ابتلای زنان به ام‌اس در خط هشدار

یک قرن از شناخت بیماری ام‌اس با نامِ علمی "Multiple sclerosis" می‌گذرد. از آن‌زمان تا دو دهه پیش این بیماری در ایران توجهی جلب نکرده بود. تا اینکه دو سه دهه پیش پزشکان تحصیل‌کرده به مدد علم و آگاهی، نسبت به شیوعِ این بیماری در ایران هشدار دادند.

همین شد که سال ۷۸ اولین و تنها انجمن ام‌اس با کمک خیرین، خانواده‌های بیماران و برخی پزشکان در تهران تاسیس شد. در یکی دوسال اول خیلی‌ها نه از حضور بیماریِ ام‌اس در بدنشان خبر داشتند و نه از چنین انجمنی. اما به مرور اعضای این انجمن زیاد شد.

مسئولان انجمن ام‌اس می‌گویند این انجمن حداقل ۳۵ هزار عضو دارد. به گفته آن‌ها این ۳۵ هزار نفر درصد کمی از مبتلایان هستند.

نایب رییس انجمن ام‌اس گفته در سال ۲۰۰۸ رقم ابتلا به بیماری ۵۰ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر بود. اما این رقم ثابت نماند و هر سال رشد زیادی کرد.

به گفته محمدعلی صحرائیان سال ۲۰۱۱ هفتادوسه نفر، در سال ۲۰۱۴ صدویک‌ نفر و در سال ۲۰۱۵ نیز ۱۱۵ نفر از میان ۱۰۰ هزار نفر در ایران به ام‌اس مبتلا شدند.

حالا که در سال ۲۰۱۶ میلادی هستیم آمارها از ابتلای ۷۰ هزار ایرانی به ام‌اس خبر داده‌اند. با این‌حال این رقم مورد تایید برخی کارشناسان نیست. استدلال آن‌ها این است که به‌دلیل ناآگاهی خیلی از ایرانی‌ها از ابتلایشان به این بیماری بی‌خبر هستند.

ثبت همین ۷۰ هزار نفر به عنوان مبتلایان به مولتیپل اسکلروسیس هم چیزی از رشد این بیماری کم نکرده‌است. چرا که آمارهای جهانی گفته‌اند ایران رتبه اول را در ابتلا به ام‌اس در خاورمیانه دارد.

در این بین تفکیک‌هایی جزیی نیز درباره این‌که کدام شهرها بیشترین آمار مبتلایان به این بیماری را دارند انجام شده‌است.

مثلا گفته شده که اصفهان بعد از تهران بیشترین آمار ابتلا دارد و ۱۰۰ نفر به ازای ۱۰ هزار نفر در این شهر به ام‌اس مبتلا هستند.

همچنین رییس دانشگاه علوم‌پزشکی اراک به تازگی گفته بود که ام‌اس در استان مرکزی دوبرابر مناطق همجوار است.

حال این‌که چطور ما به چنین آماری در ابتلای به ام‌اس رسیدیم مشخص نیست. چراکه دلایل ابتلا به ام‌اس نیز هنوز مشخص نیست. ام‌اس چه در ایران و چه در جهان به‌عنوان بیماری‌ای بدون درمان قطعی شناخته می‌شود که تنها می‌توان در مواجهه با آن مهارش کرد.

البته این بدین معنا نیست که علم هیچ نسخه‌ای برای این بیماری نپیچیده باشد. حدس‌وگمان‌های پزشکی برخی عوامل را در ابتلای به ام‌اس موثر می‌دانند.

کمبود ویتامین D، شیوع دخانیات، عفونت‌های ویروسی، شیوه تغذیه و آلودگی‌های محیطی عوامل موثری است که پزشکان در ابتلا به ام‌اس به آن دست پیدا کرده‌اند.

چرا جوانان؟ چرا زنان؟

پزشکان همچنین دو کلمه "جوانان" و "زنان" را در ابتلا به این بیماری داخل گیومه قرار می‌دهند.

طبق داده‌های علمی جهانی سن ابتلا به ام‌اس ۲۰ تا ۴۰ سالگی‌است. ۸۰ درصد موارد شروع این بیماری نیز میانِ ۱۸ تا ۵۰ سالگی است.

هرچند که شیوعِ بیماری در افراد زیر ۱۸ سال در نسخه پزشکان ثبت نشده است اما گفته می‌شود موارد ابتلای نوجوانان زیر ۱۸ سال به این بیماری وجود دارد.

در میان جوانان ابتلای زنان به ام‌اس نیز در خط هشدار قرار دارد. متخصصین مغز و اعصاب میانگین یک‌ونیم تا سه برابر ابتلای زنان نسبت به مردان به ام‌اس را اعلام کرده‌اند.

شکوفه علایی که چندسال پیش دبیرعلمی یازدهمین کنگره ام‌اس بود گفته چون ام‌اس یک بیماری خودایمن است در جنس مونث شایع‌تر از جنس مذکر و زنان سه‌برابر بیش‌تر از مردان در خطر ابتلا هستند.

همچنین دیگر پزشکان تاکید کرده‌اند که هورمون‌های زنانه‌ای که قبل از یائسگی در زنان وجود دارد منجر به مستعدشدن فرد در ابتلای به ام‌اس می‌شوند.

آن‌ها همچنین معتقدند به همین خاطر است که ابتلا به ام‌اس در میان زنان پیش از بلوغ و زنان پس از یائسگی بسیار کم است.

کارشناسان می‌گویند با توجه به همراهی بیش‌تر موج ام‌اس با جوانان و زنان باید به عوامل بومی این بیماری توجه بیشتری داشته باشیم.

پزشکان در این‌سال‌ها در ابتلای به ام‌اس بیش از همه بر همان عواملی تاکید کرده‌اند که در جهان نیز مورد توجه‌اند؛ یعنی کمبود ویتامین D، نوع تغذیه و دخانیات و آلودگی‌های محیطی.

این عوامل اما در ایران به تفاوت‌هایی باید مدنظر قرار بگیرند. به گفته دبیر کنگره بین‌المللی ام‌اس شیوع مصرف سیگار و قلیان از عوامل بومی ابتلا به ام‌اس است.

افزایش مصرف سیگار و قلیان، هم در جوانان و هم در زنان از هشدارهایی است که سال‌ها مسئولان و کارشناسان به مردم می‌دهند.

آمارهای رسمی می‌گویند سن مصرف سیگار در کشور به ۱۱ سال رسیده. همچنین گفته می‌شود ایرانی‌ها سالانه ۶۵ میلیارد نخ سیگار دود می‌کنند. سهم زنان نیز در این میان نباید نادیده گرفت چرا که مسئولان گفته‌اند تعداد زنان سیگاری رو به افزایش است.

اما گذشته از تاثیر دخانیات بر روی ام‌اس موضوع دیگر سبک تغذیه است. مصرف گوشت ماهی برای پیشگیری از ام‌اس مفید و مصرف گوشت قرمز چندان توصیه نمی‌شود. اما واقعیت برعکس این توصیه پزشکی است.

یکی از راه‌های جلوگیری از ابتلای به ام‌اس نیز مصرف سبزیجات و میوه‌جات رنگی و لبنیات غنی شده است که باز هم آمار مصرف این مواد خوراکی میان ایرانیان پایین است.

از آن‌جا که هرم جمعیتی ایران جوان است و ام‌اس نیز بیش از همه به سراغ جوانان می‌آید احتمال ابتلا به این بیماری باز هم تهدیدی بر سلامتی مردم است.

برای ام‌اس چه کرده‌ایم؟

اما تا کنون چه اقدامات پیشگیرانه و کنترل‌کننده‌ای برای ام‌اس انجام شده‌است؟

افزایش اطلاع‌رسانی درباره ام‌اس توسط رسانه‌ها از اقدامات پیشگیرانه‌ای است که عمر زیادی هم در کشور ندارد.

انجمن ام‌اس ایران در این سال‌ها در کنار دولت بار این بیماری را در خیلی از موارد به تنهایی بر دوش کشیده است. این انجمن تلاش کرده تا این بیماری جدی‌تر گرفته شود.

در سال‌های گذشته نیز وزارت بهداشت سالانه ۸۰ میلیارد برای داروهای ام‌اس یارانه می‌داد.

دولت همچنین در شرایط تحریم توانست که برخی از داروهای ام‌اس را خودش تولید کند و بخشی از هزینه‌های ناشی از خرید داروهای خارجی این بیماری را کاهش دهد.

همچنین در سال ۹۲ وزیر بهداشت از صرف هزینه ۱۰۰ میلیاردی برای بیماران ام‌اس سخن گفت.

با این‌حال به نظر می‌رسد رضایت از وضعیت رسیدگی به بیماری ام‌اس در میان مردم و خانواده‌های مبتلایان به ام‌اس و همچنین در میان بیماران وجود ندارد.

گذشته از این‌ها سال ۹۲ وزیر بهداشت در پی اعتراض‌هایی که نسبت به وضعیت بیماران ام‌اس در کشور وجود داشت گفت: شرمنده‌ایم که هنوز نتوانسته‌ایم کار خاصی برای بیماری ام‌اس بکنیم.

مشکلاتی که بیماران ام‌اس عنوان می‌کنند خود گواهی بر این موضوع است.

لیلا ۳۷ سال دارد و ۱۵ سال است که به این بیماری مبتلاست. او به خوبی سال‌های اول تاسیس انجمن ام‌اس را به یاد دارد و خیلی خوب می‌تواند از سال‌هایی بگوید که هنوز این بیماری را کسی نمی‌شناخت.

لیلا درباره مشکلاتی که به‌دلیل ابتلا به این بیماری دارد به فرارو گفت: گرانی داروهای ام‌اس یکی از بزرگترین مشکلاتی است که ما داریم. برخی از داروهای ایرانی ام‌اس به همه بیماران نمی‌سازد و باید حتما خارجی مصرف کنند که قیمت زیادی دارد.

او هچنین از دوره‌های می‌گوید که داروهای خارجی در داروخانه‌های کشور کمیاب می‌شوند و بیماری مبتلایان تشدید می‌شود و آن‌ها به مرحله حمله می‌رسند.

این بیمار همچنین نسبت به نبود امکانات فضای شهری برای بیماران ام‌اس انتقاد کرد. او معتقد است اگر بیمار ام‌اس با ضعف حرکتی و کنترلی که دارد بخواهد داخل شهر با وسایل نقلیه رفت‌وآمد داشته باشد اذیت می‌شود.

به گفته او این مشکلات بخش عمده‌ای از مشکلات مشترکی است که بیماران این بیماری خاص دارند.

البته دولت با همکاری مردم و انجمن ام‌اس تصمیم دارد که شرایط این بیماری را بهبود دهد. یکی از تصمیم‌های اخیر اقدام به گسترش آزمایش‌گاه‌ها و مراکز مربوط به این بیماری است.

محمدعلی صحرائیان عدم دسترسی سریع بیماران به تیم درمان را از بزرگ‌ترین مشکلات بیماران ام‌اس می‌داند.

نایب رییس انجمن ام‌اس در همین راستا خرداد امسال از راه‌اندازی ازمایش‌گاه و کلینیک‌های جامع ام‌اس در ۱۵ استاد کشور خبر داد. او گفته در سال ۹۵ قرار است این مراکز گسترده شوند.

باید دید این مراکز چقدر می‌تواند جلوی موج پرخطر ام‌اس را در جامعه بگیرد؟ آیا ۱۰ سال دیگر زنان و جوانانی خواهیم داشت که در جوانی از این بیماری رنج می‌برند و عمرشان ۱۵ سال کمتر شده است؟ یا این‌که توانسته‌ایم تا حدی این موج را مهار کنیم.