۴ دلیل شکست کودتا در ترکیه

در آن زمان همه در قاهره، در اسکندریه، در شمال و جنوب کشور، در روستاها و شهرها، در خارج از مرزهای مصر می دانستند که چه کسی ورای این رویدادها قرار داشت. تعریف دقیقی که می توان به وقایع ژوئیۀ ٢٠١٣ در قاهره اختصاص داد، همان پیروزی نظامیان باقی می ماند که موفق شدند آنچه را مدت چندین دهه هدف سرکوب دستگاه امنیتی داخلی قرار داشته یعنی اسلام سیاسی، کنار نهند.

بنابراین از جهتی به تلاشی شباهت دارد که جمعه شب در ترکیه انجام گردید و به شکست انجامید. در آنجا بخشی از نظامیان علیه حزب و رهبری اسلامی رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور این کشور وارد عمل شدند که از نظر عقیدتی با اخوان المسلمینی که در سایۀ سرکوب در مصر قرار گرفتند، پیوند خویشاوندی دارد.

١) یک کودتای بدون چهره

لیکن در نقشه های کودتاچیان چیزی هست که درست پیش نرفته است. در میانۀ رویدادها به نظر می رسید که حتی ژنرال بازنشستۀ آمریکایی که فرماندهی عملیات ناتو در کوزوو را بر عهده داشت، در شبکۀ سی ان ان درس کودتا می داد. وسلی کلارک گفت که اشتباهات کودتاچیان بسیارند: فعال نگه داشتن اینترنت (جمعه شب اخباری مبنی بر قطع شبکه های اجتماعی جریان یافتند لیکن بسیاری از خبرنگاران خارجی در استانبول همچنان در توئیتر و فیس بوک پست می گذاشتند) و بازداشت نکردن رئیس جمهور.

اگر در سال ٢٠١٣ در مصر ژنرال السیسی در پی بازداشت مرسی، رهبر کشور فوری در تلویزیون ظاهر شد و چهرۀ خود را نشان داد و پیام آشکار کسانی را که در آن زمان بر مسند قدرت بودند، ارسال نمود، جمعه شب مدت چند ساعت و اکنون نیز درک این موضوع که چه کسی ورای این وقایع قرار داشت، دشوار بود: ارتش داخلی، فرقه ای از ارتش، آن هم کدام فرقه؟ کودتای بدون رهبر همه را به اشتباه انداخت و مفهوم بی ثباتی را بزرگ نمود.

٢)فراخوان اردوغان

تنها چهره ای که بعد از ساعت ها تفکر و تأمل در خصوص تحرکاتش مطرح گردید، دقیقاً چهرۀ اردوغان، رئیس جمهور کشور بود. هر چند ظاهر شدنش در فیس تایم از طریق اپلی که توسط یک خبرنگار شبکۀ سی ان ان ترکیه در مقابل دوربین ها قرار گرفت، توانسته باشد یک حس ضعف را انتقال داده باشد، لیکن این گونه بود که رهبر ترکیه توانست با پایگاه خود ارتباط برقرار کند و وارد میدان شود.

عامل دیگری که به نظر می رسد به طرز اسفباری از سوی ترتیب دهندگان کودتا رها گردیده است، دقیقاً همان خیابان است. در سال ٢٠١٣ نظامیان مصر تنها بعد از چند روز حمایت مردمی وارد عمل شدند و کاملاً با توانمندی های رقبای اسلام گرا در خصوص بسیج مردمی آشنایی داشتند. به علاوه آنها علیه جنبش اخوان المسلمین حرکت کردند که با آنکه بعد از چندین دهه مخالفت سازمان یافته، به قدرت رسیده بودند، وقت و فضای لازم برای انجام مانور جهت نفوذ در ساختار وحشتناک بوروکراسی سیاسی و نظامی رژیم مصر نداشته اند.

٣) رئیس جمهوری که بهای اندکی به وی داده شد

اردوغان از بیش از ده سال پیش بر مسند قدرت است و در رأس یک جنبش اسلام گرا قرار دارد که مانند اخوان در مصر قادر است خیابان ها را پر کند. فراخوان ریختن به خیابان ها که از مناره های مساجد در نیمه شب دریافت گردید این موضوع را به اثبات می رساند که رئیس جمهور از حمایت مردم متدین و محافظه کار برخوردار است. همین مردم هستند که روز گذشته به خیابان ها آمده بودند اگر چه دولت منتخب از حمایت احزاب مخالف نیز بر خوردار بوده است. اردوغان، «سلطان»ی با آرزوی دیکتاتوری که ماه هاست آرزوی سرکوب رقبای سیاسی را در سر می پروراند، مدت بیش از یک دهه است که رهبری کشوری را بر عهده دارد که از تاریخی طولانی از کودتاها علیه رهبری غیرنظامی برخوردار است. او محاسباتش را انجام داده است: در واقع اتفاقی نیست که هولوسی آکار، رئیس ستاد مشترک ارتش که روز گذشته به همراه سایر سران عالیرتبۀ نظامی از رهبر جانبداری کرده است، یکی از افراد وی می باشد.

با این وجود، رئیس جمهور همان گونه که وال استریت ژورنال در ماه مه توضیح داده بود، زمانی که از قبل وقوع یک کودتای احتمالی را مورد پیش بینی قرار داده بود، می دانست، نظامیانی که سال ها از قدرت برکنار شده بودند در حال بازگشت به صحنۀ سیاسی بودند و بر همکاری بیشتر با متحدان سنتی غربی (ترکیه یکی از اعضای ناتو است) پافشاری می کردند. این در حالی بود که انزوای بین المللی ناشی از سیاست های اردوغان رو به افزایش بود.

٤)هیچ حمایت خارجی

تصمیم اخیر رئیس جمهور مبنی بر برقراری مجدد روابط با روسیه، اسرائیل و تجدید نظر در خصوص مصر که اردوغان بعد از خروج اخوان المسلمین از صحنه روابط خود را با آن قطع کرده بود و سایر نقاط منطقه که به آنکارا با فاصلۀ بیشتری می نگرند، این گونه قابل توجیه است. در آن شب هیچ حمایتی از سوی همسایگان دریافت نگردید و در جای دیگر تا حدودی نگرانی احساس شد: حوزۀ خلیج [فارس] و مصر و نیز مسکو سکوت اختیار کردند. علی رغم اینکه اخیراً نزدیکی ایجاد شده بود. اظهارات مبتنی بر حمایت اتحادیۀ اروپا و کاخ سفید با تأخیر دریافت گردیدند. اسرائیل نیز به فاصلۀ ١٥ ساعت بیانیه ای صادر کرد.