چند نما از نادیده‌های نشست وین ۸

پارسینه: مذاکرات هسته‌ای وین که هفت روز به طول انجامید، در حال و هوای متفاوتی برگزار شد.گردهمایی هیأتهای مختلفی از حرفه‌ای‌ترین دیپلماتها، مشاوران و تحلیلگران کشورهای طرف مذاکره و حضور قریب به اکثریت نمایندگان رسانه‌های مختلف، قصر تاریخی کوبورگ را در کانون توجه جهان نشانده بود. نشستی که طی آن، مقامات بلندپایه دیپلماتیک شش کشور در یک سو و مقامات ارشد دیپلماسی کشورمان در سوی دیگر، در مواجه‌های تاریخی تلاش کردند تا سر رشته دیپلماسی را برای رسیدن به یک چشمانداز روشن در چالش هسته‌ای حفظ کنند.

در حالی که این انتظار شکل گرفته بود که دنیا در پایان شب 24 نوامبر برابر با سوم آذر ماه با توافقنامه‌ای رو به رو خواهد شد که امضای وزرای خارجه 7 کشور طرف مذاکره ذیل آن به یک مناقشه طولانی پایان دهد، دیپلماتها اعلام کردند که تفاهم سیاسی اولیه برای دستیابی به یک توافقنامه نهایی به دست نیامده است.

به هر حال نشست وین به این نتیجه ختم شد که مذاکرات برای 7 ماه و هفت روز دیگر ادامه پیدا کند. در طول این مذاکرات، آنچه در درون وین میگذشت با آنچه تحت عنوان اخبار مذاکرات وین منتشر می‌شد؛ تفاوت‌هایی داشت. تفاوت از آن جهت که بسیاری از نکات ریز و قابل توجه به رسانه‌ها درز پیدا نکرد. نکاتی که در نوع خود بی‌نظیر بود. چند نما از مذاکرات وین از درون با اطلاعاتی که از منابع آگاه کشورمان به دست آمده است، پیش رو قرار میگیرد:

چرایی تمدید هفت ماهه

چرا مذاکرات به مدت 7 ماه تمدید شد؟ این سؤالی بود که خبرنگاران از اعضای مذاکرهکننده هسته‌ای بعد از پایان نشست وین پرسیدند. یک منبع آگاه در توضیح آن پاسخ داد: قرار است کنفرانس بازنگری معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای در اواخر مه و اوایل ژوئن 2015 برگزار شود. اکثر کشورهای طرف مذاکره در حالی درگیر این نشست خواهند شد که فضای تلخ و تندی بین کشورهای هسته‌ای و غیر هسته‌ای ایجاد می‌شود.

وی افزود: به استثنای چین که در بین کشورهای هسته‌ای مواضع تندی ندارد، چهار کشور دیگر بخصوص فرانسه و امریکا در یک بلوک قرار می‌گیرند و بقیه دنیا در یک بلوک دیگر. بنابراین در چنین فضایی، امکان صحبت درباره موضوعات دیگر فراهم نیست. اگر قرار بود مذاکرات به مدت شش ماه تمدید شود با زمان این اجلاس همزمان می‌شد. از این رو یک ماه دیگر به مدت زمان مذاکرات افزوده شد تا فرصت کافی برای حل و فصل اختلافات باقی مانده و رسیدن به توافق وجود داشته باشد.

متنی با پیچیدگی‌های زیاد

منابع آگاه در توضیح چرایی تمدید مذاکرات گفتند که پیچیدگیهای یک توافق خوب با الگوی برد- برد به اندازهای است که فرصت کم مذاکرات 7 روزه وین، عملاً امکان رسیدن به یک متن آماده با همه جزئیات را فراهم نمیکرد. همه هیأتهای حاضر در وین در حالی وارد کوبورگ شدند که از قبل میدانستند روز سوم آذر یک توافق کامل نخواهند داشت.

یک چهره ارشد تیم مذاکرات در پایان نشست 7 روزه به خبرنگار «ایران» گفت: «نگارش یک توافقنامه جامع، زمان، جدال و چانه زنی زیادی میطلبید که فرصت کم تا 24 نوامبر، نهایی شدن آن با همه جزئیات را امکان پذیر نمیکرد از این رو مذاکرات تمدید شد» وی همچنین ادامه داد: «در واقع همه مسافران وین، باوجود اظهارات مثبتی که از تریبون‌های مختلف اعلام میکردند، با یک بدبینی بزرگ پا به محل مذاکرات گذاشته بودند حال آنکه در پایان نشست در شرایطی وین را ترک کردند که یک توافقنامه جامع را قابل دسترس می‌دانستند.»

به هر حال ایران در همین فرصت تمدید هم توانست بدون آنکه تعهدات جدیدی را برای مدت 7 ماهه آتی بپذیرد، تعلیق تحریمها و دریافت ماهانه مبالغی از درآمدهای مسدود شده را به دست آورد.

روزهای ابری و آفتابی وین

به گزارش ایران، اظهاراتی که دیپلماتهای کشورمان بعضاً در حاشیه نشست وین مطرح میکردند، حکایت از آن داشت که آنها در مسیر ناهموار مذاکره هسته‌ای توأمان روزهایی ابری و آفتابی را پشت سر میگذارند. آنطور که یک مقام مذاکرهکننده کشورمان گفت در بحبوحه نشست اخیر و در ساعاتی از مذاکرات که همه شواهد رسانه‌ای از روند رو به جلوی آن خبر میداد هیأت ایرانی به این نتیجه رسیده بود که مذاکرات به بنبست رسیده است. مقامات کشورمان حتی آماده بودند تا نامه اعلان شکست مذاکرات را به دبیر کل سازمان ملل ارسال کنند. اما کمی بعدتر و با نگرانی برخی هیأتها از به بنبست رسیدن مذاکرات، مسیر گفتوگوها رویکرد متفاوتی به خود میگیرد. ظریف بعد از پایان مذاکرات وین در محفلی غیر رسانه‌ای با خبرنگاران در هتل کوبورگ گفت که ما آماده بودیم تا هر لحظه که احساس کردیم ادامه گفتوگوها منافع مردم را تأمین نمیکند، مذاکرات را متوقف کنیم و به تهران بازگردیم.

فریادهای «دشمن قابل احترام»

«مذاکرهکنندگان ایران با سرسختی برای رسیدن به توافق تلاش میکنند» این جملهای است که جان کری پس از نشست اخیر و همچنین بارها در اثنای مذاکراتی که با ایران داشته است درباره تیم ایرانی و همچنین محمد جواد ظریف بر زبان آورده است تا در روزهایی که بسیاری از داخلیها تلاش دارند مرد شماره یک تیم مذاکرهکننده کشورمان را مرعوب و نقضکننده خط قرمزها جلوه دهند، نشان دهد که ظریف هنوز هم همان «دشمن قابل احترامی» است که زمانی هنری کیسینجر به او نسبت داده بود.

آنچه در نشست‌های وین بیش از هر امری محسوس بود اعتبار و ابهت هیأت ایران تحت مدیریت این دیپلمات کارکشته کشورمان در مذاکره با شش کشور تراز اول جهان بود. دیپلماتی که به سرعت سطح مذاکرات هسته‌ای را از معاون شش کشور هسته‌ای بزرگ جهان به وزرای خارجه تغییر داد و آنها را مجبور کرد که در جریان مذاکره اخیر با کشورمان چند بار برنامه‌های خود را با ساعت وین تنظیم کنند و به مقامات ایرانی ملحق شوند. ظریف اما در بیش از یک سال مذاکره سخت و فشرده با قدرتهای بزرگ و بویژه با مقامات امریکایی گرچه با همان لبخند زدنها و خصوصیاتی مثل تیزهوشی، حاضر جوابی و شوخ طبعی توجه رسانه‌های دنیا را معطوف به خود کرده است اما فریادهای دیپلمات خندان ایرانی پشت درهای بسته، باعث بهت و حیرت همگان شده است. وقتی صدای فریادهای ظریف در جریان یکی از مذاکرات، محافظان را به داخل اتاق مذاکره کشاند، کاترین اشتون اذعان کرد که به فریادهای وزیر خارجه ایران عادت دارد.

حضور «فیصل» تأثیری نداشت

مذاکرات هسته‌ای خیلی از کشورها و بازیگران منطقهای را که کم و بیش در روند اتفاقات وین قرار گرفته بودند دل نگران کرد.

یک روز قبل از پایان مذاکرات، به صورت غیرمنتظره اعلام شد سعود الفیصل، وزیر خارجه عربستان در وین حضور یافته و «جان کری» وزیر خارجه امریکا در هواپیمای او، با وی دیدار کرده است و فیصل را در جریان روند مذاکرات هسته‌ای قرار داده است. به ادعای منابع خارجی، این سفر غیر مترقبه مقام ارشد سعودی به محل مذاکراتی که ایران در کانون آن قرار داشت، تأثیر منفی بر روند گفت‌وگوهای هسته‌ای گذاشت اما یک مقام ارشد ایرانی، اهمیت مذاکرات هسته‌ای و جدی بودن اراده‌ها برای دستیابی به توافق را به اندازهای دانست که حضور فیصل و دیدار کوتاهش با جان کری نمی‌توانست کوچکترین تأثیری بر آن داشته باشد.

در کنار تلاش سعودیها، لابیهای صهیونیستی هم تحرکات پیدا و پنهان خود را آغاز کرده بودند. جدا از باز بودن خط تماس مقامات اسرائیلی با برخی از یهودی تباران هیأتهای مذاکرهکننده 1+5 از جمله امریکا، یک گروه از جریانهای لابی تل آویو تحت عنوان «پروسه اسرائیل» راهی وین شده بود و اعضای آن به طور پنهان با بیشتر هیأتهای مذاکرهکننده رایزنی میکردند.

دیدار چندبارهای که بازتاب ویژه یافت

دیدار ظریف و جان کری در نشست اخیر وین، بدون حضور کاترین اشتون به طور ویژهای از سوی رسانه‌ها و محافل خبری جهان بازتاب پیدا کرد. درحالی که گفته شد این نخستین دیدار مستقیم و بدون واسطه دو مقام ارشد ایران و امریکا بعد از انقلاب بوده است اما منابع آگاه اعلام کردند که ملاقات دو جانبه ظریف و کری پیش از این هم تکرار شده است. یک چهره ارشد دیپلماتیک کشورمان در واکنش به بازتاب این دیدار گفت که قبل از این، وزیر خارجه امریکا سال گذشته در جریان نشست مونیخ درخواست میکند که حتماً با وزیر خارجه ایران دیداری دوجانبه داشته باشد. ظریف هم در پاسخ با اشاره به فشردگی برنامه هایش اعلام میکند تنها ساعتی که میتواند فرد شماره یک دستگاه دیپلماسی امریکا را ملاقات کند ساعت 7 صبح در دفتر وزیر خارجه ایران است. کری هم با قبول این زمان، صبح روز بعد به دیدار ظریف می‌رود.

مهندسی پنهان خبر در لابی هتل ماریوت

حجم فشرده ملاقاتهای دیپلماتیک وین که اخبار مربوط به آن این بار کاملاً از تیررس رسانه‌های جهان خارج شد، موج عظیمی از بازی‌های رسانه‌ای را در میان نمایندگان محافل سیاسی جهان که خود را به محل مذاکرات رسانده بودند به راه انداخت. هتل میزبان مذاکرات و هتل ماریوت که در مجاورت کوبورگ قرار داشت به محفلی برای نشستهای پیدا و پنهان دیپلماتهای مختلف و تحلیلگران کشورهای طرف مذاکره تبدیل شده بود. در واقع همه آنچه از بازار شایعات و اخبار متفاوت از چشمانداز نشست به بیرون درز میکرد از یک پروسه مهندسی شده اخبار توسط چهره‌های ارشد منابع رسانه‌ای غرب حکایت میکرد. این منابع با برجسته کردن یک خبر ویژه و باز نشر آن از زبان منابع دیپلماتیک ادعایی خود اقدام به فضاسازی کرده و تلاش میکردند حال و هوای مذاکرات را در راستای منافع کشورهای وابسته غربی ترسیم کرده و آن را در قاب رسانه‌های مختلف به تصویر بکشند. البته این فضاسازیهای آنها با ورود چهره‌های تازه در تیم ایرانی از جمله مرضیه افخم سخنگوی وزارت خارجه و سید محمد علی حسینی در مقام مشاور ظریف و رئیس دیپلماسی عمومی وزارت خارجه که با حضورشان، سطح هیأت ایرانی را بالاتر برده بودند، خیلی راه به جایی نبرد. این مقامات ایرانی بلافاصله با تکذیب اخبار و تحلیلهای ساختگی منابع غربی، مانع از انتشار گسترده آنها در سطح رسانه‌ای می‌شدند.

شنودهای پنهان

برخی منابع اطلاعاتی از نگرانی دیپلماتها از شنود سرویسهای امنیتی خبر دادند. این مسأله بویژه باعث نگرانی مقامات و نمایندگان رسانه‌های غربی حاضر در هتل ماریوت(هتلی که روبهروی کوبورگ قرار داشت و محل اقامت بیشتر هیأتهای مذاکرهکننده بود) از شنود سرویسهای اطلاعاتی شده بود. یک منبع آگاه دیپلماتیک به خبرنگار «ایران» گفت که وین برای مذاکرات هسته‌ای شهر امنی محسوب نمیشود و ما مایلیم که مذاکرات در جای دیگری برگزار شود.

بازی پنهان امریکایی ها

مقامات غربی چندین سناریوی پایانی را برای نشست 7 روزه وین در نظر گرفته بودند. در صورتی که مذاکرات شکست میخورد باید توپ در زمین ایران میافتاد. محافل خبری غرب به همین منظور در برنامهای از پیش تعیین شده اعلام کرده بودند که واشنگتن طرح تازهای را با خود به وین آورده و ظریف در اثنای مذاکرات برای بررسی این طرح به تهران میرود. آنها خبر سفر ظریف را در سطح وسیعی در رسانه‌های خود منتشر کردند اما مقامات دیپلماتیک کشورمان که پیش از این خود را آماده کرده بودند تا در صورت رو به رو شدن با پیشنهاد های جدید امریکا که قابل بحث باشد با تهران مشورت نزدیک داشته باشند اعلام کردند که با ایده تازهای رو به رو نشدهاند تا سفر به تهران ضرورت داشته باشد. امریکایی‌ها از خبر انصراف ظریف بشدت غافلگیر شدند. جان کری که قبلاً از سفر وزیر خارجه ایران به تهران مطمئن شده بود و خود نیز قصد داشت بعد از روز جمعه به پاریس سفرکند بعد از مطلع شدن از سفر نکردن ظریف به ایران، برنامه خود برای همراهی با فابیوس جهت حضور در پاریس را لغو کرد و در وین ماند تا روزهای پایانی را با مقامات تهران گفتوگو کند.

یک منبع آگاه، در توضیح این ماجرا گفت غرب میخواست تقصیر شکست مذاکرات را به گردن مسئولان ایران بیندازد تا چنانچه ظریف بازگردد و مذاکرات همچنان متوقف یا به شکست بینجامد، مقصر ایران قلمداد شود. این در حالی بود که طرح و پیشنهاد مشخصی که ارزش انتقال به تهران را نیز داشته باشد، از سوی طرف مقابل مطرح نشده بود. از این رو؛ ظریف این سفر را شخصاً لغو کرد تا مانع اجرای سناریوی ساختگی و مغرضانه طرف مقابل شده و اجازه ندهد آنها حتی به ذرهای از نیاتشان دست یابند.