باید و نبایدهای کودکان دیابتی در مدرسه

دلش می‌خواهد بچگی کند. با دوستانش بازی کند. بدود و زمین بخورد و شاید از در و دیوار بالا برود. آخر بچه است و شیطنت از نشانه‌های یک کودک سالم است. اما تازگی‌ها دچار بیماری شده، از پدر و مادر شنیده که اسم بیماری‌اش دیابت است. از نگاه مادرش می‌خواند که بیماری خاصی دارد. پدر آرام آرام از آمپول‌های حرف می‌زند که باید روزی چند بار به او تزریق کنند. تازه امسال قرار است به مدرسه هم برود. مادر هم از بخور و نخورهایی می‌گوید که شیرین به نظر نمی‌رسند. کودک اما بی‌توجه به دیابت، دلش می‌خواهد زندگی را بچگی کند.

بخور نخور های غیر ضروری

برخلاف آنچه همه درباره دیابت شنیده‌اند و گاهی هم دهان‌به‌دهان می‌چرخد، دیابت بیماری خطرناکی نیست و کام کودکان دیابتی تلخ نمی شود. متخصصان دیابت توصیه می‌کنند که کودکان دیابتی از خوردن هیچ غذایی منع نشوند و نباید با بخور و نخورهای بی‌جا به آسایش و سلامت روحی آن‌ها ضربه وارد کرد.

بچه‌ها در سن رشد هستند و بدن آن‌ها به مواد غذایی متعدد نیاز دارند و هرگز نباید از لحاظ مصرف مواد خوراکی محدود شوند و برعکس باید از یک هرم غذایی متعادل و متناسب پیروی کنند که همه مواد غذایی با تمامی تنوع موجود در آن گنجانده شود.

دراین‌باره مهیار خسروشاهی کارشناس دیابت گفت: هرم غذایی کودک باید حاوی کربوهیدرات، پروتئین و فیبر، سبزی‌ها، ویتامین‌ها و صیفی‌ باشد. درباره تغذیه این کودکان نباید میان وعده فراموش شود چون مصرف میان وعده قند خون را تنظیم و از نوسانات آن جلوگیری می‌کند.

وی درباره وضعیت تغذیه کودکان دیابتی در مدرسه، گفت: نمی‌شود کودکان را از مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و گروهی مدارس حذف کرد. بلکه باید با آموزش صحیح و کامل یک برنامه‌ریزی مناسب برای عادی‌سازی زندگی آن‌ها انجام داد تا از هیچ مناسبت و برنامه جدا نشوند و لذت کودکی کردن را از دست ندهد.

وی در این باره افزود: در زمان برگزاری جشن در مدرسه، لازم است قبل از خوردن کیک و مواد شیرینی کنترل قند صورت گیرد و بر اساس تعداد کربوهیدرات خوراکی‌ها چند شماره انسولین اضافی تزریق شود و تنها لازم است تعادلی در این قضیه صورت گیرد.

مشورت با پزشک و برنامه‌ریزی صحیح

اگر سال اولی است که فرزندتان به دیابت مبتلا شده است یا نخستین سالی است که با این بیماری به مدرسه می‌رود، باید نکاتی را بدانید. لازم است قبل از هر چیز با پزشک فرزندتان مشورت کنید و او را در جریان وضعیت او قرار دهید؛ همچنین با گرفتن برنامه منظم و دقیق سال تحصیلی خوبی را برای فرزندتان رقم بزنید.

خسروشاهی درباره این برنامه‌ریزی‌ها گفت: کودک دیابتی باید دو نوع انسولین تزریق کند، یک انسولین پایه که لازم است هر 24 ساعت یک‌بار تزریق شود و برای راحتی کودک در مدرسه توصیه می‌شود این تزریق در شب‌ها و سر ساعت مشخصی انجام شود، دوم انسولین کوتاه اثر که معمولاً بهتر است قبل از وعده‌های اصلی غذا باشد؛ همچنین باید بعد از شمارش کربوهیدرات‌های مواد خوراکی، نسبت به میزان آن، انسولین تزریق شود.

لزوم خود کنترلی و آموزش کودکان مبتلابه دیابت

قرار است کودکمان به مدرسه برود و بیشتر روز خود را در مدرسه و دور از والدین سپری کند؛ سر کلاس درس حاضر شود، بازی و ورزش کند و خلاصه تمام کودکی‌اش را سپری کند. در اینجا لازم است قبل از هر چیز به کودکانمان آموزش بدهیم که چگونه قند خون خود را مدیریت کنند و با خود کنترلی به مشکل بر نخورده و روال عادی زندگی خود را طی کنند.

خسروشاهی درباره ضرورت آموزش کودکان دیابتی، گفت: در بیماری دیابت، آموزش در گام نخست قرار دارد. خوشبختانه با طراحی انسولین‌های قلمی جدید، این انسولین‌ها به‌راحتی قابل تزریق توسط خود کودک است و یک کودک پنج‌ساله، قلم انسولین را در مدرسه و خانه می‌تواند تزریق کند. حتی یک کودک قادر است کربوهیدرات‌های خوراکی را خودش شمارش کند و همه این‌ها تنها در سایه آموزش درست میسر است.

وی افزود: این انسولین‌های قلمی جدید لزومی به نگهداری در یخچال ندارند و می‌توانند همه‌جا در کیف و در دسترس کودک باشد ولی لازم است در دمای بین 20 الی 28 درجه نگهداری شوند و از قرار دادن آن‌ها در محیطی با دمای بالا مثلاً نزدیک بخاری، شوفاژ یا آفتاب طولانی خودداری شود.

وی یادآور شد: دیابت کودکان از نوع یک است. این نوع کودکان از زمان تشخیص بیماری نیاز به تزریق انسولین دارند. اطرافیان این کودکان باید آموزش‌های لازم در مورد دیابت ببیند زیرا کوچک‌ترین اشتباهی در گرفتن انسولین عواقب جبران‌ناپذیری را در پی دارد.

ضرورت تست قند خون

وی با یادآوری ضرورت تست قند خون و خود کنترل در کودکان مبتلابه دیابت، گفت: بهتر است قند خون کودک در طول روز 6 بار کنترل شود؛ اما از آنجایی که ممکن است این کار عملیاتی نباشد بنابراین باید قبل از تزریق انسولین در وعده‌های اصلی این کار صورت گیرد که از کم یا زیاد بودن انسولین مطمئن شویم. حال اگر کودک ناهار خود را در مدرسه می‌خورد باید این آموزش به مربی داده شود.

خسروشاهی افزایش قند خون در کودکان دیابتی را خطرناک دانست و افزود: این بچه‌ها اگر انسولین نگیرند دچار افزایش شدید قند خون می‌شوند و به سمت کما پیش می‌روند. از علائم افزایش قند خون کودک باید به مواردی همچون خواب‌آلودگی، بی‌حالی و بویی که از دهان کودک بیرون می‌آید اشاره کرد. این علائم نشان می‌دهد که یا انسولین کودک فراموش‌شده یا دوز تزریقی آن کم بوده است که بهتر است با مشاوره از پزشک میزان انسولین تزریقی افزایش یابد.

مربیان و معلمان مدرسه را در جریان بیماری فرزندمان قرار دهیم

در فصل مدارس کودکان بیشتر وقت خود را در کنار معلم‌هایشان می‌گذرانند. پس لازم است معلم را در جریان بیماری فرزندمان قرار بدهیم و نکاتی درباره دیابت و روش تزریق انسولین و همچنین مدیریت بحران این بیماری را به آن‌ها بیاموزیم. قطعاً معلمان دلسوز همچون پدر و مادر برای سلامت دانش آموزان تلاش می‌کنند.

خسروشاهی با اشاره به حال و هوای مدارس و حاشیه‌هایی که ممکن است کودکان دیابتی با آن روبه‌رو شوند، گفت: کودک احتمال دارد هنگام بازی و ورزش در مدرسه، دچار افت قند خون شود که از علائم آن می‌توان به عرق سرد، رنگ‌پریدگی، گرسنگی شدید و افزایش ضربان قلب اشاره کرد، لازم است مربی با مشاهده این علائم سریعاً از یک ماده شیرین مثل آب‌قند استفاده کند تا به این وسیله قند خون کودک را بالا ببرد و بعداز اینکه حال کودک بهتر شد باید نان و پنیر یا غذایی که حاوی نان باشد، مصرف کند چون نان می‌تواند قند و کربوهیدرات را در سطح بالا نگه دارد و به‌آرامی در خون آزاد کند، در مواردی هم که افت قند خون شدید است باید آمپول‌هایی به اسم گلوکاگون تزریق شود.

این متخصص دیابت توصیه کرد: قاعدتاً نباید کودک مبتلا به دیابت از بازی کردن محدود شود چرا که نیازمند به ورزش است و تنها کاری که باید انجام دهیم دوز انسولین وعده قبل از زنگ ورزش را 20 تا 30 درصد کمتر بزنیم.

زندگی شیرین کودکان را تلخ نکنیم

اما فهیمه سهیلی پور فوق تخصص غدد درون‌ریز و متابولیسم کودکان از زاویه متفاوت‌تری به مشکلات کودکان مبتلابه دیابت نگاه می‌کند، او معتقد است که نباید لذت شیرین زندگی کردن را از کودکان گرفت و با بزرگ کردن جلوه‌های شیرین زندگی از تلخی روزگار کودکان دیابتی کاست.

سهیلی پور در این باره گفت: یادتان باشد دیابت تنها مشکل کوچکی است که در برابر بسیاری از بیماری‌های لاعلاج، ذره‌ای به‌حساب می‌آید. دیابت بیماری است که قابل‌کنترل است و فرد مبتلا تا آخر عمر می‌تواند زندگی عادی خود را ادامه دهد.

این عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران، ادامه داد: فکر کردن به این مسئله باعث می‌شود پدران و مادران بتوانند با انرژی مضاعفی در عرصه حمایت از کودکان دیابتی گام بردارند و با آن‌ها به‌عنوان یک کودک و نه دائماً به‌عنوان یک بیمار، رفتار صحیح و هوشمندانه‌ای داشته باشند. رفتاری که نتیجه آن شکوفا شدن توانایی‌ها و استعدادهای کودکانمان باشد.

وی افزود: در سایه چنین رفتاری است که کودک باور می‌کند می‌تواند علی‌رغم ابتلا به بیماری دیابت و بدن، شیرین کردن دهان، شیرین زندگی کند، شیرین بدود و شیرین بازی کند و در یک‌کلام شیرین کودکی کند. یادمان باشد لذتی که بازی کردن با پدر و مادر دارد را هیچ کجای دیگر نمی‌توان یافت. بازی که جای خود، حتی حرف زدن، تلویزیون دیدن و خندیدن با پدر و مادر هم از هر بازی، تماشا یا خنده دیگری شیرین‌تر است.

سهیلی پور با اشاره به لزوم برنامه‌ریزی برای کودکان مبتلابه دیابت گفت: چه خوب بود اگر می‌شد ما به‌جای اینکه پاسبان نخوردن شیرینی توسط کودکان دیابتی خود باشیم، رفیق شفیق آن‌ها در کنترل قندشان باشیم. بعد از ابتلا فرزندانمان به دیابت، بیش از قبل با آنها بچگی کنیم. بدویم و بازی کنیم، علت‌های عدم کنترل قندشان را لیست کرده و باهم برای کنترل هرکدام از آن‌ها تصمیم بگیریم و وارد عمل شویم و بالاخره آخر کلام اینکه اجازه ندهیم دیابت، لذت بچگی کردن را از کودکان ما بدزدد و سایه شوم بیمار بودن را بر سر آن‌ها حاکم کنیم.

هوای کودکان دیابتی را بیشتر داشته باشید

متخصصان دیابت توصیه‌های دیگری را نیز برای آگاهی بخشی به خانواده بیان می‌کنند. یکی از این موضوعات افزایش استرس است که امکان دارد در مدرسه برای کودک ایجاد شود. استرس جدایی از خانه و والدین و اضطراب دوران امتحانات و دیگر مسائلی که دانش آموزان با آن مواجه هستند؛ بنابراین در این مواقع لازم است که دقت بیشتری به وضعیت روحی فرزندانمان داشته باشیم و در صورت بروز هرگونه مشکل در رفتار و خلق‌وخوی او و مشاهده افسردگی و گوشه‌گیری با روان‌شناس مشورت کنیم.

همچنین افزایش آمار سرماخوردگی و بیماری‌های فصلی و ایجاد عفونت‌های تنفسی نیز می‌توانند در قند خون افراد دیابتی نوسان ایجاد کنند؛ بنابراین دیابتی‌ها باید همواره مسائل بهداشتی را رعایت کنند تا کمتر به این عفونت‌ها دچار شوند.

از دیگر مسائلی که باید در فصل سرد سال به آن توجه کرد، تأخیر در جذب انسولین است. قرار گرفتن در محیط‌های بسیار سرد سرعت جذب انسولین را کاهش می‌دهد. به این ترتیب فرد غذا می‌خورد اما انسولین با تأخیر جذب می‌شود و قند خونش به‌خوبی کنترل نمی‌شود؛ بنابراین شاید لازم باشد در این فصل، فاصله بین تزریق انسولین و مصرف غذا تحت نظر پزشک تغییر یابد.