خاورمیانه به جهنم نزدیک می‌شود؟

چندی است که موضوع پدیدآمدن بحران آب و خشکسالی در خاورمیانه در بین رسانه های داخلی و خارجی مطرح است. حال در دنیا نگرانی های زیادی در زمینه آب وجود دارد و همگی به این سمت در حال حرکت هستند که آب کره زمین تمام می‌شود و دیگر حیاتی بر روی کره زمین وجود نداشته باشد.

مینا افشار: اهمیت آب در کره زمین به اندازه حیات همه موجودات زنده مهم است، تا حدی که از ۷۰ درصد آب کره زمین حدود ۳ درصد آن آب شیرین است و اتمام این آب نتایج وحشتناکی را برای همه موجود زنده دارد. اما چندی است که موضوع تغییرات اقلیمی و کم آبی در خاورمیانه و به خصوص در ایران در میان رسانه های ایران و جهان دست به دست می شود. در ابتدای سال ۹۵ رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی اعلام کرد: با وجود بارش‌های اخیر، خشکسالی انباشته شده و بلندمدت همچنان در بسیاری از مناطق کشور حاکم است و از اینرو نباید تصور کنیم به صرف بارش‌های کوتاه مدت مشکلات کم آبی و بحران آب کشور ریشه کن شده است .

شاهرخ فاتح با اشاره به شاخص spi هفت ساله در مورد وضعیت خشکسالی کشور تاکید کرد: عمده مناطق کشور با نگاه بلندمدت از خشکسالی انباشته شده رنج می برند و این خشکسالی‌ها هنوز از حافظه مناطق مختلف کشور پاک نشده است. خشکسالی انباشته شده در کوتاه مدت و با بارش‌های مقطعی اگرچه تعدیل می‌شود ولی به طور اساسی رفع نخواهد شد. از این رو اتخاذ همه تمهیدات لازم برای مواجهه منطقی با شرایط اقلیمی کشور و کمبود منابع آب و بهره برداری هوشمندانه از منابع محدود آبی کشور باید همچنان در دستور کار همه آحاد جامعه باشد.

رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی با تاکید بر اینکه بحران خشکسالی انباشته کشور با بارش های مقطعی رفع نخواهد شد، گفت: بارش‌های اخیر کشورتسکین دهنده بوده است ولی وضعیت آب‌های زیرزمینی با بارش‌های کوتاه مدت بهبود نمی‌یابد .

با این حال، دمای کره زمین در حال افزایش است و این موضوع خسارت های مرگباری را به کره زمین می زند، در سال 1394 برای حل این مسئله راه حل هایی پیشنهاد شد، برخی از خسارت های مرگبار گرم شدن زمین و برخی از عوامل ایجاد کننده آن کشف شد و حتی سران کشور های مختلف در پاریس برای جلوگیری از افزایش دما جهان به «توافقی تاریخی» رسیدند، اما هیچ کدام از این اتفاق ها باعث کاهش این افزایش دما نشد .

گرمایش زمین به گفته بسیاری از رسانه های خارجی بزرگترین مسئله قرن بیست یکم است. عامل این گرم شدن دمای کره زمین در چند سال اخیر که به آن گرمایش جهانی آب و هوایی می گویند، جمع شدن گازهای گلخانه ای در اتمسفر است. اما در سال 1394 دانشمندان چه چیزهای جدیدی در رابطه با این پدیده کشف کردند و آیا انسان ها توانستهاند مانع گرمایش جهانی شوند؟!

اما در سال 1995 تحقیق دانشمندان نشان داد که یکی از عوامل اصلی «گرمایش جهانی» انسان ها هستند، پیش تر تحقیقات از آسیب های گرم شدن کره زمین خبر داده بوند اما با ورود به قرن بیست یکم تحقیقات جدیدتر نشان داد این آسیب ها بسیار خطرناک هستند؛ طوفان های شدید، خشک سالی انقراض گونه های حیوانی، به زیر آب رفتن بسیاری از شهر های بزرگ و ... اکنون هر سال و ماهی که می گذرد رکورد گرم ترین سال و ماه تاریخ شکسته می شود و هر کشوری با تولید گاز های گلخانه ای به کشور خود و آینده جهان آسیب می رساند. ایران هم از کشورهایی است که گازها گلخانه ای زیادی تولید می کند، 1.6 درصد گاز های گلخانه ای جهان را ایران تولید می کند، این یعنی ایران رتبه هشتم را در تولید گاز های گلخانه ای در جهان دارد .

تحقیقات جدید دانشگاه واخنیگن هلند و موسسه بین المللی تحلیل سیستم‌های کاربردی اتریش که در مجله علم کل محیط زیست منتشر شد نشان می دهد که تغییر اقلیم تهدیدی جدی برای آینده دریاچه ارومیه است و حتی در خوش بینانه ترین حالت و بدون در نظر گرفتن هیچ اتفاق دیگری، شرایط دریاچه خشک شده ارومیه بدتر می شود .

شواهد نشان می دهد، در آینده ای بسیار نزدیک شاید تا 100 سال دیگر، بخشی از خاورمیانه غیرقابل سکونت می شود، شهرهای بزرگ و ساحلی مانند نیویورک، میامی، ونیز و ... به زیر آب می روند، طوفان های شدید نسل های آینده را مجبور می کنند دائما در حال سفر باشند. بیماری های میکروبی، عفونی و همچنین بیماری های مرگباری که توسط پشه ها منتقل می شوند مانند ملاریا افزایش می یابند، یک چهارم گونه های گیاهی و حیوانی کاهش می یابند، جنگ های زیادی مانند آنچه در سوریه در حال رخ دادن است بر سر آب در جهان رخ می دهد. در آن زمان شاید کره زمین به انتهای مسیر نابودی نزدیک شود، مسیری که به علت سوزانده شدن سوخت های فسیلی آغاز شده و هنوز هیچ اقدامی مفیدی برای توقف آن انجام نشده است. سوزاندن سوخت های فسیلی دی اکسید کربن تولید می کند و این منجر به گرم شدن کره زمین می شود گرمایی که باعث از بین رفتن حیات انسان و بسیاری از گونه های حیوانی روی کره زمین می شود .

اما این مسئله هم اکنون هم تاثیرهای زیادی روی کره زمین داشته است؛ طوفان‌ها، سیل‌ها و خشکسالی‌ها بسیاری از کشورهای دنیا را در برگرفته اند. بسیاری بر این باورند گرمایش جهانی یکی از عوامل شروع جنگ سوریه بوده است و تحقیقات جدیدی نشان می دهد که حتی افزایش دما کره زمین آینده دریاجه ارومیه را هم تهدید می کند .

این در حالی‌است که رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی از درگیری 72 درصد جمعیت کشور با پدیده خشکسالی خبر می دهد. او به مساحت تحت تاثیر خشکسالی در کشور اشاره کرد و گفت: براساس محاسبات انجام شده درخصوص مساحت تحت تاثیر هر یک از طبقات خشکسالی بلند مدت ، 31 درصد مساحت کل کشور از خشکسالی خفیف، 29 درصد خشکسالی متوسط، 12 درصد خشکسالی شدید و یک درصد نیز با خشکسالی بسیار شدید درگیر هستند .

در این رابطه شاهرخ فاتح در مورد جمعیت تحت تاثیر خشکسالی در کشور تأکید کرد: بررسی جمعیت تحت تاثیر هر یک از طبقات خشکسالی بلند مدت حاکی از آنست که 27 درصد جمعیت کشور با خشکسالی خفیف، 32 درصد خشکسالی متوسط، 12 درصد خشکسالی شدید، یک درصد خشکسالی بسیار شدید درگیر هستند .

گرما در بخش های زیادی از مناطق کشور، حالا به بالاترین حد خود رسیده است و شاید خیلی ها این نکته را امسال بیشتر شنیده اند که «امسال چقدر هوا گرم است». اما بررسی ها نشان می دهد، ایران نیز متاثر موج گرمایش جهانی است و نکته مهم این است که گرما در ایران بالاتر از حد میانگین است. «هم اکنون دما بیشتر سطح کره زمین گرم تر از میانگین دما تاریخ است و نتیجه این اتفاق هم تبدیل شدن ماه ژوئن امسال به گرمترین ژوئن از سال 1880 تاکنون است. » این جمله سازمان ملی اقیانوسی و جوی ایالت متحده آمریکا پس از انجام تحقیقات در رابطه با دما تیر ماه است .

در حالی که رییس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور ضمن اشاره به استان‌های پربارش و کم‌بارش کشور طی 10 ماه اخیر، از افزایش 6 دهم درجه‌ای دمای کشور طی تیرماه گذشته در مقایسه با میانگین بلندمدت این ماه خبر داد .

بعد از آن هم رئیس انجمن متخصصان محیط زیست ایران اعلام کرد: 100 هزار هکتار از جنگل‌های طبیعی کشور در حال از دست رفتن است .

مجید عباسپور در ارتباط با دلایل افزایش بیابان‌زایی در کشور گفت: میزان بارش در کشور مقدار محدودی یعنی حدود 400 میلیارد متر مکعب در سال است که در چند سال اخیر به دلیل تغییرات آب و هوایی و خشکسالی کمتر نیز شده، بنابراین یکی از عواملی که موج افزایش بیابان‌زایی در کشور می شود؛ مشکل کمبود بارش و آب است. همچنین الگوی بارش ها نیز تغییر کرده است و شاهدیم که در زمستان ها اگرچه بارش باران ممکن است؛ زیاد باشد، اما مقدار بارش برف کم شده و به همین خاطر یخچال های طبیعی که منابع آب جاری در فصل گرما برای آبیاری زمین ها و تامین سفره های آب زیر زمینی هستند؛ با چالش روبرو شده است .

همین چند روز پیش بود که تلویزیون فرانسه در گزارشی هشدار داد که مزارع پسته ایران روبه نابودی هستند. دلیل هم خشکسالی و برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی است. و طنز تلخ ماجرا اینجاست در این وانفسای خشکسالی و در همین روزها سیل مناطقی از ایران را با خود می برد مشابه اتفاقی در آمریکا می‌افتد .

با این با وجود، یکی از مناطقی که شاید آینده حیات انسان در آن زودتر به خطر بیافتد خاورمیانه است. چندی پیش موسسه «منابع جهانی» تحقیقی انجام داده بود، در این تحقیق آورده شده است که تا سال 2040 کم آبی در خاورمیانه منجر به ایجاد بحران های امنیتی و اقتصادی می شود. در رتبه بندی بحران آب از 33 کشور اول، 14 کشور در خاورمیانه واقع شده اند و ایران هم در رتبه سیزدهم قرار دارد .

در همین راستا، چندی پیش وزیر نیرو هم از در تهدید بودن بقای ایران خبر داد. حمید چیت‌چیان با بیان اینکه "میزان آب تجدید شونده کشور از متوسط 130 میلیارد مترمکعب به متوسط 116 میلیارد مترمکعب کاهش یافته و در سال‌های اخیر باز هم کاهش می‌یابد"، گفت: طبق استانداردهای جهانی اگر در یک منطقه 40 درصد منابع آب تجدید پذیر استفاده شود منطقه در حال پایداری است، اما اگر میزان استفاده از منابع آب تجدیدپذیر به بالای 40 درصد برسد، منطقه در وضعیت بحرانی قرار دارد و این در حالی است که در حال حاضر در کشور ما بیش از 86 درصد از منابع آب تجدید پذیر استفاده می‌شود .

او ادامه حیات و تمدن و بقای ایرانی را به‌دلیل شرایط آبی کشور در معرض تهدید دانست و گفت: ما ناچاریم در وضعیت مصرف آب تجدیدنظر کنیم و در رابطه با کاهش مصرف آن، به اشتراک و اتفاق‌نظر برسیم .

اما انتشار گزارشی با تیتر «راه نجات از خشکسالی؛ گران کردن آب»، با اعتراض مخاطبان خبرآنلاین مواجه شد و کامنت های زیاد و انتقاد آمیزی را همراه داشت. مخاطبان بیش از ۲۵۰ کامنت برای این خبر ارسال کرده بودند که البته حدود ۱۵۰ مورد از آنها قابل تایید بود. در این گزارش با اشاره به حرف وزیر نیرو مبنی بر لزوم افزایش قیمت آب برای کاهش مصرف آن، به مصرف زیاد آب توسط ایرانی ها، شرایط خطرناک ایران در زمینه خشکسالی و قیمت آب در کشور های مختلف پرداخته شده بود که البته کاربران خبرآنلاین انتقاد های زیادی نسبت به این گزارش داشتند. بیش 90 درصد کامنت های این گزارش انتقاد آمیز بود و به برخی از کمبود های این گزارش اشاره می کردند .

از طرف دیگر تحقیق سازمان ملی اقیانوسی و جوی آمریکا با نام "وضعیت آب و هوایی" نشان می دهد دیگر تاثیر سوزاندن سوخت های فسیلی مانند گذشته نامحسوس نیست و همین امروز هم جهان در حال حرکت به سمت آینده وحشتناک خود است. در این تحقیق که به کمک صدها دانشمند از 62 کشور مختلف انجام شده است تغییراتی که با «گرمایش جهانی» در ارتباط هستند مورد بررسی قرار گرفتند. تغییراتی مانند روند تولید کربن، دما سال های مختلف کره زمین، ارتفاق آب اقیانوس ها، خشکسالی، شرایط مناطق مختلف و ...

همه این اخبار درحالی است که دبیر انجمن علمی اقتصاد شهری ایران هم با اظهار نگرانی از آب شدن کلاهک یخی قطب شمال با سرعتی ۳ برابر حد معمول و کاهش ۲.۷ درصدی آنها در هر دهه، سهم شهرها را در تولید گازهای گلخانه ای ۸۰ درصد عنوان کرد .

مدرس دانشگاه خوارزمی با تاکید بر اینکه نتایج تمامی مطالعات حاکی از آن است که گرمایش زمین تحت تاثیر گازهای گلخانه ای است به خبرآنلاین گفت: همانطور که جهان به طور روزافزونی سوخت‌های فسیلی مصرف می کند، غلظت گازهای گلخانه ای نیز رو به افزایش است و متوسط دمای سطح زمین نیز بالا می رود .

در این رابطه از ابتدای دولت یازدهم بحث شکستن سدها در داخل و خارج کشور مطرح شد. اینکه سدها عامل بحران آب در ایران هستند و البته خشک شدن تالاب ها که عامل گرد و خاک به شمار می روند هم به سدها ارتباط دارد. اما برای کنترل بحران آب و گرد و خاک، باید سدها را شکست؟ (اینجا را بخوانید )

تحقیقات مختلفی از جمله تحقیق دانشگاه «ام آی تی» و موسسه ماکس پلانک از آینده ای وحشتناک در خاورمیانه به علت «گرمایش جهانی» خبر داده‌اند، آینده‌ای که شاید خاورمیانه را غیرقابل زندگی کند. اما آیا این اتفاق واقعا رخ می‌دهد؟ تغییر اقلیم تاکنون چه تاثیراتی بر روی ایران داشته است؟ و آیا باید منتظر یک جنگ آب در ایران باشیم؟ در این رابطه میزگردی در خبرآنلاین با حضور محسن ناصری، مدیر طرح ملی تغییرات آب‌ و هوای سازمان حفاظت محیط زیست و دکتر هومان لیاقتی رئیس صندوق ملی محیط زیست برگزار شد، مشروح این میزگرد را در اینجا بخوانید .

اما بر اساس آخرین اطلاعات ناسا ماه جولای 2016 (10 تیر تا 9 مرداد) با ادامه دادن به روند شکسته شدن رکورد ماهانه دما، رکورد گرمترین جولای تاریخ که تنها یک سال پیش شکسته شده بود را شکست. 9 ماه قبلی هم رکورد ماه خودشان را شکسته بودند و این روند برای دهمین بار پی در پی ادامه پیدا کرد. این رکورد شکنی توسط ماه جولای بر اساس اطلاعاتی است که از سال 1880 تاکنون وجود دارد. علت این روند رکورد شکنی گرمایش جهانی و ال نینو است؛ ال نینو آب اقیانوس آرام را گرم می کند و این منجر به افزایش دمای کره زمین می شود .

این بار موضوع پدیدآمدن بحران آب، نه از منظر کارشناسان محیط‌زیست و جامعه‌شناسان بلکه از منظر متخصصان و فعالان صنعت آب در میزگردی در «کافه‌خبر» بررسی شد. «اسماعیل مسگرپورطوسی»، «فریدون خزاعی» و «رضا حاجی‌کریم» درباره مسائلی چون بررسی تاثیرسدسازی بر بروز بحران آب، تأثیر جدا شدن مدیریت عرضه و تقاضا، فقدان بهره‌وری و اقتصادی نبود آب سخن گفتند. (اینجا را بخوانید )

اسماعیل‌مسگرپور تحصیلکرده مهندسی مکانیک و مدیریت استراتژیک در مقطع کارشناسی ارشد به عنوان نایب‌رییس اول هیئت مدیره فدراسیون صنعت آب ایران به ویژه بر روند تاریخی جدا شدن مدیریت منابع و عرضه آب از دست مردم و نبود بهره‌وری در مدیریت منابع آب تأکید داشت .

فریدون خزاعی که تحصیلکرده رشته راه و ساختمان در مقطع کارشناس ارشد از دانشکده فنی دانشگاه تهران است تحقق اقتصاد مقاومتی را منوط به سامان دادن به وضعیت آب و اقتصاد آن توصیف کرد. او دبیرکل فدراسیون صنعت آب ایران است .

رضاحاجی‌کریم، مهندسی مکانیک خوانده و دکترای مدیریت استراتژيک از دانشگاه نیس فرانسه دارد و نماینده سندیکای شرکت‌های تاسیساتی و تجهیزاتی در فدراسیون صنعت آب است. او دراین‌میزگرد تأکید کرد: مدیریت آب یک زنجیره به هم پیوسته بسیار پیچیده‌است و حوزه نفوذ آن با نفوذ به معاش تک‌تک افراد جامعه سنجیده می‌شود. در چنین شرایطی به صورت مطلق نمی‌توانیم بگوییم ساخت همه سدها مشکل داشته، سد به عنوان یک ساختار فیزیکی، بخشی از نظام مدیریت و توزیع آب است و بدون توجه به شبکه‌های آبیاری و‌ آبخوانداری پایین‌دست آن معنا پیدا نمی‌کند. مشروح میزگرد را در اینجا بخوانید .

بعد از آن هم معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست درباره شرایط آبی ایران اعلام کرد: کشور ما با کمبود آب و خشکسالی مواجه است و به جای طرح انتقال آب می توان از گزینه هایی همچون باز چرخانی فاضلاب ها، مدیریت منابع ، مدیریت آبهای سدها و چاه ها استفاده کرد .

در این میان هماهنگ کننده مقیم سازمان ملل درباره بحران آب در ایران هشدار داد و از همه خواست برای کاهش این شرایط دست به دست هم دهند. لوئیس، ایران را جزو دو کشوری دانست که او برای زندگی می پسندد و عملکرد دولت دکتر حسن روحانی را باعث ارتقای تعامل جامعه جهانی با جمهوری اسلامی ایران می داند .

هماهنگ کننده مقیم سازمان ملل همچنین دستاوردهای جمهوری اسلامی ایران را در عمل به پنج شاخص برنامه توسعه هزاره این سازمان مثبت ارزیابی می کند و معتقد است درباره سه شاخص دیگر باید گام های بلندتری برداشته شود. لوئیس همچنین نسبت به مسایل زیست محیطی و بحران آب در ایران هشدار داد و از رسانه ها خواست درباره این بحران به صورت جدی وارد شوند تا با آموزش همگانی در کاهش این بحران گام اساسی برداشته شود .

تقریبا همه متخصصان بر این باورند که ایران در یک بحران آبی است، حتی خوشبین ترین آن ها هم کم آبی در ایران را رد نمی کنند. مطالعاتی در سال 2013 ایران را به عنوان بیست و چهارمین کشوری که تحت فشار منابع آبی است معرفی کرد. 7 استان از 32 استان کشور با شرایط کمبود آب مواجه هستند، 13 استان در شرایط بحرانی قرار دارند و هیچ یک از استان ها حتی استان های حاشیه دریای خزر از منابع آب کافی بهره نمی برند .

اما تحقیقاتی که سرانه آب مورد نیاز برای هر کشور را مشخص می کند، نشان می‌دهد که هم اکنون حداکثر ظرفیت جمعیت ایران حدود 90 میلیون نفر است و به احتمال زیاد با ادامه روند گرمایش جهانی شاید این به مقدار به چیزی حدود 60 میلیون نفر برسد .

با این حال بحران آبی شدید در ایران در حال رخ دادن است و ما باید از روش های مختلفی برای متوقف کردن آن استفاده کنیم، اما آیا استفاده از تکنولوژی های نو و یا اصلاح الگوی مصرف به تنهایی برای حل بحران آب کافی است؟ روش های مختلفی برای کاهش مصرف آب وجود دارد. تحقیقات مختلفی در زمینه نقش مدارس در ایجاد آگاهی محیط زیستی انجام شده است. یکی از اصلی ترین مسائل زیست محیطی هم آب است و کشور های مختلف برای آگاه سازی اهمیت آب برنامه های مختلفی دارند .

یکی از این برنامه ها که برای نجات آب در برخی از مدارس استرالیا اجرا می شود، برنامه «هوشمند آب» است در این برنامه روش های مختلفی در مدارس اجرا می شود تا دانش آموزان آگاهی بیشتری نسبت به آب داشته باشند، در مدارسی که این برنامه در آنها اجرا می شود بخش های مختلفی از آّب به دانش آموزان تدریس می شود؛ چرخه آب، حفاظت از آب، منابع آب، فاضلاب و بازیافت آب از مباحث تدریس شده در استرالیا است.