ضعف کارایی بازار اولیه

بازار اولیه: بازاری است که اولین عرضه و پذیره‌نویسی اوراق بهادار جدیدالانتشار در آن انجام می‌شود و منابع حاصل از عرضه اوراق بهادار در اختیار ناشر قرار می‌گیرد.

در این نوشتار سعی شده است، به طور خلاصه ضعف های اجرایی در بازار اولیه و اینکه چرا ناشران،کارآفرینان و سرمایه گذاران کشور عزیزمان از این روش تامین مالی کمتر استفاده می کنند؟ به اختصار توضیح داده شود.

۱) اصولاً اقتصاد مبتنی بر نفت، غیر شفاف، غیر رقابتی و رانتی با مفاهیم بازار سرمایه، شفافیّت و سرمایه -گذاری در بورس ها و تامین مالی از طریق ابزارهای بورسی مانند پذیره نویسی در تضّاد و تعارض است.

۲) در اقتصاد ایران شفافیّت و اطلاع رسانی مزیّت نیست، به دلیل رقابتی نبودن اکثر کسب و کارها و امکان تامین مالی راحت تر و ارزان تر از طریق بانک ها یا بازار غیر رسمی پول، ایجاد و تاسیس بنگاه ها با عرضه ی عمومی اوراق بهادار و کسب مجوزهای متعدّد از سازمان بورس و رعایت دقیق مفاد قانون بازار اوراق بهادار و دستورالعمل ها و آیین نامه های مربوطه کار بسیار دشوار و روشی ناشناخته برای عموم فعالیّن و متخصصیّن است.

۳) فرهنگ مشارکت در کسب و کار و داشتن صدها و هزاران شریک در یک کسب و کار و گزارش دهی به آنها و اجرای دقیق اصول حاکمیت شرکتی و رعایت حقوق سهامداران خرد و عموم پذیره نویسان در محیط اقتصاد و فرهنگ سرمایه گذاری ایران هنوز بسیار ضعیف، غریب و ناشناخته است.

۴) الزام به افشاءاطلاعات، کسب مجوّزهای متعدّد از سازمان بورس، زمان بر بودن امر پذیره نویسی و عرضه ی عمومی سهام به عموم مردم یکی از دلایلی است که عموم ناشران و مشاوران عرضه به آن اشاره می کنند و از آن گریزان هستند.

۵) بعد از طی مراحل طولانی اخذ مجوز از سازمان و عرضه ی عمومی اوراق بهادار، زمان بر بودن پذیرش سهام شرکت عرضه شده در بازار فرابورس و شروع معاملات ثانویه ی آن و طولانی شدن زمان بین عرضه اولیه و ثبت شرکت در مرجع ثبت شرکت ها و شروع بکار شرکت، ریسک دیگری است که در سالهای اخیر با آن مواجه بودیم.

۶) در بعضی از موارد بعد از عرضه ی عمومی سهام عدم کسب مجوزّهای لازم از سایر نهادهای نظارتی مانند بانک مرکزی، باعث سرگردانی و بلاتکلیفی خریداران سهام در عرضه ی اولیه شده است. (مواردی مانند بانک آریا و بانک آینده )

۷) همانگونه که در بند یک اشاره شد، الزام مدیران ناشر بعد از عرضه ی عمومی و ثبت و شروع بکار شرکت به انتشار اطلاعات دقیق و به موقع در مقاطع سه، شش، نه و دوازده ماهه که در نیم سال و پایان سال باید با تایید حسابرس رسمی و مورد اعتماد بورس باشد، یکی از مواردی است که موسسین و ناشران اوراق بهادار در محیط اقتصاد ایران از آن گریزان بوده و عموماً تمایل به اجرای آن ندارند.

۸) در سالهای گذشته امکان تامین مالی بسیار ارزان تر از بانکها نسبت به بازار سرمایه (با ایجاد رابطه با مدیران بانکها و دور زدن ضوابط یا با استفاده از تسهیلات تکلیفی دولت به بانکها)، انگیزه ی مالی سهامی عام شدن شرکتها و تامین مالی از طریق بورس ها و بازار سرمایه را بسیار کم کرده بود. این عارضه در سالهای اخیر با بالارفتن شدید نرخ تامین مالی از بانک ها و جلوگیری از روابط خاص در بانکها کمتر شده است.

۹) ایجاد و تاسیس یک شرکت سهامی عام با مجوّز مقام ناظری مانند سازمان بورس و داشتن لایه های متعدّد نظارتی از جمله حسابرسان مورد اعتماد بورس و ارائه ی گزارش های مالی دوره ای و در معرض تحلیل و نقد عموم تحلیل گران و فعّالان بازار سرمایه بودن مانع از فرار مالیاتی این گونه شرکتهاست.

متاسفانه هنوز مخفی کردن درآمدها و سودها و فرار مالیاتی یک عُرف قابل قبول در صاحبان کسب و کار در محیط اقتصاد و فرهنگ سرمایه گذاری ایران است.

شرکتها و کسب و کارهای بنام در ایران به همین دلیل تمایل زیادی به پذیرش در بورس ها و پذیرفتن نظارت های سخت سازمان بورس و استفاده از ابزار بازار اولیّه برای پذیره نویسی عمومی اوراق بهادار ندارند.

این عارضه مشکل بازار سرمایه و بورس نیست. مشکل اصلی در فرهنگ گریز از مالیات و ضعف سازمان مالیاتی در شناسایی درآمدها در بخش های غیر عمومی و خصوصی است. هرچند شرکت های پذیرفته شده در بورس ها تا ۲۵% معافیّت مالیاتی دارند، اما نرخ فرار مالیاتی در شرکت های غیر بورسی آنچنان جذّاب تر است که این نرخ با مشکلات شمرده شده در بالا ایجاد انگیزه برای موسّسین و سرمایه گذاران نمی کند.

راه کار:

۱) گسترش آموزش های عمومی از مدارس و دبیرستان ها به فرهنگ سهامی عام و سرمایه گذاری در بازارهای مالی پیش رفته و ایجاد شفافیّت در همه ی امور زندگی از جمله دارایی ها و درآمدها

۲) آموزش وسیع توسط ارکان مختلف بازار سرمایه به عموم مردم خصوصاً کارآفرینان و سرمایه-گذاران از مزایا و موفقیّت های شرکت های سهام عام و ابزار پذیره نویسی در بورس ها

۳) ایجاد مزیّت های بیشتر مالی و مشوّق های بیشتر مالیاتی و محرّک های اقتصادی به شرکت های سهامی عام، خصوصاً شرکت هایی که به صورت پذیره نویسی تاسیس و متولد شده اند.

۴) فعالیّت و تحّرک بیشتر مشاوران عرضه اوراق بهادار که وظیفه ی اصلی آنها مشاوره و معاضدت در تاسیس و عرضه ی عمومی اوراق بهادار و پذیره نویسی است.

۵) ایجاد مشوّق های معنوی و مادّی برای مشاوران عرضه اوراق بهادار و پذیره نویسان و شرکت های متعهّد پذیره نویسی

۶) بازنگری وسیع در فرآیند و مقرّرات پذیره نویسی به منظور سرعت بخشی به این مهّم و کم کردن مراحل اداری و مستندسازی ها با استفاده از نرم افزارهای ویژه برای این کار

۷) هماهنگی بیشتر بین سازمان بورس و اوراق بهادار و سازمان ثبت شرکت ها برای کم کردن فاصله ی بین عرضه ی عمومی اوراق بهادار و ثبت و شروع به کار رسمی شرکت

۸) پذیرش بلافاصله ی سهام عرضه شده اولیّه و امکان سریع قابل معامله شدن این سهام در فرابورس ایران

امید است با اجرای دقیق قانون سیاست های کلی اصل ۴۴، قانون ضد انحصار و با رقابت پذیرتر شدن صنایع و شرکت های ایرانی و باز شدن درهای اقتصاد ایران به روی سرمایه گذاران بین المللی، فرهنگ تامین مالی از بانک و دولت محوربودن به سمت بازار محور شدن چرخش قابل توّجهی کرده و مفاهیمی مانند پذیره نویسی و بازار اولیّه در بورس ها جدّی تر از گذشته گرفته شود.

مدیرعامل کارگزاری بانک کشاورزی