چرا کودتای مشکوک به نفع اردوغان شد؟

به گزارش «پارسینه» ، کودتاچی ها که اقدام خود را برای پاسداری از دموکراسی و آزادی خواندند، هرچند در ابتدا توانستند کنترل چند شبکه تلوزیونی را به عهده بگیرند و ساختمان های دولتی را هدف حمله قرار دهند، اما ساعاتی بعد مشخص شد که آنها پشتیبانی کامل ارتشیان را با خود ندارند و در بازداشت مقامات و کنترل نهادهای دولتی ناموفق بوده اند.

حضور سریع و گسترده مردم در آنکارا، استانبول و شهرهای دیگر نشان داد که کودتا حتی در میان مردم نیز هواداری ندارد. پس از آن مقامات کشورهای مختلف و تقریبا تمام احزاب ترکیه کودتا را محکوم و بر حمایت از دولت منتخب مردم تاکید کردند.

آن گونه که اردوغان و بینلی ییلدیریم اشاره کرده اند، ارتش با هدایت «فتح الله گولن» دست به این کار زده است. گولن، رهبری مذهبی است که مدتی را متحد اردوغان بود، اما پس از اختلافاتی که بین آن ها به وجود آمد به پنسیلوانیای ایالات متحده عزیمت کرد. او رهبری یک جنشب پرطرفدار به نام «هیزمت» (خدمت) را بر عهده دارد.

جنبش هیزمت که با سرمایه شخص گولن اداره می شود فعالیت های بسیار گسترده ای را در سراسر جهان و به ویژه در خود ترکیه دنبال می کند. تشکیل اتاق های فکر، مدرسه، انتشارات و تجارت در سراسر جهانی بخشی از فعالیت های آنها است که قدرت اقتصادی و نفوذ قابل توجهی را برای گولن به همراه آورده است، به طوری که تخمین زده می شود 10 درصد جمعیت ترکیه حامی هیزمت باشند.

مهم ترین درگیری اردوغان و گولنیست ها در جریان مبارزات ضد فساد در پلیس و دادگستری ترکیه در سال 2013 رخ داد که بسیاری از مقامات بلندپایه حامی اردوغان، از جمله پسر وی را هدف گرفته بود. این پاکسازی را بسیاری به منزله انتقامی از اردوغان می دانستند که تلاش می کرد مدارس رو به رشد مرتبط با گولن را محدود کند. این تصفیه حساب در سال های بعد به پلیس و ارتش نیز رسید.

اگرچه جنبش هیزمت کودتای شب گذشته در ترکیه را به شدت محکوم و بر حمایت خود از آزادی و دموکراسی تاکید کردند، اما مقامات رسمی ترکیه همچنان معتقدند کودتاچی ها با فتح الله گولن رابطه مستقیم داشته اند.

با این وجود کسانی هم هستند که معتقدند این کودتا در واقع نمایشی از سوی اردوغان بوده است. واقعیت این است که پس از هر حمله تروریستی در ترکیه، بسیاری از مخالفان اردوغان، انگشت اتهام را به سوی او گرفته اند که با چنین اقداماتی قصد دارد فضا را امنیتی کرده و به این ترتیب با القای احساس نیاز به ثبات و امنیت در میان مردم، آنها را از رای دادن به مخالفان بر حذر بدارد و به سوی خود جلب کند. جالب اینجا است که معمولا پیش از برگزاری انتخاباتی مهم در ترکیه، اتفاقات مشابهی رخ داده است و اکنون نیز اصلاح قانون اساسی در دستور کار قرار دارد.

البته، تفاوت یک عملیات تروریستی که عامل آن یا کشته می شود و یا شناخته نمی شود، با کودتایی که چندین ژنرال و افسر ارشد شناخته شده و هزاران سرباز و نیروی امنیتی دیگر در آن مشارکت دارند بسیار زیاد است و سخت می توان پذیرفت که چنین نمایشی مو به مو و بدون درز اطلاعات اجرا شود.

اردوغان در کنار مجسمه اسکار؛ اشاره به این که کودتا یک نمایش بوده است

به هر حال، چنان چه این کودتا از سوی مخالفان اردوغان طراحی شده باشد و چه بپذیریم که نمایشی از پیش برنامه ریزی شده بوده است، برنده اصلی این ماجرا کسی نیست جز شخص رئیس جمهور و حزب حاکم.

نخست، حضور مردم ترکیه در خیابان ها و اعلام حمایت قاطع آنها از دموکراسی و دولت منتخب، برگ برنده بسیار ارزشمندی برای اردوغان خواهد بود. در حالی که ممکن است برخی از مردم تنها در مخالفت با کودتا و حمایت از دموکراسی، و نه تایید شخص اردوغان، دست به تظاهرات زده باشند، او این فرصت را دارد که تمام اعتبار را به نفع خود مصادره کند.

دوم، دولت اردوغان نه تنها مورد حمایت مردم قرار گرفت، بلکه بسیاری از احزاب مخالف سکولار و کرد که همواره منتقد اردوغان و سیاست های قدرت طلبانه او بودند همبه حمایت از دولت برخواستند. آیا اردوغان طور دیگری می توانست به این جایگاه دست پیدا کند؟

سوم، همان طور که رئیس جمهور در گفتگوی رسانه ای خود در فرودگاه استانبول اعلام کرد، این گام پیش از برگزاریشورای عالی نظامی در ماه آگوست انجام شده و در حالی که قرار بود ارتش دستخوش تصفیه حساب شود، حالا این پاکسازی هابه طور گسترده تر و مشروع تری انجام می شود تا قدرت بیش از همیشه در دستان حزب عدالت و توسعه متمرکز شود.

چهارم، می توان تحولات رخ داده را بهترین فرصت برای طرح تغییر قانون اساسی و افزایش اختیارات ریاست جمهوری از طریق همه پرسی دانست. اردوغان که آبان ماه گذشته و تنها چند روز پس از پیروزی در انتخابات پارلمانی، خواستار اصلاح هرچه سریع تر قانون اساسی شده بود، 17 کرسی برای اقدام یک جانبه حزب عدالت و توسعه در این زمینه کم داشت، اما اکنون راحت تر می تواند نظر دیگران را جلب کند و یا انتخابات زود هنگام را برگزار کند.

ترکیه روزهای حساسی را پشت سر می گذارد و هر تحولی نیازمند واکنش دقیق و حساب شده مردم، ارتش و جریانات مخالف دولت است.

برای قضاوت دقیق در مورد آنچه رخ داده است هنوز زود است. ماه های آتی با حضور افسران کودتاچی در دادگاه احتمالا ابعاد بیشتری از قضیه روشن خواهد شد.