«طراح اصلی» کودتای ترکیه کیست؟

در حالی که انتظار می‌رود سیاست داخلی و خارجی آنکارا در آینده تحت تأثیر این کودتا شکل بگیرد، پی بردن به دولت یا دولت‌های احتمالی هدایت کننده این رویداد به یکی از موضوعات مهم برای رسانه‌های جهان و منطقه تبدیل شده است .

بر اساس گفته مقامات دولت ترکیه عامل اصلی کودتا فتح الله گولن می‌باشد که به کمک طرفداران خود در ارتش در پی سرنگونی حزب عدالت و توسعه از اریکه قدرت بوده است؛ به همین علت ترکیه فشار بر آمریکا را برای استرداد وی افزایش داده است .

تاکنون اما درباره عوامل و طراحان اصلی و پشت پرده کودتا تحلیل‌ها و گمانه زنی‌های متفاوتی ارائه شده است .

نکته مهم که پیش از ورود به بحث باید گفت این است که معمولاً تجربه کودتاها در کشورهای مختلف نشان داده کودتاگران پیش از شروع عملیات برای به رسمیت شناخته شدن و مشروعیت یافتن از سوی کشورهای مختلف، حداقل نقشه خود را با برخی کشورها خصوصاً کشورهای بزرگ هماهنگ می‌کنند تا در صورت پیروزی فاز مشروعیت بخشی به کودتا با چالش کمتری مواجه شود. البته باید گفت در برخی از کودتاها نیز نیروهای داخلی صرفاً مجری هستند و این کشورهای خارجی هستند که راهبر و هدایت کننده کودتا می‌باشند؛ مانند اتفاقی که در ایران در سال ۱۳۳۲ رخ داد و طراحان اصلی کودتا برای سرنگونی دولت مصدق، آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها بودند .

در این بین رسانه‌ها و مقامات ترکیه به عنوان معرفی عاملان اصلی و پشت پرده کودتا انگشت اتهام را به سمت برخی کشورهای خاورمیانه نظیر عربستان، مصر، امارات و خصوصاً آمریکا نشانه رفته‌اند. اگر چه رسانه‌های ترکیه با صراحت و شفافیت بیشتری نسبت به سیاستمداران که در لفافه حرف می‌زنند سخن می گویند .

روز شنبه، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه گفت: فتح الله گولن که آنکارا او را به طراحی کودتای نافرجام در ترکیه متهم می‌کند، یک بازیچه است و یک «طراح اصلی» وجود دارد که از او حمایت می‌کند. سلیمان سویلو، وزیر کار ترکیه نیز یک یا دو روز پس از کودتای نافرجام، آمریکا را به دست داشتن در این اتفاق متهم کرد. وی گفت فتح‌الله گولن از رهبران معارضان دولت ترکیه که در آمریکا به سر می‌برد، پشت این کودتا بوده و واشنگتن هم از او حمایت کرده است .

در واقع باید گفت مقامات ترکیه بر این باور هستند از آن جا که فتح الله گولن، رهبر جنبش خدمت در ایالت پنسیلوانیای آمریکا به سر می‌برد غیر ممکن است واشنگتن در جریان طراحی وی برای سرنگونی اردوغان نبوده باشد و این اتفاق حداقل با چراغ سبز آنها رخ داده است. پس باید گفت منظور رئیس جمهور ترکیه از «طراح اصلی» به احتمال خیلی زیاد آمریکا می‌باشد .

البته رسانه‌های ترکیه در این زمینه با صراحت و شفافیت بیشتری سخن می گویند. چند روز قبل روزنامه ینی شفق که یک روزنامه طرفدار اردوغان است در صفحه نخست خود عکسی از جان کمپبل، ژنرال بازنشسته ارتش آمریکا را منتشر کرد و زیر آن نوشت «کودتا را این مرد هدایت کرد ».

ژنرال کمپبل، فرمانده سابق نیروهای تحت فرماندهی سازمان پیمان آتلانتیک شمالی در افغانستان بود. این روزنامه نوشت: سیا از طریق یونایتد بانک آفریقا هزینه این کودتای نافرجام را تأمین کرده بود و این ژنرال آمریکایی با عوامل کودتا در پایگاه اینجرلیک دیدار داشته است .

اما یونایتد بانک آفریقا که مقر آن در نیجریه است دست داشتن در کودتای نافرجام ترکیه را تکذیب و اعلام کرد چنین اتهاماتی کاملاً دروغ است. کمپبل نیز در مصاحبه با روزنامه وال استریت ژورنال گفت: این اتهامات واقعاً خنده دار است .

این در حالی است که عنوان شده جنگنده‌های کودتاگران در شب ۲۵ تیرماه از پایگاه هوایی اینجرلیک که برای عملیات در سوریه در اختیار نیروهایی آمریکایی قرار دارد به پرواز درآمده‌اند. همچنین در روزهای اخیر، اخبار متعددی از تظاهرات طرفداران اردوغان با شعار مرگ بر آمریکا در نزدیکی اینجرلیک و حتی احتمال شروع کودتایی دیگر از این پایگاه مخابره شد .

در این راستا مطبوعات ترکیه از وجود شواهدی مبنی بر دست داشتن جون بیل، ژنرال آمریکایی و فرمانده نیروهای ایساف در پایگاه اینجرلیک هم سخن گفته‌اند. از سویی دیگر يک روز بعد از کودتا، نيروهاي امنيتي ژنرال بکر ارکان وان، فرمانده ترکیه‌ای این پايگاه را به اتهام حمايت از کودتا بازداشت کردند .

همچنین رسانه‌های ترکیه در روزهای اخیر به طور گسترده به پوشش خبری اظهارات «ژوزف ووتل» فرمانده نیروهای آمریکا در خاورمیانه درباره اینکه متحدان واشنگتن در ارتش ترکیه اکنون در زندان بسر می‌برند، پرداختند و این اظهارات را اعتراف تلویحی به دست داشتن آمریکا در کودتای نافرجام ترکیه دانستند .

در پاسخ به این خبرها، اما ارتش آمریکا این ادعا را که آمریکا در «فعالیت‌های سیاسی ترکیه» دخالتی داشته است با قاطعیت رد می‌کنند .

دلایل آمریکا برای حمایت احتمالی از کودتا و آینده ترکیه

اگر درباره چگونگی کمک آمریکا به هدایت و راهبری کودتا در بین رسانه و تحلیل گران اختلاف نظرهایی وجود داشته باشد اما درباره چرایی حمایت از کودتا تقریباً اجماع وجود دارد. مخالفت جدی ترکیه با نقشه آمریکا در سوریه و تجهیز کردهای سوریه توسط واشنگتن برای مبارزه با داعش، معذرت خواهی و تغییر سیاست خارجی ترکیه نسبت به مسکو و افزایش نقش آفرینی روسیه در صحنه خاورمیانه، احتمال کنار کشیدن ترکیه از درگیری‌های سوریه که پیرو مذاکرات مقامات آنکارا و دمشق در الجزایر بوجود آمد، فشار اردوغان به اروپا و آمریکا از طریق مهاجران و آوره گان و استفاده از آنها برای امتیازگیری از غرب و ... برخی از این دلایل می‌باشد .

در این بین واکنش و عکس العمل دولت آمریکا به کودتا نیز در نوع خود جالب به نظر می‌رسد. برخلاف محکوم کردن کودتا توسط برخی کشورها در همان ساعات اولیه، اوباما، جان کری و کاخ سفید هیچگونه واکنشی نسبت به این واقعه نشان ندادند. حتی جان کری در اولین واکنش و در پاسخ به سؤال خبرنگاران از اظهار نظر در مورد این واقعه خودداری کرد و گفت: هنوز نمی‌داند که منشاء و عامل این کودتا چه بوده است. وی تنها گفت: آرزو می‌کند آرامش، ثبات و تداوم به ترکیه بازگردد .

باید گفت اگر احتمال دست داشتن آمریکا در کودتای ترکیه درست باشد باید منتظر تغییرات در سیاست خارجی ترکیه در قبال کشورهای غربی و وقایع منطقه علی الخصوص در سوریه و عراق باشیم. البته این موضوع لزوماً به معنای تغییرات بسیار رادیکال و پایدار نمی‌باشد اما این تحول حداقل در کوتاه مدت با فاصله گرفتن ترکیه از آمریکا و اروپا و متحدان منطقه‌ای آنها خود را نشان خواهد داد.