پرونده «پی ام دی» در پایان راه

این گزارش که در روز سه شنبه 24 آذر 1394 هجری خورشیدی به قلم مریم سالاری انتشار یافته، می افزاید:

پرونده مطالعات ادعایی علیه برنامه هسته ای ایران موسوم به «پی ام دی»، پروژه ای ناظر بر تلاش غرب جهت مستند کردن برنامه ایران برای دستیابی به سلاح هسته ای بود که حالا ذیل توافقاتی برآمده از مذاکرات فشرده ایران و آژانس به پایان راه خود رسیده است تا زمینه عملیاتی شدن توافقات هسته ای را هموار کند.

آنچه بر امیدواری ها جهت پایان فصل اتهامات هسته ای آژانس علیه ایران افزوده است، آخرین گزارش یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس در 11 آذر جاری بود که صراحتاً از ابهام زدایی در برنامه های هسته ای گذشته و حال ایران خبر داد و برای نخستین بار پایان یافتن پرسش و ادعاها درباره جزئیات برنامه های هسته ای ایران را تأیید کرد.

این گزارش آمانو که مبنای پیش نویس قطعنامه شورای حکام قرار گرفت، کمی بعد در 17 آذرماه منتشر شد و مورد استقبال مقامات کشورمان قرار گرفت تا آنجا که همگی بالاتفاق، امروز (سه شنبه) 24 آذرماه را روز رهایی ایران از مناقشه 12 ساله هسته ای بنامند. هرچند که این «پایان» با اما و اگرهای مخالفان و منتقدان داخلی همراه است اما صراحت متن پیش نویس قطعنامه که بنا به گفته مقامات کشورمان بدون تغییری به تصویب اعضای شورای حکام خواهد رسید، آنچنان گویاست که باعث شده وزیر امور خارجه ضمن اطمینان دادن به حل و فصل قطعی پرونده «پی ام دی»، به منتقدان کثیرالشک هسته ای توصیه کند که دیگر به شک خود درباره باقی ماندن اختلافات ایران و آژانس اعتماد نکنند.

**کلید خوردن سناریوی «پی ام دی»

ماجرای پرونده ساختگی«پی ام دی» که آغازگر موج دامنه داری از اختلافات میان ایران و آژانس بود، به ادعایی باز می گردد که قبل از سال 1382 (2003) از طرف کشورهای غربی علیه برنامه های هسته ای کشورمان طرح شد و ایران را در کانون اتهامات هسته ای نشاند. سرویس های اطلاعاتی امریکا و برخی از کشورهای غربی ایران را متهم کردند که طی سال های پیش از 2003 پروژه های مخفی سازماندهی شده ای را با هدف تولید سلاح هسته ای در دست گرفته است. این کشورها برای مستندسازی این ادعاها از طریق سرویس های جاسوسی خود، انواع و اقسام اطلاعات را در قالب اسناد کتبی و تصاویر، ساخته و پرداخته کرده و به آژانس ارسال کردند. بازیگران غربی حامی این طرح با تکمیل کردن این سناریو، مقامات آژانس را مجبور کردند تا این اتهامات را به شکل یک دادخواست سیاسی درآورند تا به این ترتیب، اتهاماتی سنگین را متوجه ایران کنند. این سناریوی سیاسی با هدف به اثبات رساندن این ادعاها دو هدف را دنبال می کرد؛ از یک سو درصدد بود تا تلاش ایران برای دستیابی به سلاح هسته ای را مستند کند و از سوی دیگر این اسناد ساختگی را در قالب یک گزارش و انتشار به صورت ارزیابی نهایی مدیرکل آژانس رسمیت بدهد. این اسناد به اندازه ای بی پایه بود که محمد البرادعی، مدیرکل پیشین آژانس با وجود فشارهای فراوان، حاضر نبود شرح آنها را در گزارش رسمی آژانس بگنجاند و سرانجام پس از کنار رفتن وی، یوکیا آمانو طی ضمیمه گزارش 65/2011/ GOV شرحی 12 بخشی درباره این اسناد ادعایی منتشر کرد. تا به این ترتیب، خروجی گزارش های اثبات نشده آژانس که به یک بلوای سیاسی بزرگ علیه ایران دامن زد، بعدها با موج شدید تحریم های یکجانبه و چندجانبه غرب علیه ایران همراه شود.

**دو «مدالیته» ناکام

موج گسترده فشارها و اتهامات علیه ایران در حالی به زنجیره ای از تحریم های اقتصادی علیه ایران منجر شد که مقامات کشورمان با وجود رد این ادعاها آمادگی خود را برای مذاکره با مقامات آژانس برای پایان دادن به این مناقشه اعلام کردند.

بعد از ناکامی مذاکراتی که میان ایران و آژانس و براساس مدالیته 2007 در دوره محمد البرادعی، مدیرکل وقت آژانس صورت گرفت، ایران یک بار دیگر و در زمانی که یوکیا آمانو به سمت مدیر کلی آژانس رسید، حسن نیت خود را برای پایه ریزی دور جدید گفت وگوها بر مبنای یک مدالیته جدید نشان داد. در این زمینه پیشنهاد تدوین مدالیته جدید برای نخستین بار توسط علی اکبر صالحی وزیر خارجه وقت ایران مطرح شد.

صالحی تیرماه 1390 در سفر به وین و در دیدار با آمانو پیشنهاد کرد که «اگر آژانس مدالیته اوت 2007 را کامل اعلام کند، آنگاه ایران آماده خواهد بود وارد مذاکره برای تدوین مدالیته جدیدی در مورد مطالعات ادعایی شود.» این اعلام آمادگی با طراحی یک مدالیته جدید برای حل و فصل سریع پرونده هسته ای ایران همراه بود که در سال 2007 مطرح شد و به این ترتیب ایران موافقت کرد تا در یک چارچوب تعیین شده به سؤالات آژانس درخصوص ادعاهای خود پاسخ دهد. از این زمان به بعد 11 دور نشست و مذاکره (حدود یک سال و نیم) بین تیم ایران با آژانس درباره تدوین مدالیته ای که روشن کند تهران چگونه به پرسش های آژانس درباره موضوع «پی ام دی» (ابعاد احتمالی نظامی) پاسخ دهد، برگزار شد. اما با وجود این تلاش ها، مدالیته در دوره ریاست سعید جلیلی، دبیر شورای عالی امنیت ملی و مسئول پرونده هسته ای ایران مورد توافق آژانس قرار نگرفت.

**دور جدید مذاکرات ایران و آژانس در دولت یازدهم

مذاکرات جدید ایران و آژانس برای حل این چالش چندین ساله با آغاز به کار دولت یازدهم در شرایطی کلید خورد که همزمان گفت وگوهای سیاسی ایران و 1+5 در مسیر دستیابی به توافقی جامع به جریان افتاد و طرفین با درک این موضوع که هیچ راهی برای حل و فصل اتهامات ساختگی علیه ایران غیر از دستیابی به یک تفاهم سیاسی وجود ندارد، در جریان مذاکرات هسته ای میان ایران و 1+5 به این نتیجه رسیدند که همزمان با دست یافتن به توافق جامع با ایران، موضوع اتهام تلاش برای دستیابی به سلاح هسته ای را نیز حل و فصل نمایند. اولین گام از توافق کلی در آبان 1392 بین ایران و آژانس برداشته شد. مقامات کشورمان در قالب یک نقشه راه که دربرگیرنده 18 مرحله بود به همه ابهامات و سؤالات آژانس درباره برنامه هسته ای خود پاسخ دادند. همزمان با این تلاش ها و در حالی که افق توافق در گفت وگوهای هسته ای ایران و 1+5 نمایان می شد، کشورهای غربی پیشنهاد دادند که ایران با اتخاذ برخی اقدامات مشخص، امکان حل و فصل نهایی موضوعات باقی مانده با آژانس را فراهم نماید. حمید بعیدی نژاد، عضو تیم مذاکره کننده کشورمان در توضیح این درخواست طرف مقابل ایران برای حل پرونده ایران و آژانس می گوید: «منظور آنها این بود که ایران به انجام برخی اقدامات مشخص که ایران و اعضای ١+٥ با توافق مشترک در مذاکرات آنها را مشخص می نمودند، مبادرت می کرد و بعد بدون آنکه پیگیری دیگری از سوی آنها صورت بگیرد، پرونده این موضوع برای همیشه در آژانس بسته می شد. ایران اعلام کرد که با آنکه مبنای موضوع این پرونده را ساختگی می داند ولی برای کمک به حل موضوعی که چندین سال است بین ایران و آژانس محل مناقشه است، از نظر روش کار این هدف را قابل حصول می داند اما توافق درخصوص آن به این امر بستگی دارد که اقداماتی که از ایران انتظار می رود چه اقداماتی باشد. آنها قول دادند این موضوع را با توجه به حساسیت ویژه آن در سطح کشورهای ١+٥ بحث و هماهنگ کنند و در موقع مقتضی نظر نهایی خود را به ایران اطلاع دهند.»

**امروز؛ پایان رسمی

اگرچه درخواست کشورهای طرف مذاکره با ایران مبنی بر بازرسی از چند نقطه محدود از جمله دو تأسیسات نظامی و انجام مصاحبه با تعدادی از مقامات نظامی و متخصصین هسته ای با مخالفت ایران همراه شد اما کمی بعدتر طراحی قالب جدیدی از همکاری ها در چارچوب بازدید از مراکز هسته ای و تأیید آژانس بر نمونه برداری کارشناسان ایرانی از تأسیسات و مراکز مورد چالش از جمله «مرکز نظامی پارچین» زمینه ساز حل اختلافات باقی مانده شد تا جایی که بعد از دستیابی ایران و 1+5 به توافق هسته ای، بسته شدن برخی بندهای باقی مانده از مجموعه ادعاهای مطالعات ادعایی، به شرط ایران برای اجرای برجام تبدیل شد. شرطی که باعث شتاب گرفتن تلاش مقامات آژانس برای حل پرونده پرسرو صدای «پی ام دی» و در نهایت انتشار گزارشی از سوی آمانو مبنی بر اعلام غیررسمی خاتمه همه مسائل باقیمانده میان ایران و آژانس شد؛ خاتمه ای که امروز مطابق پیش بینی ها با رأی شورای حکام، حالت رسمی خواهد یافت.

*منبع: روزنامه ایران