیرعامل وقت فارابی داشتم و از زحمات دوستان برای جمع شدن کار قدردانی کردم. ایشان هم لطف کردند و گفتند پیگیر حل مشکلم باشم. برای من نتیجه مهم بود و به خاطر من حتی یک روز هم کار نخوابید و اینکه شایع شد به دلیل مشکل من کار به فجر 31 نرسید هم حقیقت نداشت.

کریمی اظهار کرد: بیش از یک ماه با تمام سختی‌ها بصورت تلفنی پیگیر کار بودم و حضور دلسوزانه و پشتکار عوامل که کوتاه نیامدند باعث شد کار جلو برود. البته نبود من این خیر را هم داشت که در ادامه فیلم با مشکل مالی کمتری مواجه باشد و مدیران فارابی کار را با پوست و گوشتشان درک کردند و در کمتر از دو ماه بیش از دو میلیارد تزریق شد‌، در هفت ماه آغاز پیش تولید و شروع فیلم فقط کار را با دو میلیارد و هفتصد میلیون جلو بردم و در آن دو ماه این خیر به همکاران رسید.


خوشحالم امروز بخشی از آن آدم‌هایی که چند سال اخیر حاتمی کیا را تخریب وزیر سوال برده بودند الان آن را دوست دارند و می‌ستایند.

این تهیه‌کننده رابطه این روزهایش را با ابراهیم حاتمی کیا معمولی دانست وگفت: خوشحالم امروز بخشی از آن آدم‌هایی که چند سال اخیر حاتمی کیا را تخریب و زیر سوال برده بودند الان آن را دوست دارند و می‌ستایند.

وی افزود: حتی اوایل سال 91 با مدیرعامل وقت فارابی صحبت می‌کردم می‌گفت حاتمی کیا الان حاتمی‌کیای «دعوت» و «گزارش یک جشن» است. گفتم در حال حاضر می‌خواهیم با ایشان چمران را بسازیم. ضمن آنکه مگر آن فیلم‌ها چه ایرادی دارند؟ ما خیلی ساده داشته‌هایمان را به حراج می‌گذاریم. احساس می‌کنیم حاتمی کیا همیشه باید آنجوری باشد که دل ما می‌خواهد ببینم.

کریمی درعین حال یادآور شد: اولین نفری بودم که بعد از شروع تدوین در مرداد ۹۱ به حاتمی کیا دستمریزاد گفتم و معتقد بودم کار درآمد. خوشحال شدم در فجر از بچه‌هایی تقدیر شد که در زمان تولید سخت‌ترین لحظات را داشتند و علی رغم اینکه اعتقادی به آنها نبود مومنانه ایستادند و توان خود را ثابت کردند.

به اتفاق روز آخر فیلمبرداری نقد دارم

این تهیه کننده درباره اتفاقات روز آخر فیلمبرداری گفت: به اتفاق روز آخر نقد دارم. عرب‌نیا به تایید و رد من نیازی ندارد و سابقه‌اش کاملا گویا است. آن اتفاق نباید چنین گل درشت انعکاس پیدا می‌کرد و انتقاد خودم را نیز همان زمان مطرح کردم. بعضی دوستان که در این جریان بازی‌گردان بودند متوجه آن نگاه پدرانه تولیدی نبودند. در خیلی از کارهای دیگر هم چنین مسائلی بوده اما خویشتن‌داری شده و کسی متوجه آن نشده است. الان چه چیزی عایدمان شد؟. بسیار منطقی می‌شد قضیه را جمع کرد.

وی ادامه داد: وقتی در فیلمی عوامل را صدا می‌کنیم و شرایطی را می‌پذیریم باید متقابلا به تعهداتمان پایبند باشیم. احساس می‌کنم تهیه‌کنندگی در سینمای ایران برای یکسری از آقایان محلی برای تسویه حساب و به رخ کشیدن قدرت و زورآزمایی است.

کریمی درباره تغییر پایان‌بندی فیلم گفت: طبق فیلمنامه بازنویسی شده قرار بود پایان فیلم با پیام امام (ره) تمام شود و میدان پاوه را می‌دیدیدم و هلی کوپترهایی که به شهر می‌آیند و می‌نشینند. در این شلوغی و هیجانی که ایجاد شده تیتراژ پایانی می‌آمد.

وی درباره سریالی که قرار است درباره شهید چمران ساخته شود اظهار کرد: جلیل سامان که قرار است این سریال را بسازد با هم تماس داشتیم و به او گفتم هر کاری بتوانم برای کمک انجام می‌دهم و جزو افتخارات است که بتوانم نقش موثر و مفیدی در پروژه داشته باشم اما آن مسیر را ساده نمی‌بینم و کار ایشان بسیار سخت خواهد بود.

کریمی گفت:ما در طول این سال‌هایی که از انقلاب می‌گذرد به همان اندازه رشد نکردیم و نتوانستیم آن اخلاق‌هایی که در بحران‌های مختلف تجربه کردیم را برای وسعت نظر توشه راهمان کنیم و برعکس دچار تنگ نظری شده‌ایم. بجای عمل به حداقل دریافتمان از منش و گفته بزرگان ریاکارانه همه تقصیرها را در دیگران می‌ببینیم و پیش از آنکه آن کارکتر ملی‌مان را ببینیم آن تنگ‌نظری‌های حزبی‌مان را می‌بینیم بنابراین اگر فیلم دیگری راجع به چمران ساخته شود، باز مشکلات خود را دارد.